Το νέο πρόσωπο του λαϊκισμού

Ο λαϊκισμός που κυριαρχεί στις μέρες μας στον δημόσιο λόγο της χώρας είναι πολύ πιο διαφορετικός και πιο επικίνδυνος από τον λαϊκισμό των δεκαετιών του 1980 και του 1990. Ο σημερινός λαϊκισμός εκπέμπεται κατά κόρον από ποικίλα μπλογκ, αλλά όχι μόνο από μπλογκ. Κι είναι πολύ πιο δηλητηριώδης από εκείνον του παρελθόντος.Ο λαϊκισμός των δεκαετιών του 1980 και του 1990 αμφισβητούσε τις πολιτικές δυνάμεις τις οποίες ταξινομούσε ως συντηρητικές, σε αντίθεση με τις προοδευτικές που κατά περίσταση δήθεν υποστήριζε (οι περιστάσεις βεβαίως άλλαζαν συνεχώς). Ο σημερινός λαϊκισμός των διάφορων «αποκαλυπτικών» δελτίων, στο όνομα της καταδίκης πραγματικών περιστατικών ανομίας και προκλητικής συμπεριφοράς του πολιτικού συστήματος, υπεραπλουστεύει την πολύπλοκη πραγματικότητα και, μιλώντας στο συναίσθημα και στην πρωτογενή αγανάκτηση, επιδιώκει να δημιουργήσει κλίμα αμφισβήτησης. Αμφισβήτησης όχι απλώς του πολιτικού συστήματος, αλλά ακόμα και της ανάγκης για πολιτικό σύστημα.Ο λαϊκισμός του πρόσφατου παρελθόντος στόχευε δήθεν κατά του μεγάλου κεφαλαίου και των πλουσίων στο όνομα των συμφερόντων των φτωχών και αδυνάμων. Σήμερα ο στόχος είναι σημαντικά διευρυμένος. Σήμερα ο αντίπαλος του λαϊκισμού (που ταυτίζεται με τον ανορθολογισμό) φαίνεται εκ πρώτης όψεως να είναι οι πολιτικοί. Στο βάθος όμως κι αυτής της επίθεσης βρίσκεται το μίσος κατά όσων κατορθώνουν να ανέλθουν κοινωνικά. Η αμφισβήτηση της επιτυχίας είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του λαϊκισμού αυτού. Κάθε επιτυχημένος, ανεξαρτήτως από τον τρόπο της επιτυχίας του, είναι στόχος επίθεσης. Αυτό το διάστημα η επίθεση επικεντρώνεται στους πολιτικούς, αν η κατάσταση συνεχιστεί στο άμεσο μέλλον στο στόχαστρο θα βρίσκεται ό, τι υπερβαίνει τον μέσο όρο.Αν σύμμαχος του παλαιού λαϊκισμού ήταν το κράτος και ιδεολογικό σήμα κατατεθέν του ήταν η λατρεία του, ο κρατισμός, σήμερα με το πρόσχημα της καταδίκης του παρασιτισμού στον δημόσιο τομέα επιδιώκεται να ακυρωθεί παντελώς η ανάγκη ύπαρξης του δημόσιου τομέα ως παράγοντα εξισορρόπησης των ανισοτήτων τις οποίες παράγει η αγορά. Σ’ αυτό το λούκι πολλές φορές πέφτουν και δυνάμεις που δηλώνουν φιλελεύθερες, οι οποίες αν σέβονταν τον όρο θα έπρεπε να πρωτοστατούν για να μετατραπεί το Δημόσιο σε πραγματικό υπηρέτη του γενικού συμφέροντος.

Ο λαϊκισμός του παρελθόντος στοιχιζόταν πάντα πίσω από κάποιον ηγέτη, ακόμη και αν ο ηγέτης δεν του το αναγνώριζε. Ο σημερινός «αποκαλυπτικός» λαϊκισμός απορρίπτει γενικά την έννοια της ηγεσίας, προβάλλοντας το ακατάληπτο «όραμα» μιας γενικώς και αορίστως άμεσης δημοκρατίας. Παλαιότερα ο ηγέτης, επειδή ακριβώς ήταν ηγέτης, είχε πάντα δίκιο - και όποιος τολμούσε να αμφισβητήσει τις επιλογές του ενοχοποιούνταν πάραυτα στα μάτια του λαού. Σήμερα ο ηγέτης έχει πάντα άδικο, επειδή ακριβώς είναι ηγέτης. Δίκιο επιτρέπεται να έχουν μόνο οι «τηλεθεατές» της «αποκαλυπτικής» τηλεόρασης ή οι ανωνυμογράφοι των μπλογκ.Παλιός και νέος λαϊκισμός διατηρούν και κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Χαρακτηριστικό πρώτο: η διάχυτη έχθρα προς τη διανόηση ή, πιο σωστά, η περιφρόνηση της σκέψης που δεν βλέπει την πραγματικότητα μέσα από ασπρόμαυρες οθόνες. Χαρακτηριστικό δεύτερο: η προσπάθεια να πειστεί η κοινή γνώμη ότι όλα είναι στημένα και εκ του πονηρού. Μια γενίκευση κυριαρχεί: όλοι κλέβουν, όλοι αδικούν, όλοι ψεύδονται. Ολοι; Ολοι οι άλλοι. Ο λαϊκισμός αυτού του τύπου επιδιώκει να χάσει ο πολίτης της διπλανής πόρτας τα αναγκαία πολιτικά και ηθικά κριτήρια για να προσανατολίζεται προς τις δημοκρατικές λύσεις.

Κανείς δεν μιλάει περισσότερο για δημοκρατία από αυτούς τους δύο λαϊκισμούς και κανείς δεν περιφρονεί περισσότερο τη δημοκρατική σκέψη και στάση. Ολες αυτές οι ιδεολογικές στάσεις που άλλοτε θεοποιούν τον ηγέτη, άλλοτε τον λαό και άλλοτε και τα δύο, το κάνουν για να μπορέσουν να συνεχίζουν να αποφεύγουν να καταθέσουν τα αναλογούντα μερίδιά τους στα ταμεία του κράτους και για να μπορούν ανεμπόδιστα να συνεχίσουν να ιδιοποιούνται τον δημόσιο χώρο, στο όνομα μάλιστα του δημόσιου συμφέροντος.Η λύση δεν βρίσκεται σε καμία καταστολή ή π.χ., στην περίπτωση των ανώνυμων μπλογκ, στην απαγόρευση λειτουργίας τους. Τέτοιες ενέργειες θα έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα. Η λύση βρίσκεται στη δημιουργία ενός κινήματος εναντίωσης στον λαϊκισμό, ενός κινήματος που θα μποϊκοτάρει τα προϊόντα του. Οι πνευματικοί άνθρωποι είναι καιρός να αφήσουν τη θαλπωρή των κρατικών μηχανισμών είτε τη σιγουριά της αποχής από τα κοινά και οι πολίτες οφείλουν να στρέψουν αλλού τα τηλεκοντρόλ τους και τα ποντίκια των υπολογιστών τους. Αλλά, βεβαίως και πρωτίστως, το πολιτικό σύστημα οφείλει να συνειδητοποιήσει τα σημερινά του αδιέξοδα και να επιδιώξει την ανανέωσή του.