Η μειονότητα ανάμεσα σε αντίρροπες δυνάμεις
Θάλεια Δραγώνα, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2021-06-05
Είναι πολύ δύσκολο να μιλάς για τη μειονότητα στη Θράκη σε μια συγκυρία έντασης στις σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας. Είναι επίσης πολύ δύσκολη η συνθήκη της ίδιας της μειονότητας διότι «όταν παλεύουν τα βουβάλια, την πληρώνουν τα βατράχια». Η ζωή των εδαφικών μειονοτήτων δεν είναι ποτέ εύκολη. Το ίδιο ισχύει και για τη μειονότητα της Θράκης, προϊόν προπατορικού αμαρτήματος της βάρβαρης εθνικής μηχανικής της ανταλλαγής/και μη ανταλλαγής των πληθυσμών τον 20ό αιώνα. Υπερπροσδιορίζεται έτσι η μειονότητα από την ιστορία και τη γεωγραφία, και βρίσκεται παγίως στριμωγμένη ανάμεσα σε εθνικιστικές επιδιώξεις της χώρας της οποίας είναι πολίτες και του συγγενικού κράτους με το οποίο οπωσδήποτε έχουν δεσμούς. Κυρίαρχη είναι η πολιτική διάσταση εκατέρωθεν των συνόρων, αδιαφορώντας για την καθημερινή ζωή των ανθρώπων που παλεύουν για ισότιμες σχέσεις στην ελληνική κοινωνία, παραγνωρίζοντας την τεράστια εξέλιξη που έχει επιτευχθεί μέσα στον χρόνο, και παραμένοντας προσκολλημένη σε παρωχημένα κλισέ και στερεότυπα.
Η πορεία της μειονότητας στα σχεδόν 100 χρόνια της θεσμικής ζωής της σημαδεύτηκε από πολλές δύσκολες στιγμές, όπως εξάλλου και η πορεία της ελληνικής μειονότητας στην Πόλη, η οποία μέσα από βάρβαρα μέτρα συρρικνώθηκε μέχρι εξαφάνισης. Το μέτρημα των πληγών και η ισοσκέλιση του πόνου δεν οδηγούν πουθενά. Απλώς ανακυκλώνουν τα δίκαια και τα άδικα του παρελθόντος. Σημασία έχει να σταθεί κανείς στα σημερινά διακυβεύματα. Καθώς η μοίρα της μιας ομάδας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με της άλλης, η επικέντρωση στα προβλήματα του παρόντος θα προαγάγει την ευζωία ολόκληρου του πληθυσμού της Θράκης, θα αποκαταστήσει αδικίες, και θα συμβάλει στην εμβάθυνση της δημοκρατίας.
Αυτή η αναγκαία διαδικασία παρεμποδίζεται από εθνικιστικές δυνάμεις που ανήκουν και στις δύο πλευρές και αλληλοτροφοδοτούνται. Εκπέμπουν δύο παράλληλες και μονομερείς ερμηνείες του συνόλου των προβλημάτων, παλιών και σύγχρονων, με μορφή μονολόγων που κατέχουν την αλήθεια και έτσι αποδίδουν όλα τα αυτονόητα δίκαια στη δική τους πλευρά και όλα τα αρνητικά στους άλλους. Οσο παραμένουν οι κοινωνικές ομάδες οχυρωμένες η καθεμιά στη δική της αλήθεια, ανακυκλώνουν ένα είδος σιωπής. Διότι στη Θράκη η σύγκρουση είναι σιωπηλή. Αυτές όμως οι μονομερείς αλήθειες, τυφλές και κουφές, σίγουρα δεν πείθουν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού που επιθυμεί ηρεμία, προκοπή και κοινωνική άνοδο.
Η παράμετρος που κάνει τη συνθήκη στη Θράκη ακόμη πιο πολύπλοκη είναι η ανομοιογενής εθνοτική σύνθεση του μειονοτικού πληθυσμού και η εργαλειακή χρήση αυτής της ανομοιογένειας. Η μεν Τουρκία, όσο και θεσμικοί παράγοντες της μειονότητας αρνούνται την πολλαπλότητα υποστηρίζοντας την ανύπαρκτη εθνοτική ομοιογένεια του μειονοτικού πληθυσμού, ενώ η ελληνική πολιτεία επιδίδεται σε έναν ασφυκτικό εναγκαλισμό των Πομάκων και των Ρομά, αρνούμενη την τουρκική ταυτότητα μεγάλου μέρους της μειονότητας. Ετσι φτιάχνονται στο εσωτερικό της μειονότητας ταξινομήσεις, ιεραρχήσεις και καταπίεση πανταχόθεν. Ολες οι παραπάνω διαστρεβλώσεις που καταργούν την κοινή λογική, δεν τίθενται ποτέ σε δημόσιο διάλογο και οι απολιθωμένες θέσεις δεν γίνονται αντικείμενο αντιπαράθεσης ιδεών.
Ωστόσο, στα πάνω από είκοσι χρόνια που έχω άμεση γνώση της περιοχής, έχω δει να συντελούνται τεράστιες αλλαγές που ακολουθούν μια δυναμική των πολιτών/μελών της μειονότητας. Εχω δει να βελτιώνονται εντυπωσιακά οι δείκτες της εκπαίδευσης: η διαρροή από το υποχρεωτικό σχολείο να μειώνεται κατά 300%, η πρόσβαση στο νηπιαγωγείο να αυξάνεται πάνω από 750%, στο λύκειο πάνω από 450%, και η φοίτηση των κοριτσιών να πλησιάζει τον εθνικό μέσο όρο. Εχω δει η εισαγωγή στα ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, μετά τη θέσπιση της ευνοϊκής ρύθμισης το 1997, να αυξάνεται κατά 600%. Νέοι και νέες της μειονότητας φοιτούν σε πανεπιστήμια όλης της χώρας, κάποιοι προχωρούν σε μεταπτυχιακές σπουδές και προσπαθούν να υπερβούν τις κοινωνικές ανισότητες που αντιμετωπίζουν, κατακτώντας μια ισότιμη σχέση στην εκπαίδευση. Εχω δει ο Σύλλογος Επιστημόνων Μειονότητας της Δυτικής Θράκης εκεί που μετρούσε μερικές δεκάδες μέλη, τώρα να στεγάζει πλήθος νέων επιστημόνων. Εχω δει τις κλειστές κοινότητες των απομονωμένων μειονοτικών χωριών να ανοίγουν, τον συμπαγή χαρακτήρα της ξεχωριστής διαβίωσης να αμβλύνεται, τους νέους και νέες της μειονότητας να μετακινούνται εκτός Θράκης υιοθετώντας χειραφετικές τακτικές, να μεταναστεύουν σε ευρωπαϊκές χώρες αναζητώντας δουλειά και να επιστρέφουν φέρνοντας πίσω νέες συνήθειες. Εχω δει να αυξάνονται τα μέλη της μειονότητας που γυρνάνε την πλάτη στην αναχρονιστική Σαρία επιλέγοντας τον αστικό κώδικα για να λύσουν τις οικογενειακές τους διαφορές. Εχω δει φωτισμένους πολιτικούς (η αλήθεια είναι λίγους) από τη μειονότητα και την πλειονότητα να πηγαίνουν αντίθετα στο ρεύμα.
Είναι αυτές οι πρακτικές αρκετές ώστε να εφησυχάσουμε ότι τα δικαιώματα αυτής της ομάδας ελλήνων πολιτών διασφαλίζονται, ότι προωθείται με τρόπο υπεύθυνο η συμπερίληψη, ότι η μειονότητα έχει την ελευθερία να κατασκευάζει ταυτότητες όπου συντίθεται το διπλό ή και πολλαπλό ανήκειν, και ότι οι δημοκρατικές αρχές κυριαρχούν; Η απάντηση δεν μπορεί να είναι καταφατική όσο οι ομάδες που απαρτίζουν τη θρακική κοινωνία δεν αναγνωρίζουν το δικό της η καθεμιά μερίδιο ευθύνης, όσο η διαβούλευση για τα θέματα που αφορούν τη μειονότητα δεν την περιλαμβάνει ισότιμα, όσο οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για παραβίαση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου μένουν ανεκτέλεστες, είτε όταν εδώ και 24 χρόνια δεν έχει κυρωθεί η Σύμβαση-Πλαίσιο για την προστασία των εθνικών μειονοτήτων.