Γαλλία – Γερμανία: τόσο κοντά, τόσο μακριά
Νίκος Μαραντζίδης, Η Καθημερινή, Δημοσιευμένο: 2021-10-03
Λέγεται πως η αναπτυχθείσα τα τελευταία χρόνια σε ευρωπαϊκό επίπεδο συνεργασία μεταξύ Γαλλίας – Γερμανίας δείχνει πόσο πολύ ανάγκη έχει η πρώτη να κρύψει την αδυναμία της και η δεύτερη τη δύναμή της. Οπως λένε οι Ιταλοί, «se non è vero, è ben trovato».
Είναι γεγονός πως η μεταπολεμική ευρωπαϊκή σταθερότητα και ευημερία χρωστάει πολλά στον λησμονημένο πλέον άξονα Παρισιού – Βόννης. Στη συνέχεια, η κατάρρευση του κομμουνισμού και η συνακόλουθη γερμανική ενοποίηση μαζί με τη γέννηση του ευρώ και τη διεύρυνση της Ε.Ε. ανατολικά πρόσθεσαν νέα κεφάλαια στο βιβλίο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Επιπροσθέτως, η παγκοσμιοποίηση, η ψηφιακή επανάσταση, η άνοδος της Κίνας, καθώς και καινούργια μεγάλα ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή, μας έφεραν στην αυγή ενός νέου κόσμου.
Αλλαξαν πολλά, αλλά η Γαλλία συνεχίζει να παρουσιάζει την εικόνα της «μπλοκαρισμένης κοινωνίας» (société bloquée), όπως την είχε ονομάσει, το 1970, ο Μισέλ Κροζιέ, καθηγητής Κοινωνιολογίας στα Πανεπιστήμια του Παρισιού και του Στάνφορντ. Ο Κροζιέ επισήμανε τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε η χώρα του μπροστά σε κάθε προσπάθεια αλλαγής και την αδυναμία υιοθέτησης προωθητικών μεταρρυθμίσεων, είτε αυτές αφορούσαν την πολιτική και το κράτος είτε την οικονομία και την εκπαίδευση. Εκτιμούσε μάλιστα πως το ξέσπασμα του Μάη του ’68 ήταν η χαρακτηριστικότερη ένδειξη αυτού του μπλοκαρίσματος: τα πράγματα δεν άλλαζαν· έσκαγαν.
Εκτοτε πέρασε μισός αιώνας, αλλά η Γαλλία δεν φαίνεται να ξεφορτώθηκε από πάνω της τον χαρακτήρα της μπλοκαρισμένης χώρας. Αντίθετα, τον 21ο αιώνα, οι κοινωνικές εντάσεις πολλαπλασιάστηκαν. Δύο από αυτές μάλιστα είχαν την εικόνα άγριας εξέγερσης: το 2005, η έκρηξη στα παρισινά προάστια, που συνοδεύτηκε από θανάτους, μεγάλες καταστροφές και τρεις χιλιάδες συλλήψεις, ανέδειξε τις μεγάλες ανισότητες και τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζει μια γενιά φτωχών νεαρών Γάλλων με καταγωγή κυρίως από τη βόρεια Αφρική.
Πιο πρόσφατα, το 2018, το κίνημα των «Κίτρινων Γιλέκων» αποτέλεσε ένα ακόμη συνταρακτικό ξέσπασμα. Στις διαμαρτυρίες εκείνες, που δεν είχαν ιδιαίτερη οργάνωση, ηγέτη και ιδεολογικό πλαίσιο, συμμετείχαν τρία εκατομμύρια άνθρωποι. Οι βιαιότητες που ακολούθησαν εξέπληξαν· και η σκληρή κρατική αντίδραση επίσης. Συνελήφθησαν δώδεκα χιλιάδες άνθρωποι και καταδικάστηκαν με διάφορες ποινές περισσότεροι από τρεις χιλιάδες. Πρόκειται για σοκαριστικούς αριθμούς.
Τελευταία, η οπαδική βία έγινε της μόδας στα γαλλικά γήπεδα. Η βαθιά κοινωνική ένταση και κρίση δείχνει πως επιμένει.
Εν τω μεταξύ, στη Γερμανία άλλαξαν πολλά. Αυτό δεν έγινε ξαφνικά. Για πολλά χρόνια, η χώρα αντιμετώπισε με θάρρος και ειλικρίνεια το μαύρο ναζιστικό της παρελθόν, και προσπάθησε να διδαχθεί από αυτό για να αλλάξει. Σε αντίθεση με την Ευρωπαία «Μαντάμ Σουσού», τη Γαλλία, που ζει ακόμη με φαντασιώσεις αποικιοκρατικών μεγαλείων –όπως κι η Βρετανία εξάλλου–, στη Γερμανία αντιλήφθηκαν πως η «εθνική υπερηφάνεια», σε ισχυρές δόσεις ιδιαίτερα, εκτός του ότι είναι επικίνδυνη και δηλητηριώδης τροφή, στερεί ουσιαστικούς πόρους από την κοινωνία.
Ετσι, η ενοποίηση της Γερμανίας το 1990 δεν επιβεβαίωσε τους φόβους πως θα ξαναζωντάνευε ο ναζισμός και η γερμανική απειλή. Η Γερμανία, μάλιστα, συγκρινόμενη με αρκετές χώρες της Ευρώπης, ιδιαίτερα με αυτές με κομμουνιστικό παρελθόν, αλλά και με τη γειτονική Γαλλία ή Αυστρία, έχει περιορισμένη (αν και όχι ασήμαντη) άκρα Δεξιά. Κάπως έτσι, η Μέρκελ πέτυχε να υποδεχθεί ενάμισι εκατομμύριο πρόσφυγες, την ώρα, που άλλα κράτη επεδείκνυαν ελεεινή στάση.
Στο πολιτικό πεδίο άλλαξαν πολλά ακόμη. Το γερμανικό κομματικό σύστημα πέρασε από ένα δικομματισμό, όπου Χριστιανοδημοκράτες και Σοσιαλδημοκράτες είχαν αθροιστικά το 80-90% των ψήφων, σε έναν πολυκομματισμό. Ο κόσμος αλλάζει και νέα κόμματα γεννήθηκαν για να εκφράσουν αυτές τις αλλαγές. Ο κοινωνικός πλουραλισμός αποτυπώθηκε κοινοβουλευτικά και οι κυβερνήσεις συνεργασίας έγιναν ο κανόνας. Ο γερμανικός πολυκομματισμός, όμως, παρουσιάζει συναινετικό, κεντρομόλο χαρακτήρα, γεγονός που επιτρέπει και τις κοινωνικές τάσεις να εκφράζονται και αποφάσεις να λαμβάνονται.
Οι δύο γείτονες έχουν κοινά, αλλά και μεγάλες διαφορές· ιδιαίτερα στο πώς αντιμετωπίζουν τα εσωτερικά τους ζητήματα, πώς επενδύουν στο μέλλον και ποια εικόνα θέλουν να προβάλλουν διεθνώς. Την ώρα που η Γαλλία ρέπει εσωτερικά προς την αναταραχή και τον αυταρχισμό και παριστάνει διεθνώς τον (ψευτο)νταή, η Γερμανία γίνεται ηγέτιδα δύναμη στην πράσινη οικονομία και στις αξίες της ανοιχτής κοινωνίας. Την ώρα που η Γαλλία αρέσκεται να απειλεί και να κάνει τη θυμωμένη, η Γερμανία συνεργάζεται. Την ώρα που η Γαλλία εξασθενεί, η Γερμανία ισχυροποιείται. Δύο χώρες τόσο κοντά, μα τόσο μακριά.
Είναι γεγονός πως η μεταπολεμική ευρωπαϊκή σταθερότητα και ευημερία χρωστάει πολλά στον λησμονημένο πλέον άξονα Παρισιού – Βόννης. Στη συνέχεια, η κατάρρευση του κομμουνισμού και η συνακόλουθη γερμανική ενοποίηση μαζί με τη γέννηση του ευρώ και τη διεύρυνση της Ε.Ε. ανατολικά πρόσθεσαν νέα κεφάλαια στο βιβλίο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Επιπροσθέτως, η παγκοσμιοποίηση, η ψηφιακή επανάσταση, η άνοδος της Κίνας, καθώς και καινούργια μεγάλα ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή, μας έφεραν στην αυγή ενός νέου κόσμου.
Αλλαξαν πολλά, αλλά η Γαλλία συνεχίζει να παρουσιάζει την εικόνα της «μπλοκαρισμένης κοινωνίας» (société bloquée), όπως την είχε ονομάσει, το 1970, ο Μισέλ Κροζιέ, καθηγητής Κοινωνιολογίας στα Πανεπιστήμια του Παρισιού και του Στάνφορντ. Ο Κροζιέ επισήμανε τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε η χώρα του μπροστά σε κάθε προσπάθεια αλλαγής και την αδυναμία υιοθέτησης προωθητικών μεταρρυθμίσεων, είτε αυτές αφορούσαν την πολιτική και το κράτος είτε την οικονομία και την εκπαίδευση. Εκτιμούσε μάλιστα πως το ξέσπασμα του Μάη του ’68 ήταν η χαρακτηριστικότερη ένδειξη αυτού του μπλοκαρίσματος: τα πράγματα δεν άλλαζαν· έσκαγαν.
Εκτοτε πέρασε μισός αιώνας, αλλά η Γαλλία δεν φαίνεται να ξεφορτώθηκε από πάνω της τον χαρακτήρα της μπλοκαρισμένης χώρας. Αντίθετα, τον 21ο αιώνα, οι κοινωνικές εντάσεις πολλαπλασιάστηκαν. Δύο από αυτές μάλιστα είχαν την εικόνα άγριας εξέγερσης: το 2005, η έκρηξη στα παρισινά προάστια, που συνοδεύτηκε από θανάτους, μεγάλες καταστροφές και τρεις χιλιάδες συλλήψεις, ανέδειξε τις μεγάλες ανισότητες και τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζει μια γενιά φτωχών νεαρών Γάλλων με καταγωγή κυρίως από τη βόρεια Αφρική.
Πιο πρόσφατα, το 2018, το κίνημα των «Κίτρινων Γιλέκων» αποτέλεσε ένα ακόμη συνταρακτικό ξέσπασμα. Στις διαμαρτυρίες εκείνες, που δεν είχαν ιδιαίτερη οργάνωση, ηγέτη και ιδεολογικό πλαίσιο, συμμετείχαν τρία εκατομμύρια άνθρωποι. Οι βιαιότητες που ακολούθησαν εξέπληξαν· και η σκληρή κρατική αντίδραση επίσης. Συνελήφθησαν δώδεκα χιλιάδες άνθρωποι και καταδικάστηκαν με διάφορες ποινές περισσότεροι από τρεις χιλιάδες. Πρόκειται για σοκαριστικούς αριθμούς.
Τελευταία, η οπαδική βία έγινε της μόδας στα γαλλικά γήπεδα. Η βαθιά κοινωνική ένταση και κρίση δείχνει πως επιμένει.
Εν τω μεταξύ, στη Γερμανία άλλαξαν πολλά. Αυτό δεν έγινε ξαφνικά. Για πολλά χρόνια, η χώρα αντιμετώπισε με θάρρος και ειλικρίνεια το μαύρο ναζιστικό της παρελθόν, και προσπάθησε να διδαχθεί από αυτό για να αλλάξει. Σε αντίθεση με την Ευρωπαία «Μαντάμ Σουσού», τη Γαλλία, που ζει ακόμη με φαντασιώσεις αποικιοκρατικών μεγαλείων –όπως κι η Βρετανία εξάλλου–, στη Γερμανία αντιλήφθηκαν πως η «εθνική υπερηφάνεια», σε ισχυρές δόσεις ιδιαίτερα, εκτός του ότι είναι επικίνδυνη και δηλητηριώδης τροφή, στερεί ουσιαστικούς πόρους από την κοινωνία.
Ετσι, η ενοποίηση της Γερμανίας το 1990 δεν επιβεβαίωσε τους φόβους πως θα ξαναζωντάνευε ο ναζισμός και η γερμανική απειλή. Η Γερμανία, μάλιστα, συγκρινόμενη με αρκετές χώρες της Ευρώπης, ιδιαίτερα με αυτές με κομμουνιστικό παρελθόν, αλλά και με τη γειτονική Γαλλία ή Αυστρία, έχει περιορισμένη (αν και όχι ασήμαντη) άκρα Δεξιά. Κάπως έτσι, η Μέρκελ πέτυχε να υποδεχθεί ενάμισι εκατομμύριο πρόσφυγες, την ώρα, που άλλα κράτη επεδείκνυαν ελεεινή στάση.
Στο πολιτικό πεδίο άλλαξαν πολλά ακόμη. Το γερμανικό κομματικό σύστημα πέρασε από ένα δικομματισμό, όπου Χριστιανοδημοκράτες και Σοσιαλδημοκράτες είχαν αθροιστικά το 80-90% των ψήφων, σε έναν πολυκομματισμό. Ο κόσμος αλλάζει και νέα κόμματα γεννήθηκαν για να εκφράσουν αυτές τις αλλαγές. Ο κοινωνικός πλουραλισμός αποτυπώθηκε κοινοβουλευτικά και οι κυβερνήσεις συνεργασίας έγιναν ο κανόνας. Ο γερμανικός πολυκομματισμός, όμως, παρουσιάζει συναινετικό, κεντρομόλο χαρακτήρα, γεγονός που επιτρέπει και τις κοινωνικές τάσεις να εκφράζονται και αποφάσεις να λαμβάνονται.
Οι δύο γείτονες έχουν κοινά, αλλά και μεγάλες διαφορές· ιδιαίτερα στο πώς αντιμετωπίζουν τα εσωτερικά τους ζητήματα, πώς επενδύουν στο μέλλον και ποια εικόνα θέλουν να προβάλλουν διεθνώς. Την ώρα που η Γαλλία ρέπει εσωτερικά προς την αναταραχή και τον αυταρχισμό και παριστάνει διεθνώς τον (ψευτο)νταή, η Γερμανία γίνεται ηγέτιδα δύναμη στην πράσινη οικονομία και στις αξίες της ανοιχτής κοινωνίας. Την ώρα που η Γαλλία αρέσκεται να απειλεί και να κάνει τη θυμωμένη, η Γερμανία συνεργάζεται. Την ώρα που η Γαλλία εξασθενεί, η Γερμανία ισχυροποιείται. Δύο χώρες τόσο κοντά, μα τόσο μακριά.