Στη Νέα Υόρκη χωρίς πυξίδα

Με την μπόχα της διαφθοράς των «χρυσών διαβατηρίων» να κλυδωνίζει τη δημόσια ζωή, η Κύπρος ετοιμάζεται να μπει ξανά σε περίοδο κρίσης εξ αφορμής του Κυπριακού. Τέλη Φεβρουαρίου θα περάσει από νέο σημείο καμπής, την άτυπη διάσκεψη που συγκαλεί ο ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη. Τα δύο παράλληλα γεγονότα που απασχολούν την κοινή γνώμη -η διαφθορά και το Κυπριακό- αντανακλούν πάνω σε σωρευμένα προβλήματα που διασαλεύουν σοβαρά την κυπριακή κοινωνία και εντείνουν την ατμόσφαιρα ανησυχίας και αβεβαιότητας για το πού βαδίζει η Κύπρος σήμερα.

Ραντεβού για ξεκαθάρισμα

Ο ΟΗΕ αποφάσισε να συγκαλέσει άτυπη διάσκεψη στα τέλη Φεβρουαρίου. Πέρασαν σχεδόν 3 χρόνια από την ατελέσφορη Διάσκεψη στο Κραν Μοντανά και ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ διαπιστώνει ότι πήγαν χαμένες όλες οι προειδοποιήσεις του. Τώρα συμβαίνουν τα χειρότερα και τα καταγράφει στην έκθεσή του προς το Συμβούλιο Ασφαλείας:

● συνεχής τροφοδότηση εντάσεων εντός του νησιού (Βαρώσι) και στην ανατολική Μεσόγειο,

● στο ναδίρ της εμπιστοσύνης του κοινού για επανένωση,

● παράλυση της δικοινοτικής συνεργασίας,

● απόκλιση από τη μορφή λύσης.

Δεν έφταναν όλα αυτά, ήρθε και η πανδημία να επιβεβαιώσει την υποψία του Αντόνιο Γκουτέρες για τις πραγματικές προθέσεις της ηγεσίας των Κυπρίων. Στέκει απολύτως επικριτικός απέναντι στις μεθοδεύσεις μηνών, τόσο του Ν. Αναστασιάδη όσο και του νέου συνομιλητή του Ερσίν Τατάρ. Εκλεισαν τα σημεία διέλευσης και έθεσαν σε πλήρη αχρησία τις μικτές τεχνικές επιτροπές συνεργασίας: «Τους καλώ να εργαστούν για να ευθυγραμμίσουν τα πρωτόκολλα που καθορίζουν τις διελεύσεις των ανθρώπων του νησιού και να επανανοίξουν τις διόδους με κοινή συμφωνία» γράφει.

Είναι η πρώτη φορά ύστερα από 3 χρόνια που ο γενικός γραμματέας δεν κάνει ρητή αναφορά στο πλαίσιο της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας. Σημειώνει την πρόθεση της τουρκοκυπριακής πλευράς να βάλει στο τραπέζι «νέες ιδέες».

Οι προοπτικές της Νέας Υόρκης είναι ζοφερές: «Θέλω να ξέρω αν υπάρχει κοινό έδαφος για τη διαπραγμάτευση μιας βιώσιμης διαρκούς λύσης στο Κυπριακό εντός προβλεπτού ορίζοντα», σημειώνει ο Γκουτέρες. Για να μην υπάρξει παρερμηνεία προσθέτει: «Οπως έχω πει πολλές φορές, αυτή η φορά πρέπει να είναι διαφορετική και αυτή η άτυπη συνάντηση 5+1 να συμβάλει στην αποσαφήνιση της πραγματικής έκτασης της ομοιότητας των οραμάτων και να περιγράψει τα απαραίτητα βήματα για την πορεία προς τα εμπρός».

Προφανώς ο Γκουτέρες δεν έχει πειστεί για την αξιοπιστία κανενός, ούτε του Ν. Αναστασιάδη ούτε του Ερσίν Τατάρ. Με βάση τα γραφόμενά του, ο γενικός γραμματέας προετοιμάζεται σοβαρά για τo ενδεχόμενο να κηρύξει κάποιας μορφής αδιεξόδου. Αυτό φαίνεται από την καταληκτική αναφορά του: «Επιτρέψτε μου να είμαι σαφής. Ο χρόνος εργάζεται εναντίον μιας αμοιβαία αποδεκτής πολιτικής διευθέτησης στην Κύπρο. Το στάτους κβο, συνεχιζόμενο για τόσες δεκαετίες, δεν είναι στατικό. Αλλαγές συμβαίνουν επί του εδάφους που μπορεί να γίνουν ανέκκλητες, στην περίπτωση που οι δύο Κοινότητες δεν δεσμευτούν να επιλύσουν τις διαφορές τους ειρηνικά, προληπτικά και με αποφασιστικότητα».

Η έκθεση Γκουτέρες συνιστά κόλαφο για την ελληνοκυπριακή πλευρά, αλλά κανένας συναγερμός δεν ήχησε στο Προεδρικό. Μόνο επί διακυβέρνησης Αναστασιάδη οι «ανέκκλητες αλλαγές επί του εδάφους» αντιμετωπίζονται ως κυνική πραγματικότητα – ο νέος πολιτικός ρεαλισμός της Δεξιάς. Πάντως ο Γκουτέρες δεν θα δώσει περιθώριο για άλλους τακτικισμούς και σε περίπτωση αποτυχίας έχει επιλογές:

■ την αναφορά στο Συμβούλιο Ασφαλείας για καθορισμό νέας περιόδου περισυλλογής έως ότου τα μέρη αλλάξουν προσέγγιση,

■ την καταγραφή απουσίας προοπτικής με αίτημα για νέους όρους εντολής ή ακόμα

■ την οριστική κατάθεση της εντολής για το Κυπριακό.

Ο Ν. Αναστασιάδης έχει λάβει παρασκηνιακά συγκεκριμένα μηνύματα από τον ΟΗΕ τι θα ανέμενε από την ελληνοκυπριακή πλευρά. Ο Γκουτέρες ζήτησε τη «διπλή» δέσμευση Αναστασιάδη τόσο στην ουσία της διαπραγμάτευσης όσο και με την κατάθεση Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, ώστε η αμοιβαία αποδοχή τους να διευκολύνει την ανάκτηση του χαμένου εδάφους τριών χρόνων και την αποφυγή εντάσεων. Μόνο με τον τρόπο αυτό θα μπορούσε να στραφεί ο ΟΗΕ αποφασιστικά προς την πλευρά της Αγκυρας για να προχωρήσει.

Ο Ν. Αναστασιάδης απάντησε στον Γκουτέρες εκφράζοντας ετοιμότητα να εισέλθει ξανά σε διαπραγματεύσεις «πλήρους κλίμακας» με όσα είχαν συμφωνηθεί μέχρι το Κραντ Μοντανά. Εριξε ξανά στο τραπέζι ορισμένα ΜΟΕ από το παρελθόν: (α) Το Βαρώσι να τεθεί υπό την UNFICYP στην προοπτική για επιστροφή των κατοίκων του, όπως και το αεροδρόμιο Τύμπου για να διεξάγονται απευθείας πτήσεις από τα κατεχόμενα, (β) η Τουρκία και η Κυπριακή Δημοκρατία να αρχίσουν διαπραγματεύσεις οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας έναντι ενός λογαριασμού για μερίδιο εσόδων προς τους Τουρκοκύπριους από το φυσικό αέριο.

Οι προτάσεις Αναστασιάδη περιλαμβάνουν ακόμα και το ξεχασμένο ζήτημα της εφαρμογής του Πρωτοκόλλου της Αγκυρας. Είναι εξαιρετικά αμφίβολο αυτή η προσέγγιση να εκληφθεί ως επαρκής, για να καλύψει τις απαιτήσεις μιας εξαιρετικά λεπτής συγκυρίας. Με δικές του ενέργειες και το ροκάνισμα του χρόνου άνοιξαν ήδη η βάση και το μοντέλο επίλυσης, ενώ τα ΜΟΕ που προτείνει βρίσκουν ελάχιστο διεθνές ενδιαφέρον για να αντιστρέψουν το επιδεινούμενο κλίμα.

Η θέση του ΑΚΕΛ

Αξιοσημείωτη είναι η στάση του ΑΚΕΛ που με γραπτή εισήγησή του προς τον Αναστασιάδη πρότεινε τη ρητή αποδοχή όλων των συγκλίσεων με ξεκάθαρη τοποθέτηση στο ζήτημα της πολιτικής ισότητας στα πιο επίμαχα ζητήματα: εκ περιτροπής προεδρία με στάθμιση ψήφου, αποτελεσματική συμμετοχή με μία ψήφο στο Υπουργικό. Πρότεινε επίσης μια διέξοδο από την αντιπαράθεση για το φυσικό αέριο: (α) να επιβεβαιωθεί η σύγκλιση ότι θα είναι ομοσπονδιακή αρμοδιότητα – άρα συναπόφαση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, (β) με την επιτυχή κατάληξη σε στρατηγική συμφωνία, να μπορούν οι Τουρκοκύπριοι να συμμετέχουν στις αποφάσεις και με τη συνολική διευθέτηση η Ομοσπονδιακή Κυπριακή Δημοκρατία, (γ) να αρχίσουν διαπραγματεύσεις για τη βιωσιμότητα ενός αγωγού μέσω Τουρκίας, (δ) να μην αντιτάσσεται στη συμμετοχή της Τουρκίας σε περιφερειακούς σχεδιασμούς ενέργειας και (ε) να αρχίσουν διαπραγματεύσεις οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών με την Τουρκία με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας.

Οι εισηγήσεις του ΑΚΕΛ θα μπορούσαν να ταιριάξουν και να ενσωματωθούν στη δυναμική συζήτηση για την αναμόρφωση των σχέσεων Τουρκίας - Ε.Ε. Ενα ισχυρό άνοιγμα προς την Αγκυρα με πρωτοβουλία της Λευκωσίας για την αναμόρφωση των ευρωτουρκικών σχέσεων, υπό την προϋπόθεση της επιτυχούς έκβασης της Διάσκεψης της Νέας Υόρκης, θα άλλαζε ριζικά την υφιστάμενη κατάσταση στο Κυπριακό.

Η ανάγκη αποκλιμάκωσης θα έδινε χώρο στην ευρωπαϊκή διπλωματία να ενεργήσει στη Νέα Υόρκη σε επιμέρους θέσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς για να εξυπηρετηθούν μεγαλύτερα αμοιβαία συμφέροντα. Παράλληλα η επανέναρξη των διερευνητικών συναντήσεων Ελλάδας - Τουρκίας τέλη Ιανουαρίου μπορεί επίσης να βοηθήσει σημαντικά για αναστροφή του κλίματος. Τίποτα από αυτά όμως δεν φαίνεται να αντανακλούν στους σχεδιασμούς και τις σκέψεις του Κύπριου προέδρου που χαρακτηρίζονται από ακαμψία, μια μορφή «σκλήρυνσης» και κωλυσιεργίας.