Γραφειοκρατία και λαός

Υποθέτω πως δεν ήταν εύκολο να εγκρίνουν ή να απορρίψουν το Ευρωσύνταγμα όσοι Γάλλοι και Ολλανδοί πήραν την απόφασή τους ύστερα από σκέψη, και μάλιστα πολιτική σκέψη, αποφεύγοντας τις μαχητικές απλουστεύσεις του τύπου «Ναι στην Ευρώπη»! ή «Οχι στο νεοφιλελευθερισμό!». Αλλά αν εκείνοι αναγκάστηκαν να δώσουν μονολεκτική απάντηση, χωρίς να μπορούν να δεσμεύσουν το νόημά της, εμείς, εκ των υστέρων, έχουμε τη δυνατότητα να προβληματιστούμε αναγνωρίζοντας το περίπλοκο του πράγματος. Δυστυχώς πολλοί δεν την εκμεταλλεύτηκαν. Οι εν θερμώ αντιδράσεις μετά το δημοψήφισμα στη Γαλλία κινήθηκαν σ’ αυτήν ακριβώς τη λογική του άσπρου - μαύρου.

Πιστεύω ότι μια ψύχραιμη κριτική στάση πρέπει να ξεκινήσει από την εξής παραδοχή: ορισμένες βασικές έννοιες, όπως «Ευρώπη», «παγκοσμιοποίηση» «γραφειοκρατία», είναι επίμαχες, όχι μόνο επειδή κάποιοι τις δέχονται και κάποιοι τις απορρίπτουν, αλλά γιατί η σημασία τους είναι επίμαχη, δηλαδή ρευστή. Με άλλα λόγια, πρόκειται για πολιτικά διακυβεύματα και όχι για σημαίες που καλούμαστε να ακολουθήσουμε πιστά και άκριτα. Μάλλον κάτι τέτοιο θα είχε κατά νου ο Χ. Γολέμης όταν έγραψε στην «Αυγή» ότι για τους οπαδούς του Συντάγματος η «υπαρκτή Ευρώπη» θυμίζει τον «υπαρκτό σοσιαλισμό», εφόσον την υπερασπίζονται κλείνοντας τα μάτια τους στα αρνητικά της. Δεν ξέρω αν η κριτική του είναι άδικη, για μερικούς τουλάχιστον από εκείνους που τάχθηκαν υπέρ του «ναι». Πάντως καλά θα έκαναν όλοι τους να το κοιτάξουν. Οποιοι και να ’ταν οι λόγοι που οδήγησαν στο «όχι», η ιδέα ότι η Ευρώπη είναι κάτι αυτονόητα καλό μάς τελείωσε.

Το ίδιο θα έλεγα και σε εκείνους που έσπευσαν να γιορτάσουν το «ηχηρό όχι». Κατά μία άποψη, κατανοητή και ανθρώπινη η αντίδρασή τους: «Οχι να τρώμε μόνο φάπες, να ρίχνουμε και καμία!». Ελέγχεται όμως ως υπερβολική και πολιτικά αφελής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το πολεμιστήριο σάλπισμα του Ramonet στην «Κυριακάτικη Ε». Τα περί «επαναστατημένης Γαλλίας», η οποία εκπλήρωσε την «ιστορική αποστολή της», δείχνουν καθαρά ότι αριστερίζουσες εθνεγερτικές ανοησίες ακούγονται και εις Παρισίους. Ενας λαός που στο δεύτερο γύρο των τελευταίων προεδρικών εκλογών έθεσε στον εαυτό του το δίλημμα «Σιράκ ή Λε Πεν» δεν μου φαίνεται ούτε πολύ ώριμος ούτε πολύ αριστερός.

Ομως το πρόβλημα δεν βρίσκεται στις ρητορικές κορόνες αλλά στην πολυσυλλεκτική ασάφεια του «όχι» (και του «ναι»). Συνεπώς αντί να πανηγυρίζουμε τη νίκη του καλού λαού κατά της κακής γραφειοκρατίας, θα πρέπει να σκεφτούμε τη σημασία που έχουν ή ενδέχεται να αποκτήσουν οι επίμαχες αυτές έννοιες.

Για τη γραφειοκρατία ας θυμηθούμε τη δήλωση του Μπερλουσκόνι την επομένη του δημοψηφίσματος: «Στην Ευρώπη υπάρχουν υπερβολικά πολλοί κανονισμοί», είπε ο δισεκατομμυριούχος πρωθυπουργός, ο οποίος θα είχε πετύχει την απόλυτη κυριαρχία, αν δεν τον εμπόδιζαν οι κανονισμοί που επιβάλλουν οι γραφειοκράτες. Ανάλογη ήταν και η στάση της Θάτσερ. Ηθελε λιγότερο κράτος για να ανθήσει η ιδιωτική πρωτοβουλία και σε κάθε ευκαιρία κατακεραύνωνε τους απρόσωπους γραφειοκράτες, κυρίως των Βρυξελλών. Με όλα αυτά δεν υπονοώ ότι κακώς οι Γάλλοι χαστούκισαν την ελίτ που καθορίζει τις τύχες τους. Απλώς θέλω να πω ότι οι έννοιες «γραφειοκρατία» και «κανονισμοί» δεν είναι μονοσήμαντες και υποχρεωτικά κακές ή καλές. Το ίδιο ισχύει και για την έννοια «λαός» που τόσο ακούγεται τελευταία. Ο λαός, μας λένε, αποφάνθηκε τελεσίδικα, καθιστώντας απαράδεκτη εξ ορισμού οποιαδήποτε κριτική του «όχι». Πράγμα περίεργο να το ακούς από αριστερούς, αν σκεφτεί κανείς ότι κάθε φορά που έχουμε εκλογές εννέα στους δέκα Ελληνες απορρίπτουν την Αριστερά. Και ακόμα πιο περίεργο όταν προέρχεται από κάποιους που στήριξαν το σχέδιο Ανάν. Μήπως μετά το ακόμα πιο ηχηρό «όχι» του κυπριακού λαού θα πρέπει να παραδεχθούν το λάθος τους και να στηρίξουν τον πρόεδρο Παπαδόπουλο; Οι ερωτήσεις είναι φυσικά ρητορικές εφόσον όλοι ξέρουμε τις απαντήσεις. Η Αριστερά οφείλει να επιμείνει και το ίδιο πρέπει να κάνουν όσοι αντιτάχθηκαν στο φοβικό εθνικισμό των Ελληνοκυπρίων. Τις θέτω απλώς για να δείξω πόσο αντιφατικός και πολιτικά διφορούμενος είναι αυτός ο λόγος περί «λαϊκής εξέγερσης», μπροστά στην οποία καλούμαστε να υποκλιθούμε.

Τα δημοψηφίσματα στη Γαλλία και την Ολλανδία δεν είναι νίκες αλλά ευκαιρίες για να μπορέσει επιτέλους ένας συγκροτημένος αριστερός λόγος να αμφισβητήσει κάποιες βασικές έννοιες που αναπαράγουν το ισχύον σύστημα: τις σχέσεις εξουσίας, το ατομικό όφελος, την υποβάθμιση του κοινωνικού, την απόλυτη προτεραιότητα της οικονομικής ανάπτυξης. Κι όλα αυτά όχι με ιαχές αλλά με συγκεκριμένες και ρεαλιστικές προτάσεις. Δυστυχώς, οι εύκολοι και χαζοχαρούμενοι πανηγυρισμοί δείχνουν ότι δεν υπάρχει συναίσθηση των δυσκολιών. Ως γνωστόν, ένας σίγουρος τρόπος να χάσεις τη μάχη είναι να πιστέψεις ότι την κέρδισες, ενώ εκείνη συνεχίζεται.