Χαμηλή μεγέθυνση, ανεργία μαστίζουν την Ευρώπη

Μεγέθυνση μόλις 1% προβλέπει για την Ευρωζώνη φέτος το ΔΝΤ σε έκθεση που δημοσίευσε στις 21/7, και όχι πολύ παραπάνω, 1,25%, το 2011: αυξήσεις του ΑΕΠ πολύ μικρές για να αρχίσει να υποχωρεί η ανεργία. Στατιστικές και πρόδρομοι δείκτες εμφάνισαν αισθητή βελτίωση στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες τους τελευταίους μήνες, στη Γερμανία το επιχειρηματικό κλίμα κατέγραψε προχθές υψηλό τριετίας. Ανησυχίες εκφράζονται όμως για το φθινόπωρο, στις περιφερειακές χώρες ιδίως - Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία - όταν η αναγκαστική λιτότητα θα “δαγκώνει” περισσότερο. Μόλις προχθές η ισπανική κυβέρνηση ανακοίνωσε την αναστολή προγραμμάτων δημοσίων έργων ύψους 6,4 δισ. ευρώ (το 20% του συνόλου για την τρέχουσα διετία). Αυτό μπορεί να σημάνει πρόσθετους 100.000 ανέργους, προειδοποίησαν εκεί οι κατασκευαστικές εταιρείες.

Όσο για εμάς, η ικανοποίηση που δηλώνουν από το υπουργείο Οικονομικών εξαντλείται στην εντυπωσιακή όντως πρόοδο στα δημόσια οικονομικά ενόψει της έλευσης των αυστηρών επιτηρητών της τρόικα. Αλλά η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα (μαζί με τη Δανία) με ετήσια πτώση των βιομηχανικών παραγγελιών 1,5% τον Μάιο, όταν η μέση αύξηση στους 27 ήταν 22,7%! Η πτώση εντοπίζεται στην εσωτερική αγορά ενώ για εξαγωγές σημειώνεται αξιόλογη άνοδος, καθώς οι επιχειρήσεις φαίνεται να αξιοποιούν την ανάκαμψη στην Ευρώπη και αλλού. Το ενθαρρυντικό αυτό στοιχείο δεν αντισταθμίζει όμως την κάμψη στον τουρισμό, τις κατασκευές και άλλες υπηρεσίες.

Ούτε στις ΗΠΑ άλλωστε διαγράφονται πιο αισιόδοξα τα πράγματα, με την ανεργία να ανεβαίνει και να αναμένεται ότι θα ξεπεράσει το 9,5% που κατέγραψε τον Ιούνιο, ενώ οι δυνατότητες δημοσιονομικής τόνωσης εξαντλούνται. Νέα αφορμή να δυσαρεστηθούν τα υψηλότερα εισοδηματικά στρώματα έδωσε ο υπουργός Οικονομικών Τιμ Γκάιθνερ, βεβαιώνοντας ότι στο τέλος του έτους καταργούνται οι περιβόητες μειώσεις φόρων του Μπους. Και ο υπουργός Άμυνας Ρόμπερτ Γκέιτς ξεκινά συγκράτηση των δαπανών του Πενταγώνου που επί Μπους αυξάνονταν κοντά 12% το χρόνο. Ο πρόεδρος της Fed (κεντρικής τράπεζας) Μπεν Μπερνάνκε μίλησε στο Κογκρέσο για την «ασυνήθιστη αβεβαιότητα» που επικρατεί ακόμα στην οικονομία. Για την τόνωσή της απαρίθμησε πρόσθετα «ανορθόδοξα» μέτρα νομισματικής πολιτικής που ίσως να λάβει αργότερα.

Ωστόσο, στην άμεση έναρξη μείωσης των δημοσίων ελλειμμάτων, χωρίς αναβολές έως ότου εδραιωθεί η οικονομική ανάκαμψη, επιμένει ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν-Κλοντ Τρισέ. Τα επιχειρήματά του εξέθεσε στους Financial Times, στο πλαίσιο διαλόγου που έχει ανοίξει η εφημερίδα, και δεν τα περιόρισε στην Ευρώπη: “Ζούμε μιαν επιδείνωση χωρίς προηγούμενο”, γράφει, “μέσα σε μια τετραετία (2007- 2011), το δημόσιο χρέος στην Ευρωζώνη θα έχει αυξηθεί πάνω από 20%, στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία μεταξύ 35 και 45%”. Τρεις παράγοντες ώθησαν την αύξηση αυτή: μια δραματική μείωση των φορολογικών εσόδων λόγω της ύφεσης, μια αύξηση των δαπανών, όπου περιλαμβάνονται μέτρα για την καταπολέμηση της ύφεσης και τα πρόσθετα μέτρα για να αποτραπεί κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού τομέα.

Ειδικά για τον τελευταίο διευκρινίζει ότι, ενώ στις περισσότερες χώρες δεν μεταφράστηκε σε δαπάνες, ο κίνδυνος που ανέλαβαν οι φορολογούμενοι και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού για να στηρίξουν τον χρηματοπιστωτικό τομέα - ανακεφαλαιοποιήσεις, εγγυήσεις, τοξικά κ.λπ. - έφτασε, σύμφωνα με υπολογισμούς της ΕΚΤ, το 27% του ΑΕΠ.

Κατόπιν αυτών, έχει διαμορφωθεί διεθνώς ευρεία συναίνεση για την ανάγκη δημοσιονομικής εξυγίανσης, όπως και βαθιάς μεταρρύθμισης του χρηματοπιστωτικού τομέα, παρατηρεί ο Τρισέ, οι διαφορές αφορούν στο πότε. Επιμένοντας ο ίδιος στο τώρα, επικαλείται επιτυχείς εμπειρίες χωρών, όπου, σε συνδυασμό με μεταρρυθμίσεις, η αποκατάσταση δημοσιονομικής ισορροπίας ενίσχυσε την ανάπτυξη, καθώς και τον κίνδυνο να επιδεινωθεί η εμπιστοσύνη νοικοκυριών και επιχειρήσεων όταν ελλείμματα και χρέη είναι πολύ υψηλά, τον οποίο βλέπει άμεσο στην Ευρώπη.

Πιο ισχυρό ακούγεται όμως το τρίτο επιχείρημά του: ότι η οικονομική σταθερότητα και διατηρήσιμη ανάπτυξη εξαρτάται εντέλει από την ικανότητα των δημοσίων οικονομικών να παρεμβαίνουν σε δύσκολες συνθήκες. Μια βαθιά ύφεση, ανάλογη με εκείνην του 1930, δεν θα μπορούσε να αποτραπεί αν τα δημόσια οικονομικά δεν είχαν την αξιοπιστία για μια τόσο μεγάλη παρέμβαση το 2008-9, ισχυρίζεται, και μεγάλη δημοσιονομική στήριξη μπορεί να ξαναπαιτήσουν απρόβλεπτα γεγονότα, όπως φυσικές καταστροφές.

Ο πρόεδρος της ΕΚΤ σαρκάζει έτσι ως υπεραπλουστευτικό το γενικό σύνθημα «τονώστε, ξοδέψτε», ανεξάρτητα από τις δυνατότητες κάθε οικονομίας - υπονοώντας τις φωνές από τις ΗΠΑ και το ΔΝΤ στην κατεύθυνση αυτή.

Από τις στήλες των Financial Times διεξάγεται η συνήθης αντιπαράθεση μεταξύ νεοκεϋνσιανών και δημοσιονομικά συντηρητικών για το θεμιτό των δημοσίων ελλειμμάτων στην παρούσα φάση. Πιο ενδιαφέρουσες είναι όμως παρεμβάσεις όπως του καθηγητή στο Κολούμπια Τζέφρεϊ Σαξ, διότι υπογραμμίζει την ανάγκη μακροπρόθεσμων επενδύσεων στην καθαρή ενέργεια - επιδότηση τιμών χρηματοδοτούμενη από βαθμιαία αυξανόμενο φόρο άνθρακα - στον εκσυγχρονισμό των υποδομών (συγκοινωνίες, νερό, σκουπίδια), στην εκπαίδευση, εφόσον η κρίση της ανεργίας είναι διαρθρωτική κρίση κατάρτισης νέων και μεγαλύτερων εργατών.