Οι ιδεολογικές παρενέργειες του Covid-19
Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2021-10-16
Ζούμε σε καιρούς όχι μόνο δύσκολους, με τον κορονοϊό να θερίζει, αλλά και ιδεολογικά αχαρτογράφητους. Κι αυτό επειδή τα σταθερά σημεία αναφοράς, τα οποία διαμόρφωναν τη σκέψη μας μετατοπίζονται, αλλοιώνονται και συνδυάζονται απρόβλεπτα, δημιουργώντας καταστάσεις που προκαλούν αμηχανία ή σύγχυση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μια εικόνα: ακροδεξιοί οπαδοί του Τραμπ που αρνήθηκαν να φορέσουν μάσκες σε δημόσιους χώρους διαδήλωναν με το σύνθημα «Για το σώμα μου αποφασίζω μόνο εγώ». Σας θυμίζει κάτι;
Το προς εξέταση πρόβλημα δεν έχει να κάνει με την άρνηση του εμβολιασμού –όσοι λένε πως δεν θα εμβολιαστούν ο κόσμος να χαλάσει ανήκουν σε μια ιδιαίτερη κατηγορία– αλλά αφορά την υποχρεωτικότητά του. Νομίζω ότι το πρώτο πράγμα που οφείλουμε να λάβουμε υπόψη είναι ότι σε αντίθεση με τις γνωστές μάστιγες, όπως ο καρκίνος, το εγκεφαλικό ή η καρδιοπάθεια, ο Covid 19, άκρως μεταδοτικός και συχνά θανατηφόρος, έχει μια εμφανέστατα κοινωνική διάσταση επειδή περνάει από άνθρωπο σε άνθρωπο, και ο μόνος τρόπος να κοπεί η αλυσίδα της μετάδοσης είναι ο εμβολιασμός. Με αυτό το σκεπτικό, η υποχρεωτικότητα δεν είναι γενική και απόλυτη, αλλά περιορίζεται στα άτομα που αναγκαστικά έρχονται σε στενή επαφή με τους άλλους σε κλειστούς δημόσιους χώρους.
Τούτου δεδομένου, πώς δικαιολογείται η συνηγορία υπέρ της μη υποχρεωτικότητας; Είναι σαν να λες ότι πρέπει να υπάρχουν στους δρόμους φανάρια που ρυθμίζουν την κυκλοφορία των αυτοκινήτων, αλλά όσοι τα παραβιάζουν δεν θα υποστούν καμιά συνέπεια. Είτε με το πράσινο είτε με το κόκκινο περάσεις, ένα και το αυτό. Ο λόγος που υποτίθεται ότι δικαιολογεί αυτή τη στάση, ότι δηλαδή λειτουργεί διχαστικά, είναι εξίσου άτοπος και αντιβαίνει στην κοινή λογική. Τέτοιες απαγορεύσεις ήδη ισχύουν και ουδείς τις αμφισβητεί. Για παράδειγμα δεν μπορείς να καπνίσεις σε κλειστούς δημόσιους χώρους. Και σε τελική ανάλυση, όλοι οι κανόνες σε μια ευνομούμενη πολιτεία λειτουργούν διχαστικά. Θα δεχόμαστε ποτέ να καταργήσουμε τη διάκριση μεταξύ εκείνων που πληρώνουν φόρους και εκείνων που φοροδιαφεύγουν; Κι αν κάποιοι θεωρούν ότι η υποχρεωτικότητα είναι έκνομη, στη συγκεκριμένη περίπτωση υπάρχει και το Συμβούλιο της Επικρατείας.
Πίσω απ’ όλα τούτα θα βρούμε κάτι άλλο, πολύ πιο σημαντικό και πιο δυσανάγνωστο: τον ρόλο του κράτους. Το κίνημα των «δικαιωματιστών», που στις μέρες μας έχει αέρα στα πανιά του και εκφράζει μια προοδευτική ή αριστερή αντίληψη των πραγμάτων, προσπαθεί να εντοπίσει και να ανατρέψει τα κυρίαρχα κοινωνικά στερεότυπα, τα οποία αναπαράγουν τις σχέσεις εξουσίας με θύματα διάφορες ομάδες, από τις γυναίκες μέχρι τους ομοφυλόφιλους, που στιγματίζονται ως υποδεέστεροι ή «μη κανονικοί». Και ως προς αυτό έχουν όλο το δίκιο με το μέρος τους. Ως συνήθως όμως, μια καλή ιδέα ενδέχεται να έχει ανησυχητικές παρενέργειες. Διότι αυτό που δεν γίνεται αμέσως αντιληπτό είναι ότι το δικαίωμα να ζούμε σύμφωνα με τις δικές μας απόλυτα ατομικές και ελεύθερες επιλογές, μπορεί να βλάψει όχι το κακό κράτος ή κάποια σκοτεινή δύναμη θέλει να μας κάνει πρόβατα, αλλά τους συνανθρώπους μας.
Κι αυτό ακριβώς ισχύει για τον Covid-19. Στο όνομα της αντίστασης κατά του κατεστημένου, αυτό που υπονομεύεται είναι οι υποχρεώσεις που εκπηγάζουν από την ένταξή μας σε μια κοινότητα. Η λογική του «εγώ διαλέγω πώς θα ζω» από αίτημα για ελευθερία και αποδοχή της διαφορετικότητας γίνεται σύνθημα στα χείλη των ακροδεξιών και των κάθε λογής ψεκασμένων, με τους οποίους συναγελάζονται μερικοί ακροαριστεροί που πιστεύουν ότι αρκεί μια σπίθα για να ανάψει η εξαγνίζουσα φωτιά που θα μας οδηγήσει στον επί Γης Παράδεισο.
Μια άλλη ανησυχητική απορρέουσα αντίληψη, η οποία δυστυχώς περνάει απαρατήρητη, είναι ότι το μικρότερο κράτος που δεν επεμβαίνει και επιτρέπει στα άτομα να ρυθμίζουν μόνα τους τις μεταξύ τους σχέσεις είναι το βασικό αίτημα του νεοφιλελευθερισμού. Αντίθετα η Αριστερά πιστεύει πως πρέπει με νύχια και με δόντια να πολεμήσουμε για να αποτρέψουμε τη συρρίκνωση του κράτους. Και ένα από τα καθήκοντά του είναι η προάσπιση της δημόσιας υγείας. Το επιχείρημα ότι η Νέα Δημοκρατία δεν το έπραξε θα ήταν πιο πειστικό αν είχε παραλάβει το ΕΣΥ σε καλύτερη κατάσταση από τη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ /ΑΝ.ΕΛΛ. Αλλά όπως και να έχει το πράγμα, όταν σήμερα θεσπίζει μέτρα τα οποία οι νεοφιλελεύθεροι Τραμπ στις ΗΠΑ και Μπολσονάρο στη Βραζιλία απέρριψαν, είναι τουλάχιστον ανακόλουθο για τους αριστερούς να τάσσονται κατά της υποχρεωτικής τήρησής τους. Ας το ξαναπούμε: η υγεία είναι δημόσιο αγαθό. Αν υπάρχουν κάποιοι που πιστεύουν ότι θα την προφυλάξουμε καλύτερα δίνοντας στον καθένα το δικαίωμα να μην τηρεί τα απορρέοντα μέτρα χωρίς να υφίσταται τις συνέπειες, να το δηλώσουν δημόσια.
Το προς εξέταση πρόβλημα δεν έχει να κάνει με την άρνηση του εμβολιασμού –όσοι λένε πως δεν θα εμβολιαστούν ο κόσμος να χαλάσει ανήκουν σε μια ιδιαίτερη κατηγορία– αλλά αφορά την υποχρεωτικότητά του. Νομίζω ότι το πρώτο πράγμα που οφείλουμε να λάβουμε υπόψη είναι ότι σε αντίθεση με τις γνωστές μάστιγες, όπως ο καρκίνος, το εγκεφαλικό ή η καρδιοπάθεια, ο Covid 19, άκρως μεταδοτικός και συχνά θανατηφόρος, έχει μια εμφανέστατα κοινωνική διάσταση επειδή περνάει από άνθρωπο σε άνθρωπο, και ο μόνος τρόπος να κοπεί η αλυσίδα της μετάδοσης είναι ο εμβολιασμός. Με αυτό το σκεπτικό, η υποχρεωτικότητα δεν είναι γενική και απόλυτη, αλλά περιορίζεται στα άτομα που αναγκαστικά έρχονται σε στενή επαφή με τους άλλους σε κλειστούς δημόσιους χώρους.
Τούτου δεδομένου, πώς δικαιολογείται η συνηγορία υπέρ της μη υποχρεωτικότητας; Είναι σαν να λες ότι πρέπει να υπάρχουν στους δρόμους φανάρια που ρυθμίζουν την κυκλοφορία των αυτοκινήτων, αλλά όσοι τα παραβιάζουν δεν θα υποστούν καμιά συνέπεια. Είτε με το πράσινο είτε με το κόκκινο περάσεις, ένα και το αυτό. Ο λόγος που υποτίθεται ότι δικαιολογεί αυτή τη στάση, ότι δηλαδή λειτουργεί διχαστικά, είναι εξίσου άτοπος και αντιβαίνει στην κοινή λογική. Τέτοιες απαγορεύσεις ήδη ισχύουν και ουδείς τις αμφισβητεί. Για παράδειγμα δεν μπορείς να καπνίσεις σε κλειστούς δημόσιους χώρους. Και σε τελική ανάλυση, όλοι οι κανόνες σε μια ευνομούμενη πολιτεία λειτουργούν διχαστικά. Θα δεχόμαστε ποτέ να καταργήσουμε τη διάκριση μεταξύ εκείνων που πληρώνουν φόρους και εκείνων που φοροδιαφεύγουν; Κι αν κάποιοι θεωρούν ότι η υποχρεωτικότητα είναι έκνομη, στη συγκεκριμένη περίπτωση υπάρχει και το Συμβούλιο της Επικρατείας.
Πίσω απ’ όλα τούτα θα βρούμε κάτι άλλο, πολύ πιο σημαντικό και πιο δυσανάγνωστο: τον ρόλο του κράτους. Το κίνημα των «δικαιωματιστών», που στις μέρες μας έχει αέρα στα πανιά του και εκφράζει μια προοδευτική ή αριστερή αντίληψη των πραγμάτων, προσπαθεί να εντοπίσει και να ανατρέψει τα κυρίαρχα κοινωνικά στερεότυπα, τα οποία αναπαράγουν τις σχέσεις εξουσίας με θύματα διάφορες ομάδες, από τις γυναίκες μέχρι τους ομοφυλόφιλους, που στιγματίζονται ως υποδεέστεροι ή «μη κανονικοί». Και ως προς αυτό έχουν όλο το δίκιο με το μέρος τους. Ως συνήθως όμως, μια καλή ιδέα ενδέχεται να έχει ανησυχητικές παρενέργειες. Διότι αυτό που δεν γίνεται αμέσως αντιληπτό είναι ότι το δικαίωμα να ζούμε σύμφωνα με τις δικές μας απόλυτα ατομικές και ελεύθερες επιλογές, μπορεί να βλάψει όχι το κακό κράτος ή κάποια σκοτεινή δύναμη θέλει να μας κάνει πρόβατα, αλλά τους συνανθρώπους μας.
Κι αυτό ακριβώς ισχύει για τον Covid-19. Στο όνομα της αντίστασης κατά του κατεστημένου, αυτό που υπονομεύεται είναι οι υποχρεώσεις που εκπηγάζουν από την ένταξή μας σε μια κοινότητα. Η λογική του «εγώ διαλέγω πώς θα ζω» από αίτημα για ελευθερία και αποδοχή της διαφορετικότητας γίνεται σύνθημα στα χείλη των ακροδεξιών και των κάθε λογής ψεκασμένων, με τους οποίους συναγελάζονται μερικοί ακροαριστεροί που πιστεύουν ότι αρκεί μια σπίθα για να ανάψει η εξαγνίζουσα φωτιά που θα μας οδηγήσει στον επί Γης Παράδεισο.
Μια άλλη ανησυχητική απορρέουσα αντίληψη, η οποία δυστυχώς περνάει απαρατήρητη, είναι ότι το μικρότερο κράτος που δεν επεμβαίνει και επιτρέπει στα άτομα να ρυθμίζουν μόνα τους τις μεταξύ τους σχέσεις είναι το βασικό αίτημα του νεοφιλελευθερισμού. Αντίθετα η Αριστερά πιστεύει πως πρέπει με νύχια και με δόντια να πολεμήσουμε για να αποτρέψουμε τη συρρίκνωση του κράτους. Και ένα από τα καθήκοντά του είναι η προάσπιση της δημόσιας υγείας. Το επιχείρημα ότι η Νέα Δημοκρατία δεν το έπραξε θα ήταν πιο πειστικό αν είχε παραλάβει το ΕΣΥ σε καλύτερη κατάσταση από τη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ /ΑΝ.ΕΛΛ. Αλλά όπως και να έχει το πράγμα, όταν σήμερα θεσπίζει μέτρα τα οποία οι νεοφιλελεύθεροι Τραμπ στις ΗΠΑ και Μπολσονάρο στη Βραζιλία απέρριψαν, είναι τουλάχιστον ανακόλουθο για τους αριστερούς να τάσσονται κατά της υποχρεωτικής τήρησής τους. Ας το ξαναπούμε: η υγεία είναι δημόσιο αγαθό. Αν υπάρχουν κάποιοι που πιστεύουν ότι θα την προφυλάξουμε καλύτερα δίνοντας στον καθένα το δικαίωμα να μην τηρεί τα απορρέοντα μέτρα χωρίς να υφίσταται τις συνέπειες, να το δηλώσουν δημόσια.
