Η παιδεία ως δημόσιο αγαθό

Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2006-06-21

Η απόφαση της κυβέρνησης να αναβάλει την ψήφιση του νέου νομικού πλαισίου για την ανώτατη παιδεία σημαίνει ότι τις λεπτομέρειες της περιβόητης μεταρρύθμισης δεν τις μάθαμε ακόμα. Το γενικότερο πνεύμα της, όμως, φάνηκε από την πρώτη στιγμή, όχι μόνο γιατί αποτυπώθηκε στην πρόταση για τη συνταγματική αναθεώρηση που θα επέτρεπε την ίδρυση μη κρατικών ΑΕΙ, αλλά κυρίως επειδή αποτελεί παραλαγή ενός ιδεολογικού μοντέλου που είναι ήδη γνωστό και συνοψίζεται ως εξής: Κάποιος τομέας που ανήκει στο Δημόσιο, π.χ. οι αεροπορικές συγκοινωνίες, νοσεί και το ξέρουμε όλοι. Η κυβέρνηση δεν μπορεί να τον ιδιωτικοποιήσει. Μπορεί όμως να επιτρέψει τη λειτουργία ιδιωτικών εταιρειών, που θα είναι πιο αποδοτικές. Ετσι δημιουργείται ανταγωνισμός, με αποτέλεσμα ή να βελτιωθεί ο κρατικός αερομεταφορέας (μάλλον απίθανο) ή να συρρικνωθεί σταδιακά και τελικά να εκπνεύσει. Σε κάθε περίπτωση πάντως, το οικονομικό κόστος για το κράτος μειώνεται και αυτό επιτρέπει την αντίστοιχη μείωση της φορολογίας, η οποία με τη σειρά της επιτρέπει στις ιδιωτικές επιχειρήσεις να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους και να επιβιώσουν μέσα στο κλίμα του ανελέητου ανταγωνισμού που επικρατεί σε ολόκληρο τον κόσμο.

Η εφαρμογή του μοντέλου που σκιαγραφήσαμε στα πανεπιστήμια στηρίζεται στην εξής αρχική υπόθεση: ότι το δικαίωμα κάθε παιδιού να μάθει γράμματα δεν διαφέρει σε τίποτα από το δικαίωμά του να πετάξει. Και αυτό είναι τεράστιο και προφανές λάθος. Η παιδεία, δηλαδή η προετοιμασία όλων των νέων για να πάρουν τη θέση τους στην κοινωνία, αποτελεί απαράβατη υποχρέωση, την οποία μόνο το κράτος μπορεί και οφείλει να αναλάβει. Ως κατ’ εξοχήν δημόσιο αγαθό, πρέπει να προσφέρεται σε όλους το ίδιο και συνεπώς δωρεάν, εφόσον, στην αντίθετη περίπτωση, κάποιοι θα ξεκινούσαν με συγκριτικό πλεονέκτημα το οποίο θα τους αγόραζαν τα λεφτά των γονιών τους.

Συνεπώς, η ιδιωτική εκπαίδευση δεν αντιβαίνει μόνο στην «αριστερή» αρχή της ισότητας, αλλά παραβιάζει επίσης τη λογική του φιλελευθερισμού που το προτείνει. Συγκεκριμένα, οι φιλελεύθεροι διατείνονται ότι οι υλικές απολαβές είναι ευθέως ανάλογες προς τις αποδόσεις μας και ότι με αυτό τον τρόπο η κοινωνία ανταμείβει τους σκληρά εργαζόμενους και τιμωρεί όσους κωλοβαράνε, κατά το κοινώς λεγόμενο. Ομως μια τόσο αυστηρή έννοια ατομικής επιβράβευσης, εκτός από τις αρχές της αλληλεγγύης και κοινότητας, συγκρούεται επίσης και με κάθε είδους κληρονομικό προνόμιο. Και τούτο επειδή το προνόμοιο επιτρέπει στους πλούσιους -ή επιβάλλει στους φτωχούς, το ίδιο κάνει- να ωφελούν ή να βλάπτουν κάποιους που δεν είχαν ακόμα τη δυνατότητα να αποδείξουν την αξιοσύνη τους στην αγορά. Και αυτοί οι κάποιοι είναι τα παιδιά. Για να επανέλθουμε στο παράδειγμά μας, οι πλούσιοι γονείς μπορούν να πάρουν στους κανακάρηδές τους ελικόπτερο για να πετάνε. Δεν δικαιούνται όμως να τους αγοράσουν το πλεονέκτημα που τους εξασφαλίζει η καλή και πανάκριβη παιδεία εις βάρος εκείνων που οι γονείς τους είναι φτωχοί.

Ομως οι μετωπικές συγκρούσεις, σαν αυτή ανάμεσα στην κυβέρνηση και τους φοιτητές και πανεπιστημιακούς, έχουν την τάση να απλουστεύουν τα πράγματα χρωματίζοντάς τα άσπρα ή μαύρα. Με αυτό δεν υπαινίσσομαι ότι ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο· αντίθετα, θέλω να πω ότι συχνά η ιδιοτέλεια μεταμφιέζεται σε δήθεν υπεράσπιση του κοινού συμφέροντος. Ετσι, μερικές προτάσεις που ρίχθηκαν στο πυρ το εξώτερο δεν έχουν καμία σχέση με την ιδιωτικοποίηση, εφόσον στο εξωτερικό εφαρμόζονται και στα δημόσια πανεπιστήμια. Αν λοιπόν υπάρχουν φοιτητές που κατέβηκαν στους δρόμους για να προασπίσουν το «άκοπο πτυχίο» (δανείζομαι τη φράση από τον Ν. Παρασκευόπουλο), τότε η θέση τους είναι στην άλλη πλευρά του οδοφράγματος, διότι σε τελική ανάλυση για τον εαυτό τους νοιάζονται.

Ανάλογες σκέψεις θα μπορούσε να κάνει κανείς για ορισμένους διδάσκοντες. Οσοι γνωρίζουν τα του πανεπιστημίου, όσοι παρακολούθησαν έστω από μακριά αυτά που έγιναν πρόσφατα στην Κρήτη, σίγουρα έχουν καταλάβει ότι τα δημόσια ΑΕΙ δεν είναι παράδεισος όπου βασιλεύουν η ισότητα και το κοινό συμφέρον. Και γι’ αυτό δεν ευθύνεται μόνο η υποχρηματοδότηση από το κράτος. Το ισχύον σύστημα, το οποίο η πανεπιστημιακή κοινότητα υπερασπίζεται με νύχια και δόντια, έχει εκθρέψει ιδιοτελείς πρακτικές, αναξιοκρατία και πελατειακές σχέσεις που δεν αποτελούν καν μυστικό. Συνεπώς, μερικοί που ωφελήθηκαν απ’ αυτό δεν θέλουν να αλλάξει. Θα συμφωνούσα λοιπόν με κάποιους σοβαρούς πανεπιστημιακούς -όπως τον Λευτέρη Παπαγιαννάκη στην «Ε» και τον Νίκο Θεοτοκά στην «Αυγή»- επειδή, αφού πρώτα κατήγγειλαν την περιβόητη μεταρρύθμιση, δεν δίστασαν να πουν ότι η δημόσια παιδεία υπονομεύεται και εκ των ένδον. Αν όντως μας ενοχλεί το ατομικό όφελος που η κυβέρνηση θέλει να εισαγάγει, τότε θα το βρούμε ακόμη και εκεί που δεν το περιμένουμε.

Θέματα επικαιρότητας: Παιδεία

Διονύσης-Χαράλαμπος Καλαματιανός

Ιδιωτικά πανεπιστήμια: Εξυπηρέτηση συμφερόντων σε βάρος των κοινωνικών αναγκών

Διονύσης-Χαράλαμπος Καλαματιανός, 2024-03-03

Η κυβέρνηση ετοιμάζεται να ολοκληρώσει ένα ακόμα ιδεοληπτικό...

Περισσότερα
Γιώργος Σταθάκης

Η μάχη της ΝΔ για την ίδρυση ιδιωτικής Πανεπιστημιακής «παιδείας»

Γιώργος Σταθάκης, 2023-08-28

Η συζήτηση περί ιδιωτικών πανεπιστημίων έχει πολύ ποταπά...

Περισσότερα
Γιώργος Γιαννουλόπουλος

Το δικαίωμα στην παιδεία

Γιώργος Γιαννουλόπουλος, 2022-06-25

Πριν από δύο εβδομάδες και με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα...

Περισσότερα

Ένα αυταρχικό σχέδιο νόμου για τα Πανεπιστήμια

Γρηγόριος Π. Καλφέλης, 2022-06-04

Ο πρωθυπουργός έβαλε στη Βουλή ένα αξιακό δίλημμα: Είναι...

Περισσότερα
Παναγιώτης Νούτσος

Πανεπιστημιακοί στον «τόπο» τους…

Παναγιώτης Νούτσος, 2021-10-05

Τι συνεπάγεται η ασκούμενη από τη Νέα Δημοκρατία πολιτική...

Περισσότερα

Κενά Δημοτικού

Άννα Δαμιανίδη, 2021-09-21

Τα δίδυμα της γειτόνισσας πήγαν φέτος νηπιαγωγείο κι εκείνη...

Περισσότερα
Ηλίας Κικίλιας

Μια επένδυση για τα παιδιά

Ηλίας Κικίλιας, 2021-09-20

Οι επιπτώσεις της πανδημίας στην εκπαίδευση ήταν σχεδόν...

Περισσότερα
Γιάννης Σπιλάνης

Πολιτεία, κοινωνία και εκπαιδευτική κοινότητα σε σύγχυση

Γιάννης Σπιλάνης, 2021-09-19

Κάθε χρόνο, η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των εισαγωγικών...

Περισσότερα

Άρθρα/ Πολιτική

Σωτήρης Βαλντέν

Ελληνοτουρκικά: ο Μητσοτάκης, ο Σαμαράς και η αντιπολίτευση

Σωτήρης Βαλντέν, 2024-10-29

Οι πρωτοβουλίες της κυβέρνησης για αποκλιμάκωση και διάλογο...

Μαριλένα Κοππά

Κάποιες σκέψεις για τον ελληνοτουρκικό διάλογο

Μαριλένα Κοππά, 2024-10-26

Χρειάζεται αποφασιστικότητα, σχεδιασμός και εξαιρετικά...

Δειλά βήματα στο Κυπριακό

Κυριάκος Πιερίδης, 2024-10-20

Η «διευρυμένη συνάντηση» που προανήγγειλε ο Γκουτέρες...

Τα μίλια και η θάλασσα

Παύλος Τσίμας, 2024-10-19

Συμπληρώνονται, αυτές τις ημέρες, 51 χρόνια από τότε που...

Θόδωρος Τσίκας

Ελλάδ, Ισραήλ και κρίση στη Μέση Ανατολή

Θόδωρος Τσίκας, 2024-10-12

Στη χώρα μας ο δημόσιος διάλογος διεξάγεται μεταξύ δύο...

Δημήτρης Χατζησωκράτης

Εξωφρενικό το εξώδικο Κασσελάκη

Δημήτρης Χατζησωκράτης, 2024-10-12

...Το χάσμα είναι υπαρκτό, καθώς ο πρώην πρόεδρος και όσοι/ες...

Θανάσης Θεοχαρόπουλος

Bing bang στην Κεντροαριστερά

Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 2024-10-06

...Ο ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία οφείλει να συμμετέχει...

Θόδωρος Τσίκας

Κρίσιμο όριο ο χειμώνας για το ουκρανικό μέτωπο

Θόδωρος Τσίκας, 2024-09-29

Ο χειμώνας αλλάζει τις συνθήκες του πολέμου στην περιοχή...

Ζητούμενο η ποιότητα της ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

2024-09-28

Αν την ευθύνη για την χρεοκοπία και την πολυεπίπεδη κρίση...

Πάμε ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ

Πάμε ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ

2024-09-26

Πιστεύω ότι η ελληνική κοινωνία χρειάζεται έναν ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ...

Γεράσιμος Μοσχονάς

Λάμψη, ταλέντο και μετά κενό

Γεράσιμος Μοσχονάς, 2024-09-22

Εν αρχή ην το γνωστικό κενό. Η μη καλή γνώση της χώρας, του...

Ελληνοτουρκικά, εξαΰλωση του ρεαλισμού

Κώστας Κωστής, 2024-09-22

Δεν είμαι ειδικός στις διεθνείς σχέσεις, πολύ περισσότερο...

×
×