Στο ορόσημο της λιτότητας

Τούτη η πρώτη εβδομάδα του Μαρτίου του 2010 φαίνεται ότι θα μείνει στη μνήμη μας σαν το ορόσημο για την επιβολή μακράς και σκληρής λιτότητας. Μήνες τώρα συζητούμε, εικάζουμε, παρακολουθούμε διαπραγματεύσεις να διεξάγονται πίσω από κλειστές πόρτες και ανησυχούμε, χωρίς να ξέρουμε τι ακριβώς μάς περιμένει. Όμως οι αποφάσεις έχουν πλέον ληφθεί. Και από την πρακτική τους εφαρμογή σύντομα θα νιώσουμε τις συνέπειες, στο πορτοφόλι του ο καθένας. Οι δημόσιοι υπάλληλοι θα δουν πια να αφαιρείται ένα μέρος από τον μισθό τους, με ακριβότερο τον ΦΠΑ θα ακολουθήσουν οι πάντες, πιο δύσκολα εκείνοι με τα χαμηλά εισοδήματα, τέλος οι φορολογούμενοι, οι γνωστοί ειλικρινείς μαζί με όσους ακόμα καταφέρουν να πιάσουν οι υπηρεσίες του υπουργείου Οικονομικών μέσα από τα νέα συστήματα που θα καθιερωθούν. Και όλα αυτά δεν θα είναι προσωρινά, όπως άλλοτε, αλλά θα ενταθούν τα επόμενα χρόνια.

Θα πρέπει να περιμένουμε τη λεπτομερή παρουσίαση των μέτρων για να εκτιμήσουμε σε πόση απώλεια εισοδήματος μεταφράζονται για κάθε κατηγορία· μέχρι χθες ακόμα ήταν αδύνατο. Δεν μπορούσαν να το γνωρίζουν, ούτε εκείνη η πλειονότητα που επικαλείται ο Πρωθυπουργός ότι είναι έτοιμη για θυσίες, ούτε η ΑΔΕΔΥ και η ΓΣΕΕ όταν προκήρυσσαν τις γενικές τους απεργίες. Τώρα θα αποκτήσουμε τα στοιχεία για να αξιολογήσουμε πώς επιχειρείται να κατανεμηθεί στην κοινωνία το κόστος της προσαρμογής. Και θα αρχίσει να φαίνεται πόσο αποδεκτή γίνεται πράγματι από την πλειονότητα αυτή η κατανομή, αν έχουν τα συνδικάτα να προτείνουν εναλλακτικές στις αποφάσεις που πάρθηκαν ερήμην τους.

Πολλές επικρίσεις ακούμε γιατί η κυβέρνηση δεν προώθησε από την αρχή, με τον προϋπολογισμό π.χ., τα μέτρα που παίρνει τώρα. Θα είχε εξοικονομήσει πολύτιμο χρόνο και κόστος για την οικονομία, υποστηρίζεται. Αλλά πώς θα τα επέβαλλε τότε; Πόσοι θα συμφωνούσαν, τόσο σύντομα ύστερα από εκλογές που κερδήθηκαν με τις αντίθετες επαγγελίες; Μια πιο ουσιαστική κριτική θα εστίαζε ίσως στην ολοκληρωμένη συζήτηση που χρειαζόταν να είχε γίνει στη Βουλή και στην κοινωνία εγκαίρως, προτού ληφθούν οριστικές αποφάσεις. Δεν ήταν όμως έτοιμη η κυβέρνηση, ούτε τα υπόλοιπα κόμματα άλλωστε, όπως έδειξαν ακριβώς συζητώντας τον προϋπολογισμό, ούτε και οι φορείς που εκπροσωπούν διαφορετικά συμφέροντα- εργαζομένους, επιχειρήσεις, μεγάλες ή μικρές, αγρότες, αυτοαπασχολούμενους- για μια διαπραγμάτευση εντός της χώρας, σε ρεαλιστική βάση και με άμεσα πρακτικά αποτελέσματα. Αλλά και δεν ήξερε η κυβέρνηση μέχρι πού θα έπρεπε να φτάσει. Ενιαία εκτίμηση στις Βρυξέλλες δεν υπήρχε, κάποια αντικειμενικά κριτήρια ακόμα λιγότερο, μάλλον ένα παιχνίδι αυθαιρεσίας και δογματισμού επικρατούσε. Επί τρεις μήνες, είναι αλήθεια, Δεκέμβριο, Ιανουάριο και Φεβρουάριο, ο υπουργός Οικονομικών και ο Πρωθυπουργός διαπραγματεύονταν με την Επιτροπή και με τους ομολόγους τους την έκταση των μέτρων. Αντιμέτωποι με τη δυσπιστία των Ευρωπαίων εταίρων και με την πίεση των κερδοσκόπων που ανέβαζαν ολοένα το κόστος δανεισμού της χώρας, εξαναγκάζονταν σε διαδοχικές υποχωρήσεις: στο Πρόγραμμα Σταθερότητας, στα πρώτα επιπλέον μέτρα που ανήγγειλε ο κ. Παπανδρέου, στα νέα που θα ανακοινώσει σήμερα. Τα μέτρα που τώρα επιβάλλονται πάνε πολύ πιο πέρα από εκείνα που συζητούνταν αρχικά, επειδή εν τω μεταξύ «αυξήθηκαν οι κίνδυνοι να μην επιτευχθούν οι στόχοι για τη μείωση του ελλείμματος», οι γνωστές τέσσερις μονάδες, όπως μας είπε ξανά προχθές ο επίτροπος Όλι Ρεν.

Εδώ όμως βρίσκεται το μεγάλο πρόβλημα: Γιατί «αυξήθηκαν οι κίνδυνοι»; Επειδή η ύφεση που πλήττει την ελληνική οικονομία είναι βαθύτερη από όσο νομιζόταν, οπότε γίνεται δυσκολότερο να μειωθεί το δημόσιο έλλειμμα. Μετρήθηκε βαθύτερη ήδη το τελευταίο τρίμηνο του 2009 (ρυθμός ΑΕΠ-2,6%), και χειροτερεύει ακόμα στις αρχές του 2010 με την πιστωτική ασφυξία που έφερε η κερδοσκοπική άνοδος των επιτοκίων των κρατικών ομολόγων, καθώς περνάει στις τράπεζες και από εκεί σε όλη την ελληνική οικονομία. Αλλά η επιβολή και άλλων περικοπών δαπανών και πρόσθετων φόρων ενδέχεται να επιδεινώσει ακόμα περισσότερο την ύφεση και να απομακρύνει και πάλι τον στόχο για το έλλειμμα, τροφοδοτώντας έναν φαύλο κύκλο.

Οι εξελίξεις των τελευταίων ημερών καλλιέργησαν προσδοκίες στις αγορές για επικείμενη «διάσωση» της ελληνικής οικονομίας και έριξαν κάπως τις αποδόσεις των ομολόγων. Τα επιτόκια στα οποία αντιστοιχούν παραμένουν όμως απαγορευτικά υψηλά για μιαν ανάκαμψη. Απέναντι στην Ελλάδα, κυβερνήσεις της ευρωζώνης κρατούν μια στάση «διαπαιδαγώγησης» τάχα, όχι αλληλεγγύης. Την εξέφρασε ο πρόεδρός της Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ, λέγοντας στην Ηandelsblatt ότι η ευρωζώνη διαθέτει όπλα κατά των κερδοσκόπων, δεν τα αποκαλύπτει όμως για να μη χαλαρώσουμε τις προσπάθειες. Αλλά έτσι κάνουν το κοινωνικό κόστος της κρίσης ακόμα βαρύτερο για εμάς.