Η αριστερά της εποχής μας
Αιμίλιος Ζαχαρέας, Αυγή, Δημοσιευμένο: 2004-06-20
«Η ιστορία υπήρξε πάντοτε
το νεκροταφείο
του ανθρώπινου ονείρου»
Ν. Ελίας
Οι δυσχέρειες και η οξεία αντιπαράθεση, όσον αφορά τη μεταξύ τους συνεργασία, ανάμεσα σε ένα κοινοβουλευτικό κόμμα της ανανεωτικής αριστεράς και σε διάφορες ομάδες της άκρας αριστεράς, με κομμουνιστική κυρίως προέλευση και ιδεολογικό προσανατολισμό, δεν πρέπει να προκαλεί ανησυχία και εκνευρισμό.
Διαβάζω με μελαγχολία ατέλειωτα άρθρα στην Αυγή και όχι μόνον, ε περιεχόμενο «ανατρεπτικό», «επαναστατικό», «ριζικών αλλαγών», «συνολικών λύσεων», που απουσιάζουν, δήθεν, από τη «διαχειριστική» αριστερά, στην οποία ανήκουμε σχεδόν όλοι, εκτός των μικροομάδων και το ΚΚΕ, ενώ προτείνεται ο ΣΥΡΙΖΑ (κακόηχος όρος) για τη θεραπεία των κακώς κειμένων και μάλιστα με στρατηγικό σκοπό, ήτοι ενότητα, ίσως ομοσπονδία, τέλος, ένα κόμμα και με το ΚΚΕ.
Η ανανεωτική αριστερά όπως ξεπήδησε από τη διάσπαση του 68 και κατέληξε στη δημιουργία του ΣΥΝ βαρύνεται, εκτός των άλλων, γιατί δεν συνέχισε, ή μάλλον εγκατέλειψε τον πολιτικό και ιδεολογικό αγώνα εναντίον του εγχώριου δογματισμού (ΚΚΕ) και άλλων αποφύσεων του, που αποτελούν στη σημερινή εποχή το λίκνο των συντηρητικών και αντιδραστικών δυνάμεων της χώρας. Και βρισκόμαστε σήμερα στην παράδοξη θέση ν’ ακούμε ή να διαβάζουμε μεταφυσικά, ιδεαλιστικά, θρησκευτικού περιεχομένου κείμενα, που μας εγκαλούν να εγκαταλείψουμε τις «διαχειριστικές» πρακτικές μας και να ενταχθούμε δήθεν στο αριστερό, ανατρεπτικό ρεύμα των συνεργασιών με δυνάμεις που δεν αντιπροσωπεύουν απολύτως τίποτε στην ελληνική κοινωνία.
Κρύβοντας την αλήθεια, πράγμα ανεπίτρεπτο για αριστερούς, βαπτίζουν «κινήματα» μικρές παρέες και ομάδες οι απόψεις των οποίων αρχίζουν και τελειώνουν στις διάφορες ερμηνευτικές θεωρίες του Κομμουνιστικού Μανιφέστου! Με την άνεση μάλιστα που επιτρέπει απουσία πολιτικής ευθύνης παραδίδουν πάνω από το 99% του εκλογικού σώματος στο νεοφιλελευθερισμό, αφού εκεί εντάσσουν το ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ. Σε τόσο μεγάλο ποσοστό αναβιβάζουν την ισχύ του νεοφιλελευθερισμού, προσέξτε! Ούτε καν φιλελευθερισμού, στην Ελλάδα. Απομένει το υπόλοιπο 10% για να οικοδομηθεί η ισχυρή αριστερή παράταξη, και του ΚΚΕ συμπεριλαμβανομένου. Με το 90% καμιά απολύτως σχέση!
Έχοντας λάβει δραστήριο μέρος επί δεκαετίες στους ιδεολογικούς, πολιτικούς και θεωρητικούς αγώνες στο εσωτερικό της αριστεράς, έχοντας απηυδήσει από κάθε είδους πνευματική οκνηρία και θρησκευτικούς φανατισμούς, μου έρχεται να σταματήσω τη γραφή και να πω: «Δεν μας παρατάτε βρε παιδιά! Δεν σταματάτε τα παιχνίδια!» Θα συνεχίσω όμως διότι επιδιώκω με το άρθρο αυτό να συμβάλλω στο ξεκίνημα, για άλλη μια φορά, ενός προβληματισμού που αποσαφηνίζει τα χαρακτηριστικά της αριστεράς που δρα σε συνθήκες μη σοσιαλιστικές όπως είναι η εποχή μας, μετά τη μεγάλη Πτώση του 1989-1991.
Φυσικά για το τραγικό γεγονός της αυτοβύθισης της ΕΣΣΔ και των κομμουνιστικών καθεστώτων δεν ομιλεί κανείς. Οι περισσότεροι από τους ηγέτες του ΣΥΡΙΖΑ στήριξαν σε όλο τον πολιτικό τους βίο τα πιο ανελεύθερα και ολοκληρωτικά καθεστώτα του 20ου αιώνα. Χλεύαζαν και λοιδορούσαν την ανανεωτική αριστερά και τα στελέχη της, αυτοπροτείνοντας τον εαυτό τους ως πραγματικό επαναστάτη. Το γεγονός πως το κοινό αίσθημα απορρίπτει παγκοσμίως ένα σύστημα απόψεων που είναι του δέκατου ένατου αιώνα, δεν έχει καμιά σημασία. Και αντί να ζητήσουν συγνώμη γι τις μέχρι τώρα επιλογές τους, αλλάζουν πολιτικά σχήματα, νομίζοντας πως τίποτε δεν άλλαξε, παρά μόνο οι προηγούμενες «σελίδες» τους που συντρίφθηκαν από την ίδια τη ζωή. Απουσιάζει παντελώς ο αναστοχασμός.
Η αριστερά της εποχής μας δεν είναι η αριστερά που προβάλλεται από ορισμένους παράγοντες του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΚΕ, αλλά είναι και το άνοιγμα των ευκαιριών προς τους νέους, είναι η δημιουργία συνθηκών ισότητας για ν’ αναδειχθούν επαξίως οι νέοι στη σφαίρα των καινοτομιών και της εκπαίδευσης. Αριστερά είναι η ουσιαστική κοινωνική δικαιοσύνη και όχι η συνεχής διαχρονική εγγύηση κάθε είδους συμφερόντων.
Αριστερά στην εποχή μας είναι η αλληλεγγύη προς τους αποκλεισμένους και τις μειονότητες, είναι η ανάληψη κινδύνων και ωραίας περιπέτειας για να ευδοκιμήσει ένα νέο μεγάλο σχέδιο του δημοκρατικού σοσιαλισμού. Σχέδιο, για να εξηγηθούμε, στο πλαίσιο του υπάρχοντος κόσμου, σε μια διεθνή αγορά με ασταθή και αβέβαιη ανάπτυξη όπου η παλαιά ρήση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου πως «ό,τι ήταν σταθερό διαλύεται στον αέρα» αποκτά μια καινούρια δυναμική. Καλό θα ήταν ν’ αφορούσε η θέση αυτή και τις παλαιές ιδέες που με νύχια και με δόντια υπερασπίζεται ένα τμήμα της αριστεράς στη χώρα μας (ΚΚΕ, ΣΥΡΙΖΑ) και έτσι κατατάσσονται πλησίστιες στις αντιδραστικές, συντηρητικές δυνάμεις.
Η ανάγκη να επανοριστούν μέσα, σκοποί και στόχοι, εξαιτίας των συγκλονιστικών αλλαγών στο τέλος του 20ου αιώνα, βρίσκουν αντίθετα ορισμένα τμήματα της αριστεράς, κυρίως τις ισχυρές οργανώσεις του εργατικού κινήματος που δημιούργησε το κράτος ευημερίας. Η αιτία δεν αναζητείται μόνο στην πνευματική οκνηρία και στο βάρος των παλαιών ιδεών που ασκούν αρνητική επίδραση σε κάθε αλλαγή. Αλλά επίσης και στα παγιωμένα οικονομικά συμφέροντα των οργανώσεων αυτών, ήτοι των κομμάτων, συνδικάτων, συνεταιρισμών κλπ.
Αντί λοιπόν η αριστερά να τεθεί σε συναγερμό, τείνουμε από ιστορική άποψη σ’ ένα «κλείσιμο» συντηρητικό, έξω από τις πραγματικές κοινωνικές αλλαγές. Ο γηρασμένος πληθυσμός της χώρας, οι συμφεροντολόγοι και οι οπορτουνιστές μπορούν, ενδεχομένως, να υποστηρίζουν αυτή την αριστερά όπως προβάλλεται από τον ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΚΕ. Όμως χωρίς τους νέους, τους ιδεολόγους τους έντιμους και τους αδιάφθορους, χωρίς την παρουσία των εύρωστων κοινωνικών στρωμάτων που αναδείχθηκαν μέσα από την τεχνολογικά επιστημονική επανάσταση, η αριστερά είναι καταδικασμένη. Τα στρώματα αυτά δεν καλύπτονται πλέον από την αριστερά. Νεολαία και αριστερά βρίσκονται πλέον σε απόσταση ταχύτητας του φωτός, και κανένα πρόσωπο αντιπροσωπευτικό του ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορεί ν’ απευθυνθεί στις, από κοινωνική άποψη, προοδευτικές κοινωνικές κατηγορίες γιατί είναι άλλης εποχής και νοοτροπίας. Δεν είναι επίσης τυχαίο πως οι δυνάμεις αυτές βολεύονται με το να μετατρέπουν την αριστερά απλώς σε δύναμη κριτικής και ελέγχου όπως λέγεται. Λησμονούν όμως πως η κατάκτηση της εξουσίας αποτελεί πάντοτε τη διαρκή και παθιασμένη αναζήτηση της αριστεράς σε όλες τις χώρες και σε όλες τις εποχές! Με την επανάσταση, την εξέγερση, την ευνοϊκή συγκυρία, με το μαζικό κίνημα, τους λαϊκούς αγώνες, με συμμαχίες και συνεργασίες, η αριστερά πάντοτες επεδίωκε να κάνει πράξη το απελευθερωτικό της μήνυμα.
Ο προσανατολισμός αυτός τείνει να εξαφανιστεί το τελευταίο διάστημα και μάλιστα αναπτύσσεται η νοοτροπία και θεωρούνται ύποπτοι όσοι αναφέρονται στο γεγονός πως αριστερά και εξουσία πρέπει να είναι έννοιες ταυτόσημες.
Η εγκατάλειψη του μόνιμου στρατηγικού στόχου της εξουσίας που αποτελεί την «καρδιά» της μαρξιστικής κριτικής στο καπιταλιστικό σύστημα και συνδέεται με την επαναστατική σκέψη των επιφανών επιγόνων του, όπως των Λένιν, Κάουτσκυ, Μπέρνσταϊν, Τρότσκι, Γκράμσι, Τολιάτι, Μπερλινγκουέρ, κ.ά. αποτελεί πασιφανή ομολογία πολιτικής και ιδεολογικής ήττας μιας αριστεράς (ΚΚΕ, ΣΥΡΙΖΑ) που εξαντλείται σε μιαν ηθικολογία καταγγελίας των δεινών του καπιταλισμού χωρίς περιεχόμενο. Κανέναν όμως δεν ενδιαφέρει ο καταγγελτικός αυτός λόγος.
Ο Μαρξ είχε ομιλήσει για τις αδικίες του συστήματος πολύ πλησιέστερα από τους παπαγαλίζοντας το έργο του, το οποίο ουδέποτε μελέτησαν με αγάπη και ενδιαφέρον, γι’ αυτό άλλωστε δεν έχουν να παρουσιάσουν και αντίστοιχο έργο. Η πολιτική ως υποκατάστατο της θρησκευτικής πίστης τελείωσε και ο δρόμος προς την προοδευτική κοινωνική εξέλιξη βρίσκεται στην πεισματική προσήλωση στα πραγματικά περιστατικά και στον ευρύ πνευματικό ορίζοντα. Αν δεν συνέλθουμε γρήγορα, η κοινή γνώμη θα μας απορρίψει οριστικά.
Ένα συνεπές κόμμα της ανανεωτικής αριστεράς όπως ο ΣΥΝ, που ακολουθεί το δύσκολο μονοπάτι να δρα σε συνθήκες αυτονομίας ανάμεσα στη σοσιαλδημοκρατική εκδοχή (ΠΑΣΟΚ) και στον εγχώριο δογματισμό (ΚΚΕ και διάφορες ομάδες) δεν μπορεί να υποταχθεί στην αντίληψη των απόψεων παραγόντων όπως ο ΣΥΡΙΖΑ. Αντιθέτως, μπορεί να συνεργάζεται με ορισμένες από τις δυνάμεις αυτές επιλεκτικά σε όρους αυτονομίας και σε στενή σχέση προς το πραγματικό και όχι το πλασματικό κίνημα των μαζών.
το νεκροταφείο
του ανθρώπινου ονείρου»
Ν. Ελίας
Οι δυσχέρειες και η οξεία αντιπαράθεση, όσον αφορά τη μεταξύ τους συνεργασία, ανάμεσα σε ένα κοινοβουλευτικό κόμμα της ανανεωτικής αριστεράς και σε διάφορες ομάδες της άκρας αριστεράς, με κομμουνιστική κυρίως προέλευση και ιδεολογικό προσανατολισμό, δεν πρέπει να προκαλεί ανησυχία και εκνευρισμό.
Διαβάζω με μελαγχολία ατέλειωτα άρθρα στην Αυγή και όχι μόνον, ε περιεχόμενο «ανατρεπτικό», «επαναστατικό», «ριζικών αλλαγών», «συνολικών λύσεων», που απουσιάζουν, δήθεν, από τη «διαχειριστική» αριστερά, στην οποία ανήκουμε σχεδόν όλοι, εκτός των μικροομάδων και το ΚΚΕ, ενώ προτείνεται ο ΣΥΡΙΖΑ (κακόηχος όρος) για τη θεραπεία των κακώς κειμένων και μάλιστα με στρατηγικό σκοπό, ήτοι ενότητα, ίσως ομοσπονδία, τέλος, ένα κόμμα και με το ΚΚΕ.
Η ανανεωτική αριστερά όπως ξεπήδησε από τη διάσπαση του 68 και κατέληξε στη δημιουργία του ΣΥΝ βαρύνεται, εκτός των άλλων, γιατί δεν συνέχισε, ή μάλλον εγκατέλειψε τον πολιτικό και ιδεολογικό αγώνα εναντίον του εγχώριου δογματισμού (ΚΚΕ) και άλλων αποφύσεων του, που αποτελούν στη σημερινή εποχή το λίκνο των συντηρητικών και αντιδραστικών δυνάμεων της χώρας. Και βρισκόμαστε σήμερα στην παράδοξη θέση ν’ ακούμε ή να διαβάζουμε μεταφυσικά, ιδεαλιστικά, θρησκευτικού περιεχομένου κείμενα, που μας εγκαλούν να εγκαταλείψουμε τις «διαχειριστικές» πρακτικές μας και να ενταχθούμε δήθεν στο αριστερό, ανατρεπτικό ρεύμα των συνεργασιών με δυνάμεις που δεν αντιπροσωπεύουν απολύτως τίποτε στην ελληνική κοινωνία.
Κρύβοντας την αλήθεια, πράγμα ανεπίτρεπτο για αριστερούς, βαπτίζουν «κινήματα» μικρές παρέες και ομάδες οι απόψεις των οποίων αρχίζουν και τελειώνουν στις διάφορες ερμηνευτικές θεωρίες του Κομμουνιστικού Μανιφέστου! Με την άνεση μάλιστα που επιτρέπει απουσία πολιτικής ευθύνης παραδίδουν πάνω από το 99% του εκλογικού σώματος στο νεοφιλελευθερισμό, αφού εκεί εντάσσουν το ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ. Σε τόσο μεγάλο ποσοστό αναβιβάζουν την ισχύ του νεοφιλελευθερισμού, προσέξτε! Ούτε καν φιλελευθερισμού, στην Ελλάδα. Απομένει το υπόλοιπο 10% για να οικοδομηθεί η ισχυρή αριστερή παράταξη, και του ΚΚΕ συμπεριλαμβανομένου. Με το 90% καμιά απολύτως σχέση!
Έχοντας λάβει δραστήριο μέρος επί δεκαετίες στους ιδεολογικούς, πολιτικούς και θεωρητικούς αγώνες στο εσωτερικό της αριστεράς, έχοντας απηυδήσει από κάθε είδους πνευματική οκνηρία και θρησκευτικούς φανατισμούς, μου έρχεται να σταματήσω τη γραφή και να πω: «Δεν μας παρατάτε βρε παιδιά! Δεν σταματάτε τα παιχνίδια!» Θα συνεχίσω όμως διότι επιδιώκω με το άρθρο αυτό να συμβάλλω στο ξεκίνημα, για άλλη μια φορά, ενός προβληματισμού που αποσαφηνίζει τα χαρακτηριστικά της αριστεράς που δρα σε συνθήκες μη σοσιαλιστικές όπως είναι η εποχή μας, μετά τη μεγάλη Πτώση του 1989-1991.
Φυσικά για το τραγικό γεγονός της αυτοβύθισης της ΕΣΣΔ και των κομμουνιστικών καθεστώτων δεν ομιλεί κανείς. Οι περισσότεροι από τους ηγέτες του ΣΥΡΙΖΑ στήριξαν σε όλο τον πολιτικό τους βίο τα πιο ανελεύθερα και ολοκληρωτικά καθεστώτα του 20ου αιώνα. Χλεύαζαν και λοιδορούσαν την ανανεωτική αριστερά και τα στελέχη της, αυτοπροτείνοντας τον εαυτό τους ως πραγματικό επαναστάτη. Το γεγονός πως το κοινό αίσθημα απορρίπτει παγκοσμίως ένα σύστημα απόψεων που είναι του δέκατου ένατου αιώνα, δεν έχει καμιά σημασία. Και αντί να ζητήσουν συγνώμη γι τις μέχρι τώρα επιλογές τους, αλλάζουν πολιτικά σχήματα, νομίζοντας πως τίποτε δεν άλλαξε, παρά μόνο οι προηγούμενες «σελίδες» τους που συντρίφθηκαν από την ίδια τη ζωή. Απουσιάζει παντελώς ο αναστοχασμός.
Η αριστερά της εποχής μας δεν είναι η αριστερά που προβάλλεται από ορισμένους παράγοντες του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΚΕ, αλλά είναι και το άνοιγμα των ευκαιριών προς τους νέους, είναι η δημιουργία συνθηκών ισότητας για ν’ αναδειχθούν επαξίως οι νέοι στη σφαίρα των καινοτομιών και της εκπαίδευσης. Αριστερά είναι η ουσιαστική κοινωνική δικαιοσύνη και όχι η συνεχής διαχρονική εγγύηση κάθε είδους συμφερόντων.
Αριστερά στην εποχή μας είναι η αλληλεγγύη προς τους αποκλεισμένους και τις μειονότητες, είναι η ανάληψη κινδύνων και ωραίας περιπέτειας για να ευδοκιμήσει ένα νέο μεγάλο σχέδιο του δημοκρατικού σοσιαλισμού. Σχέδιο, για να εξηγηθούμε, στο πλαίσιο του υπάρχοντος κόσμου, σε μια διεθνή αγορά με ασταθή και αβέβαιη ανάπτυξη όπου η παλαιά ρήση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου πως «ό,τι ήταν σταθερό διαλύεται στον αέρα» αποκτά μια καινούρια δυναμική. Καλό θα ήταν ν’ αφορούσε η θέση αυτή και τις παλαιές ιδέες που με νύχια και με δόντια υπερασπίζεται ένα τμήμα της αριστεράς στη χώρα μας (ΚΚΕ, ΣΥΡΙΖΑ) και έτσι κατατάσσονται πλησίστιες στις αντιδραστικές, συντηρητικές δυνάμεις.
Η ανάγκη να επανοριστούν μέσα, σκοποί και στόχοι, εξαιτίας των συγκλονιστικών αλλαγών στο τέλος του 20ου αιώνα, βρίσκουν αντίθετα ορισμένα τμήματα της αριστεράς, κυρίως τις ισχυρές οργανώσεις του εργατικού κινήματος που δημιούργησε το κράτος ευημερίας. Η αιτία δεν αναζητείται μόνο στην πνευματική οκνηρία και στο βάρος των παλαιών ιδεών που ασκούν αρνητική επίδραση σε κάθε αλλαγή. Αλλά επίσης και στα παγιωμένα οικονομικά συμφέροντα των οργανώσεων αυτών, ήτοι των κομμάτων, συνδικάτων, συνεταιρισμών κλπ.
Αντί λοιπόν η αριστερά να τεθεί σε συναγερμό, τείνουμε από ιστορική άποψη σ’ ένα «κλείσιμο» συντηρητικό, έξω από τις πραγματικές κοινωνικές αλλαγές. Ο γηρασμένος πληθυσμός της χώρας, οι συμφεροντολόγοι και οι οπορτουνιστές μπορούν, ενδεχομένως, να υποστηρίζουν αυτή την αριστερά όπως προβάλλεται από τον ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΚΕ. Όμως χωρίς τους νέους, τους ιδεολόγους τους έντιμους και τους αδιάφθορους, χωρίς την παρουσία των εύρωστων κοινωνικών στρωμάτων που αναδείχθηκαν μέσα από την τεχνολογικά επιστημονική επανάσταση, η αριστερά είναι καταδικασμένη. Τα στρώματα αυτά δεν καλύπτονται πλέον από την αριστερά. Νεολαία και αριστερά βρίσκονται πλέον σε απόσταση ταχύτητας του φωτός, και κανένα πρόσωπο αντιπροσωπευτικό του ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορεί ν’ απευθυνθεί στις, από κοινωνική άποψη, προοδευτικές κοινωνικές κατηγορίες γιατί είναι άλλης εποχής και νοοτροπίας. Δεν είναι επίσης τυχαίο πως οι δυνάμεις αυτές βολεύονται με το να μετατρέπουν την αριστερά απλώς σε δύναμη κριτικής και ελέγχου όπως λέγεται. Λησμονούν όμως πως η κατάκτηση της εξουσίας αποτελεί πάντοτε τη διαρκή και παθιασμένη αναζήτηση της αριστεράς σε όλες τις χώρες και σε όλες τις εποχές! Με την επανάσταση, την εξέγερση, την ευνοϊκή συγκυρία, με το μαζικό κίνημα, τους λαϊκούς αγώνες, με συμμαχίες και συνεργασίες, η αριστερά πάντοτες επεδίωκε να κάνει πράξη το απελευθερωτικό της μήνυμα.
Ο προσανατολισμός αυτός τείνει να εξαφανιστεί το τελευταίο διάστημα και μάλιστα αναπτύσσεται η νοοτροπία και θεωρούνται ύποπτοι όσοι αναφέρονται στο γεγονός πως αριστερά και εξουσία πρέπει να είναι έννοιες ταυτόσημες.
Η εγκατάλειψη του μόνιμου στρατηγικού στόχου της εξουσίας που αποτελεί την «καρδιά» της μαρξιστικής κριτικής στο καπιταλιστικό σύστημα και συνδέεται με την επαναστατική σκέψη των επιφανών επιγόνων του, όπως των Λένιν, Κάουτσκυ, Μπέρνσταϊν, Τρότσκι, Γκράμσι, Τολιάτι, Μπερλινγκουέρ, κ.ά. αποτελεί πασιφανή ομολογία πολιτικής και ιδεολογικής ήττας μιας αριστεράς (ΚΚΕ, ΣΥΡΙΖΑ) που εξαντλείται σε μιαν ηθικολογία καταγγελίας των δεινών του καπιταλισμού χωρίς περιεχόμενο. Κανέναν όμως δεν ενδιαφέρει ο καταγγελτικός αυτός λόγος.
Ο Μαρξ είχε ομιλήσει για τις αδικίες του συστήματος πολύ πλησιέστερα από τους παπαγαλίζοντας το έργο του, το οποίο ουδέποτε μελέτησαν με αγάπη και ενδιαφέρον, γι’ αυτό άλλωστε δεν έχουν να παρουσιάσουν και αντίστοιχο έργο. Η πολιτική ως υποκατάστατο της θρησκευτικής πίστης τελείωσε και ο δρόμος προς την προοδευτική κοινωνική εξέλιξη βρίσκεται στην πεισματική προσήλωση στα πραγματικά περιστατικά και στον ευρύ πνευματικό ορίζοντα. Αν δεν συνέλθουμε γρήγορα, η κοινή γνώμη θα μας απορρίψει οριστικά.
Ένα συνεπές κόμμα της ανανεωτικής αριστεράς όπως ο ΣΥΝ, που ακολουθεί το δύσκολο μονοπάτι να δρα σε συνθήκες αυτονομίας ανάμεσα στη σοσιαλδημοκρατική εκδοχή (ΠΑΣΟΚ) και στον εγχώριο δογματισμό (ΚΚΕ και διάφορες ομάδες) δεν μπορεί να υποταχθεί στην αντίληψη των απόψεων παραγόντων όπως ο ΣΥΡΙΖΑ. Αντιθέτως, μπορεί να συνεργάζεται με ορισμένες από τις δυνάμεις αυτές επιλεκτικά σε όρους αυτονομίας και σε στενή σχέση προς το πραγματικό και όχι το πλασματικό κίνημα των μαζών.
