Αιμοδιψείς ή φοβισμένες οι αγορές, δεν πιστεύουν την Ευρώπη

Τα 110 δισεκατομμύρια ευρώ, που θα δανείσουν οι χώρες της Ευρωζώνης μαζί με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στην Ελλάδα ώστε να αποφύγει τη χρεωκοπία, είναι ένα τεράστιο ποσό, πολλαπλάσιο όσων δίνονταν έως τώρα ανά τον κόσμο για τη διάσωση εθνικών οικονομιών. Το πρόγραμμα λιτότητας που αποδέχθηκε η κυβέρνηση Παπανδρέου είναι πρωτοφανές στη σκληρότητά του προκειμένου να μειώσει δραστικά το έλλειμμα και η πιστή εφαρμογή του θα παρακολουθείται ανά τρίμηνο.

Οι ταλαντεύσεις ετελείωσαν, το Eurogroup αποφάσισε, οι ηγέτες της Ευρώπης δηλώνουν στο πλευρό της Ελλάδας, έμπρακτα ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, αψηφώντας τους περιβόητους οίκους Fitch, S&P και Moodyʼs και τις αξιολογήσεις τους, διαβεβαίωσε ότι η τράπεζα θα δέχεται ως ενέχυρο ελληνικά ομόλογα οιασδήποτε διαβάθμισης.

Τα παραπάνω είχαν συντελεστεί μέχρι τη Δευτέρα 3 Μαΐου. Απέμενε η ψήφος των Κοινοβουλίων στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες για να οριστικοποιήσει τις αποφάσεις για τη λεγόμενη «βοήθεια» - η οποία άλλωστε όχι μόνο δεν θα επιβάρυνε τους προϋπολογισμούς τους, αλλά θα τους απέφερε και ένα κέρδος από τη διαφορά των επιτοκίων (μετά την εμμονή της Γερμανίδας καγκελαρίου ο δανεισμός στη χώρα μας να γίνει με όρους αγοράς ορίσθηκε ένας τύπος που οδηγεί σε ένα επιτόκιο 5% περίπου, χαμηλότερο από όσο δανείζονταν όλες οι άλλες χώρες). Η κοινοβουλευτική αντιπαράθεση αναμενόταν οξεία, δεν υπήρχαν σοβαρές αμφιβολίες όμως ότι τα σχετικά νομοθετήματα κατά πλειοψηφία θα περνούσαν.

Παρʼ όλα αυτά η κατάσταση στις αγορές την περασμένη εβδομάδα επιδεινώθηκε ραγδαία. Οι αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων επανήλθαν στα εξωφρενικά επίπεδα όπου είχαν εκτιναχθεί τις τελευταίες μέρες πριν ανακοινωθεί το πρόγραμμα της διάσωσης, όταν κυριαρχούσε ακόμα η αβεβαιότητα για το αν η Ευρώπη θα άφηνε την Ελλάδα να χρεωκοπήσει.

Άμεσες δραματικές επιπτώσεις για εμάς δεν υπήρχαν, εφόσον για πολλούς μήνες, χάρη στο πακέτο, δεν θα αναγκαστούμε να ξαναπάμε στις αγορές για δανεικά. Ξεκίνησε όμως η λεγόμενη «μετάδοση» στις επόμενες αδύναμες χώρες, την Πορτογαλία αλλά και την Ισπανία, που μπήκαν σε ανοδική τροχιά οι αποδόσεις των δικών τους ομολόγων.

Της Πορτογαλίας το spread πολύ γρήγορα έφτασε στις 300 μονάδες βάσης, εκεί που κυμαινόταν το δικό μας προ τριμήνου και ανησυχούσε αρκετούς, της Ισπανίας διπλασιάστηκε, ακόμα πάντως στις 132 μονάδες. Παράλληλα το ευρώ έπεφτε διαρκώς έναντι του δολαρίου, τα χρηματιστήρια βυθίζονταν και έμπαιναν σε κυκλοφορία φήμες για απαιτούμενες επιπλέον διασώσεις πολλών εκατοντάδων δισεκατομμυρίων, και μάλιστα ότι η Ισπανία είχε ήδη τάχα υποβάλει σχετικό αίτημα στο ΔΝΤ.

Τις διέψευσε ως «απόλυτη παράνοια» ο ίδιος ο πρωθυπουργός Θαπατέρο καλώντας σε συνάντηση τον αρχηγό της αντιπολίτευσης Ραχόι για να αντιμετωπίσουν την επίθεση. Η Moodyʼs προειδοποίησε ότι θα υποβαθμίσει την Πορτογαλία.

Η δυσπιστία στις αγορές ότι οι ασθενέστερες χώρες δεν θα αποφύγουν τη χρεωκοπία ή μια αναδιαπραγμάτευση του χρέους τους που θα συνεπαγόταν σημαντικές απώλειες για τους κατόχους ομολόγων των χωρών αυτών μετατρεπόταν σε πανικό. Όσο μεγάλο και πρωτοφανές και αν ήταν το σχέδιο διάσωσης της Ελλάδας, δεν έπειθε. Κατέγραφε χαρακτηριστικά η El Pais:

Ο Χουάν Κρέσπο της Thomson Reuters αποδίδει τις αναταραχές που κλονίζουν όλη την Ευρώπη στην ανικανότητα των κυβερνήσεων να εγκρίνουν μια βοήθεια προς την Ελλάδα την ενδεικνυόμενη στιγμή. "Η διάσωση, που θα είχε κοστίσει 15 δισ. στις αρχές Φεβρουαρίου, υπολογίζεται τώρα κάπου δεκαπλάσια. Και χωρίς καμία εγγύηση ότι η Ελλάδα θα καταλήξει να μπορεί να εξυπηρετήσει το χρέος της. Το ποτάμι ξεχείλισε και είναι ασυγκράτητο" λέει.

Ο Χουάν Αλέχο της Inversis Banco θεωρεί ότι η δυσπιστία στην οποία έχει βυθιστεί η αγορά αποκλείει την αποκατάσταση της ηρεμίας. "Απόδειξη είναι αυτό που συνέβη στην Ελλάδα" επισημαίνει. "Όταν δεν είχε σχέδιο προσαρμογής, την τιμωρούσε, όταν το υιοθέτησε ήταν πολύ μικρό και τώρα που το σκλήρυνε οι επενδυτές λένε ότι δεν το πιστεύουν".

Προφήτες της χρεωκοπίας απέναντι σε μιαν Ευρώπη πολιτικά ανάπηρη

Τους φόβους των αγορών, που κινδυνεύουν να γίνουν αυτοεκπληρούμενοι, τροφοδοτούσαν με εκτιμήσεις τους μια σειρά αναλυτές από τους θεωρούμενους πλέον έγκυρους της χρηματοοικονομίας, κάποιοι με το αίτημα της πολιτικής ένωσης της Ευρώπης απέναντι στην κρίση, άλλοι, Αμερικανοί ιδίως, προβλέποντας κατάρρευση του ενιαίου νομίσματος και διάλυση της Ευρωζώνης.

Την εβδομάδα άνοιξε ο Βόφγκανγκ Μίνχαου με την τακτική του δευτεριάτικη στήλη στους Financial Times. Σκοπός του πακέτου διάσωσης που συμφωνήθηκε για την Ελλάδα, έγραφε, δεν μπορεί να ήταν η αποτροπή μιας χρεωκοπίας, διότι οι αριθμοί δεν βγαίνουν. Παρά την προθυμία της να δεχθεί ακραία λιτότητα, η Ελλάδα δεν θα τα βγάλει πέρα χωρίς κάποιας μορφής διαγραφή χρεών, υποστηρίζει.

Δριμύτατα επικρίνει την κ. Μέρκελ, που δεν συγκατατέθηκε σε μια λύση τον Φεβρουάριο, όταν θα κόστιζε πολύ λιγότερο, και βλέπει προβληματική την επιβίωση των οικονομιών της Ελλάδας, της Πορτογαλίας, της Ισπανίας, της Ιρλανδίας, ίσως και της Ιταλίας, σε ύφεση και με ανερχόμενα επιτόκια. Μεσοπρόθεσμα η κατάληξη θα είναι χρεωκοπία και αναδιάρθρωση του χρέους για την Ελλάδα και είτε διάλυση είτε ολοκλήρωση με βαθιά μεταρρύθμιση για την Ευρωζώνη. Το πείραμα νομισματικής ένωσης χωρίς πολιτική ένωση απέτυχε, διαπιστώνει.

Την ίδια μέρα ο καθηγητής στο Ινστιτούτο Διεθνών Σπουδών της Γενεύης Σαρλ Βιπλόζ διατεινόταν ωμά ότι το σχέδιο δεν θα δουλέψει. Η μείωση του ελλείμματος της Ελλάδας κατά 11% σε τρία χρόνια θα ήταν δύσκολη αν υπήρχε ισχυρή ανάκαμψη, με την ύφεση που θα φέρουν όμως η περικοπή των δημοσίων δαπανών και η ψυχολογική επίπτωση της κρίσης το έλλειμμα θα μεγαλώσει. Οπότε η Ευρώπη θα πρέπει να αποφασίσει αν θα ξανασώσει την Ελλάδα ή όχι.

Και προστίθεται η μετάδοση στις άλλες χώρες που ήδη πιέζονται από τις αγορές και μπορούν να φτάσουν σε αυτοεκπληρούμενη κρίση, όπως συνέβη στην Ελλάδα χωρίς να υπάρχει ουσιαστικός λόγος. Μια λύση θα ήταν η «νομισματοποίηση» του χρέους, με την αγορά τίτλων απευθείας από την κεντρική τράπεζα, ή και έμμεσα με την αποδοχή των τίτλων ως ενέχυρο, όπως ήδη γίνεται στην περίπτωση της Ελλάδας, αν γενικευόταν όμως θα έφερνε μεγάλο πληθωρισμό, καταλήγει ο Βιπλόζ.

Τη σκυτάλη πήρε κατόπιν στη Le Monde ο Ζαν-Πολ Φιτουσί, που βλέπει στο ελληνικό χάσμα ένα σύμπτωμα των αντιφάσεων της ευρωπαϊκής οικοδόμησης. Το Σύμφωνο Σταθερότητας παρακινούσε στη δημιουργική λογιστική, η Ελλάδα δεν ήταν η μόνη, γράφει, και η Ευρωζώνη ως σύνολο είναι πιο «ενάρετη» μεταξύ των πλουσίων οικονομιών με έλλειμμα 6,9% του ΑΕΠ και χρέος 84% (ΗΠΑ 10,7 και 92, Ιαπωνία 8,2 και 197).

Αλλά η Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση είναι περιοχή και όχι χώρα, γιατί δεν έχει καμία αλληλεγγύη προϋπολογισμού, το γνωστοποίησε και έτσι εκτέθηκε στην κερδοσκοπία των αγορών, κινδυνεύοντας τώρα από τις επιθέσεις που δέχεται ο ένας «ασθενής κρίκος» μετά τον άλλον. Περισσότερο ανησυχεί ο Φιτουσί με την προοπτική του αποπληθωρισμού στην Ευρωζώνη που οδηγεί σε αύξηση των χρεών. Και βλέπει στην απόφαση «βοήθειας» προς την Ελλάδα τη μετατροπή της χώρας σε ευρωπαϊκό εργαστήριο αποπληθωρισμού.

Ο Μάρτιν Γουλφ θεωρεί ότι σωστά η Ελλάδα, έχοντας χάσει την πρόσβαση στις αγορές, συμφώνησε με το πακέτο, διότι διαφορετικά θα υποχρεωνόταν να μειώσει πολύ πιο βάναυσα το έλλειμμά της αμέσως, ενώ θα κατέρρεε το τραπεζικό της σύστημα. Δεν εκτιμά πιθανό όμως να καταφέρει τελικά να αποφύγει την αναδιάρθρωση του χρέους της. Για τις άλλες χώρες της Ευρωζώνης το πρόγραμμα αποτρέπει τον κλονισμό των εύθραυστων χρηματοπιστωτικών συστημάτων τους: φαινομενικά σώζει την Ελλάδα, καλυμμένα όμως πρόκειται για διάσωση τραπεζών. Αλλά είναι πολύ αβέβαιο αν θα βοηθηθούν οι άλλες χώρες που απειλούνται ύστερα από τις δυσκολίες να συμφωνηθεί για τη μικροσκοπική Ελλάδα.

Και ο Γουλφ καταλήγει σε δύο διδάγματα για την Ευρωζώνη: είτε να επιτρέπει κρατικές χρεωκοπίες είτε να δημιουργήσει μια πραγματική δημοσιονομική ένωση με ισχυρή πειθαρχία και επαρκείς πόρους για να βοηθούν την προσαρμογή σε πληγείσες οικονομίες, π.χ. ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο 2 τρισεκατομμυρίων ευρώ. Και δεύτερον, να γίνουν προσαρμογές και στις χώρες του πυρήνα για να αυξήσουν τη ζήτησή τους και να αποφευχθεί η στασιμότητα.

Ο γνωστός Νούριελ Ρουμπίνι επικρίνει το πρόγραμμα διάσωσης της Ελλάδας επειδή δεν περιλαμβάνει έναν μηχανισμό εμπλοκής του ιδιωτικού τομέα - σχετικές συζητήσεις έγιναν μεταξύ της γερμανικής κυβέρνησης και των γερμανικών τραπεζών, που κατέχουν μεγάλο μερίδιο του ελληνικού χρέους, χωρίς όμως να ανακοινωθούν συγκεκριμένες δεσμεύσεις, με λιγότερη δημοσιότητα αντίστοιχες ίσως στη Γαλλία. Και εισηγείται να εφαρμοστεί ένα «σχέδιο Β» με χρονική επιμήκυνση της εξυπηρέτησης του χρέους.

Οι οικονομολόγοι Πίτερ Μπουν και Σάιμον Τζόνσον που αρθρογραφούν στους New York Times προδικάζουν τη χρεωκοπία της Ελλάδας και άλλων χωρών, και εν τέλει τη διάλυση της Ευρωζώνης.

Τέλος, ο καθηγητής στο Χάρβαρντ Κένεθ Ρόγκοφ θεωρεί δύσκολο να τα καταφέρει η Ελλάδα να μην χρεωκοπήσει τελικά - όπως και άλλες χώρες της Ευρωζώνης - αλλά και αμφισβητεί αν η αποφυγή της χρεωκοπίας είναι πάντα προτιμότερη ως προς το κόστος που επιβάλλει. Ιστορικά οι διεθνείς τραπεζικές κρίσεις πάντα ακολουθούνται από κρίσεις δημοσίων χρεών, επισημαίνει και θέτει το ερώτημα: το ευρώ θα αποδειχτεί φραγμός σʼ αυτή τη διαδικασία ή η μηχανή του χρέους που θα την πυροδοτήσει;

Ευρωπαϊκό εγερτήριο στον Τύπο

Αν στην πλειονότητά τους οι ειδικοί επισημαίνουν απέναντι στην κρίση του δημοσίου χρέους που απειλεί να επεκταθεί την ανάγκη πολιτικής ενίσχυσης της Ευρωζώνης, μια δημοσιονομική ένωση τουλάχιστον, ανάλογη θέση παίρνουν και μεγάλες ευρωπαϊκές εφημερίδες. Χαρακτηριστικά «Η νομισματική ένωση είναι καταδικασμένη στη μεταρρύθμιση» ήταν ο τίτλος κύριου άρθρου στη Le Monde, το οποίο κατέληγε:

«Η Ευρωζώνη έχει ανάγκη μεταρρυθμίσεις δομής: Ένα μηχανισμό συντονισμού των προϋπολογισμών. Ίδιους δημοσιονομικούς πόρους. Έναν μοναδικό τίτλο δανεισμού. Μια διαδικασία διάσωσης για τα μέλη της που βρίσκονται σε δυσκολία. Αυτό είναι το σήμα, το πολιτικό σήμα, που αναμένουν οι αγορές. Μιαν απαρχή ’ομοσπονδιακής’ ολοκλήρωσης -η κακή λέξη!- για να αποφευχθεί η διάλυση». (Δημοσιεύθηκε ολόκληρο στην «Αυγή» στις 6.5.)

Την ίδια μέρα «Ελλάδα είμαστε όλοι» έγραφε στην El Pais ο αναπληρωτής διευθυντής της Λουίς Μπασέτς και εξηγούσε: «Η Ελλάδα βρίσκεται στην αρχή, δεν είναι το πρόβλημα. Μόνον ο ασθενέστερος κρίκος, που προσφέρεται αυθόρμητα στη μανία των αγορών να σπάσουν την αλυσίδα. Ο επόμενος κρίκος μάλλον δεν θα είναι η Ισπανία. Προηγούνται η Πορτογαλία, ακόμα και η Ιρλανδία. Αλλά αυτές είναι πολύ μικρές. Η μανία ζητάει μεγαλύτερες μπουκιές για να κλονίσει και να σπάσει ολόκληρη την αλυσίδα. Η αλυσίδα είναι το ευρώ, η βιασύνη να σπάσει τώρα.

Όμως το πρόβλημα, η αιτία της κατακλυσμικής ατμόσφαιρας αυτών των ημερών, δεν είναι ούτε η στατιστική απάτη των Ελλήνων ούτε η ατρόμητη ψυχρότητα των Γερμανών ούτε η ισπανική τύφλωση πριν από την κρίση. Όλες αυτές οι ανεύθυνες στάσεις ήταν αναγκαίο να συμπράξουν, δεν προκάλεσαν όμως την κρίση. Η πηγή της βρίσκεται στην Ευρώπη και στην ολοένα πιο εκτεταμένη στάση μεταξύ Ευρωπαίων να απορρίπτουν τη μοναδική θεραπεία για να αντιμετωπιστούν τα τωρινά και τα μελλοντικά κακά: τη δημιουργία μιας πολιτικής ένωσης που κατανέμει τους πόρους του προϋπολογισμού, της δημοσιονομικές πολιτικές και την κοινωνική και εδαφική συνοχή που απαιτεί ένα ενιαίο νόμισμα.

Εμείς οι Ευρωπαίοι, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, μοιάζουμε όλο και περισσότερο στους Αμερικανούς. Απεχθανόμαστε το μόνο φάρμακο που μπορεί να μας θεραπεύσει: φόρους, μετανάστευση και ευρωπαϊκή κυβέρνηση. Και έχουμε έτσι το δικό μας Tea Party, τις αντανακλάσεις των παλιών μας εθνών, άχρηστες για να λύσουμε τα προβλήματα του σήμερα, σε αντίθεση όμως και καχύποπτες απέναντι στο εφικτό πλέον ενιαίο έθνος του αύριο».

Αλλά και στις γερμανικές εφημερίδες, όπου επί μήνες κυριαρχούσε μια μαύρη πολεμική κατά της Ελλάδας, εκδηλώθηκε μια στροφή τις τελευταίες μέρες: Τη Δευτέρα η Handelsblatt ξεκίνησε μια καμπάνια «Αγοράζω ελληνικά ομόλογα» με δηλώσεις των αρχισυντακτών της και γνωστών πολιτικών και οικονομικών παραγόντων, αρχίζοντας από τον πρώην υπουργό Οικονομικών Χανς Άιχελ.

Την επομένη η Frankfurter Allgemeine Zeitung έλεγε «αγοράζουμε ελληνικά προϊόντα, διότι είναι καλά και οι Έλληνες μπορούν να τα φθηνύνουν τώρα». Και παρουσίαζε μεταξύ άλλων τα ποδήλατα Ideal που κατασκευάζονται στην Πάτρα, οικιακές συσκευές Πίτσος και οχήματα τζιπ της ΕΛΒΟ!

Δεν προχώρησε πιο πέρα ο Τρισέ

Συγχαρητήρια από όλο τον ευρωπαϊκό Τύπο είχε δεχτεί η ΕΚΤ τη Δευτέρα για την απόφαση να δέχεται ως ενέχυρο ελληνικά ομόλογα ανεξάρτητα από την αξιολόγησή τους. Την Πέμπτη όμως, μετά τη νέα σύνοδο του Δ.Σ. της τράπεζας, ο πρόεδρός της απογοήτευσε. Γιατί παρά την επιδεινούμενη κρίση στην Ευρωζώνη, δεν έκανε ούτε ένα βήμα πιο πέρα. Η απευθείας αγορά ομολόγων από την τράπεζα δεν συζητήθηκε, είπε. Και έδινε μιαν εικόνα ότι η Ελλάδα είναι μεμονωμένη περίπτωση και ότι οι άλλες χώρες μπορούν να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα με τις δικές της προσπάθειες περιορισμού του ελλείμματος και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων η καθεμία, χωρίς άλλη στήριξη.