Το δράμα των αποδείξεων
Παύλος Τσίμας, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2011-10-01
Ας το δούμε σαν ένα διδακτικό δράμα, σε τρεις πράξεις.
Πράξη πρώτη: Κάποιος καλός άνθρωπος, με τις καλύτερες προθέσεις στον κόσμο, εισηγείται το μέτρο των αποδείξεων. Ο σκοπός είναι άγιος: αν οι πολίτες επιβραβεύονται από το κράτος, με φοροαπαλλαγές, όταν ζητούν αποδείξεις για καθημερινές οικονομικές συναλλαγές - με τον υδραυλικό ή τον ηλεκτρολόγο ή τον γιατρό ή τον κομμωτή τους - που συνήθως μένουν αδήλωτες, παράγοντας αφορολόγητο εισόδημα, αν το αίσθημα της φιλοπατρίας αναρριπισθεί και δημιουργηθεί ένα κίνημα φορολογικής ειλικρίνειας, τότε μπορεί η αυτενέργεια της κοινωνίας να αναπληρώσει την ατροφία των φοροελεγκτικών μηχανισμών και να προκύψει, έτσι, ένα γενναίο βήμα προς την πάταξη της φοροδιαφυγής. Πολίτες υιοθετούν με ενθουσιασμό το μέτρο. Ενα «κίνημα αποδείξεων» γεννιέται.
Πράξη δεύτερη: Μια ωραία πρωία το υπουργείο Οικονομικών μετρά κέρδη και ζημιές και διαπιστώνει ότι είχε υποτιμήσει τον εχθρό. Τα δημοσιονομικά οφέλη από το «κίνημα των αποδείξεων» αποδεικνύεται ότι είναι λιγότερα από τις απώλειες - καθώς η φαντασία των εχθρών των φόρων αποδεικνύεται πιο αποτελεσματική και οι επιστροφές φόρου λόγω αποδείξεων ανοίγουν μια μαύρη τρύπα 1,2 δισ. Το υπουργείο ανακρούει πρύμνα, ανακοινώνει στην αρχή ότι η φοροαπαλλαγή λόγω αποδείξεων καταργείται αναδρομικά και εν τέλει, κάτω από το βάρος των αντιδράσεων, τροποποιεί το μέτρο για το μέλλον.
Πράξη τρίτη: Σε μια στιγμή μεγάλης αγωνίας και πανικού, καθώς η κυβέρνηση επιχειρεί πάση θυσία να γεμίσει με φορολογικά μπάζα τις νέες μαύρες τρύπες του ελλείμματος, το μέτρο των αποδείξεων επανέρχεται. Αλλά όχι ως επιβράβευση των πολιτών που βοηθούν στην πάταξη της φοροδιαφυγής αλλά ως τιμωρία εκείνων που δηλώνουν μεν το εισόδημά τους, δεν καταφέρνουν όμως να ξοδέψουν το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος αυτού σε αποδείξιμες καταναλωτικές δαπάνες. Νέες αντιδράσεις και εν τέλει ο υπουργός Οικονομίας, με την ψυχή πληγωμένη από την έλλειψη κατανόησης εκ μέρους των δημοσιογράφων, ανακοινώνει ότι το μέτρο θα ισχύσει από του χρόνου. Ως μέρος μιας νέας ιδέας - της καθιέρωσης μιας γενικευμένης υποχρέωσης όλων των πολιτών να «ισοσκελίσουν» τις φορολογικές τους δηλώσεις και να αποδεικνύουν πώς το εισόδημά τους κατανέμεται σε κατανάλωση και αποταμίευση.
Ο στόχος παραμένει πάντα ευγενής: η πάταξη της φοροδιαφυγής. Αλλά δύο ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα: πώς θα προκύψει έλεγχος της φοροδιαφυγής, όταν κυνηγάς όσους δεν καλύπτουν το δηλωμένο - και, συνεπώς, φορολογημένο - εισόδημά τους με αποδείξεις, αντί να κυνηγάς εκείνους των οποίων η περιουσία και η κατανάλωση υπερβαίνει το δηλωμένο εισόδημα; Και, το σημαντικότερο, τι όφελος μπορεί να προκύψει από όλα αυτά, αν δεν υπάρχει ένας ελεγκτικός μηχανισμός ισχυρός και αδιάφθορος που θα πραγματοποιεί περιοδικά αποτελεσματικούς δειγματοληπτικούς ελέγχους;Η ιστορία των αποδείξεων έκανε πολλούς να επικρίνουν την κυβέρνηση για προχειρότητα, σπασμωδικές κινήσεις και παλινωδίες.Μπορεί να έχουν δίκιο. Μα το σημαντικότερο είναι, νομίζω, ότι η ιστορία αυτή είναι άλλη μια εκδήλωση του εκ γενετής ελαττώματος που χαρακτηρίζει όλο το δημοσιονομικό πρόγραμμα της εποχής του Μνημονίου: όλα τα μέτρα που επιβάλλει, και οι περικοπές και οι νέοι φόροι, αφορούν στα δηλωμένα εισοδήματα των από φιλότιμο ή από ανάγκη «συνεπών φορολογουμένων», εκείνων που δεν μπορούν (μπορεί και να μη θέλουν) να κρύψουν εισοδήματα για να γλιτώσουν φόρο. Ενώ, αντίθετα, κανένα αποτελεσματικό μέτρο δεν έχει εισαχθεί για τον περιορισμό του άλλου, του αδήλωτου, του «μαύρου» τμήματος της οικονομίας, των εισοδημάτων που διαφεύγουν της φορολόγησης. Με αποτέλεσμα το «λευκό» μέρος της ελληνικής οικονομίας να συρρικνώνεται επικίνδυνα, ενώ το άλλο το «μαύρο» παραμένει ανέπαφο. Και η ύφεση να καταβροχθίζει και τους στόχους του προγράμματος (που πέφτουν έξω, εξαιτίας της) και την ελληνική κοινωνία ολόκληρη.Απόδειξη: μέσα σε 18 μήνες η ελληνική οικονομία έχασε όσες θέσεις εργασίας είχε δημιουργήσει τα προηγούμενα δέκα χρόνια. Και η συρρίκνωση του κόσμου τής (νόμιμης) εργασίας έφερε την αναλογία εργαζομένων - συνταξιούχων, για πρώτη φορά στην Ιστορία, λίγο κάτω από την αναλογία ένα προς ένα. Και αυτό είναι ασφαλώς σημαντικότερο από την όποια υστέρηση στους στόχους του ελλείμματος.
Πράξη πρώτη: Κάποιος καλός άνθρωπος, με τις καλύτερες προθέσεις στον κόσμο, εισηγείται το μέτρο των αποδείξεων. Ο σκοπός είναι άγιος: αν οι πολίτες επιβραβεύονται από το κράτος, με φοροαπαλλαγές, όταν ζητούν αποδείξεις για καθημερινές οικονομικές συναλλαγές - με τον υδραυλικό ή τον ηλεκτρολόγο ή τον γιατρό ή τον κομμωτή τους - που συνήθως μένουν αδήλωτες, παράγοντας αφορολόγητο εισόδημα, αν το αίσθημα της φιλοπατρίας αναρριπισθεί και δημιουργηθεί ένα κίνημα φορολογικής ειλικρίνειας, τότε μπορεί η αυτενέργεια της κοινωνίας να αναπληρώσει την ατροφία των φοροελεγκτικών μηχανισμών και να προκύψει, έτσι, ένα γενναίο βήμα προς την πάταξη της φοροδιαφυγής. Πολίτες υιοθετούν με ενθουσιασμό το μέτρο. Ενα «κίνημα αποδείξεων» γεννιέται.
Πράξη δεύτερη: Μια ωραία πρωία το υπουργείο Οικονομικών μετρά κέρδη και ζημιές και διαπιστώνει ότι είχε υποτιμήσει τον εχθρό. Τα δημοσιονομικά οφέλη από το «κίνημα των αποδείξεων» αποδεικνύεται ότι είναι λιγότερα από τις απώλειες - καθώς η φαντασία των εχθρών των φόρων αποδεικνύεται πιο αποτελεσματική και οι επιστροφές φόρου λόγω αποδείξεων ανοίγουν μια μαύρη τρύπα 1,2 δισ. Το υπουργείο ανακρούει πρύμνα, ανακοινώνει στην αρχή ότι η φοροαπαλλαγή λόγω αποδείξεων καταργείται αναδρομικά και εν τέλει, κάτω από το βάρος των αντιδράσεων, τροποποιεί το μέτρο για το μέλλον.
Πράξη τρίτη: Σε μια στιγμή μεγάλης αγωνίας και πανικού, καθώς η κυβέρνηση επιχειρεί πάση θυσία να γεμίσει με φορολογικά μπάζα τις νέες μαύρες τρύπες του ελλείμματος, το μέτρο των αποδείξεων επανέρχεται. Αλλά όχι ως επιβράβευση των πολιτών που βοηθούν στην πάταξη της φοροδιαφυγής αλλά ως τιμωρία εκείνων που δηλώνουν μεν το εισόδημά τους, δεν καταφέρνουν όμως να ξοδέψουν το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος αυτού σε αποδείξιμες καταναλωτικές δαπάνες. Νέες αντιδράσεις και εν τέλει ο υπουργός Οικονομίας, με την ψυχή πληγωμένη από την έλλειψη κατανόησης εκ μέρους των δημοσιογράφων, ανακοινώνει ότι το μέτρο θα ισχύσει από του χρόνου. Ως μέρος μιας νέας ιδέας - της καθιέρωσης μιας γενικευμένης υποχρέωσης όλων των πολιτών να «ισοσκελίσουν» τις φορολογικές τους δηλώσεις και να αποδεικνύουν πώς το εισόδημά τους κατανέμεται σε κατανάλωση και αποταμίευση.
Ο στόχος παραμένει πάντα ευγενής: η πάταξη της φοροδιαφυγής. Αλλά δύο ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα: πώς θα προκύψει έλεγχος της φοροδιαφυγής, όταν κυνηγάς όσους δεν καλύπτουν το δηλωμένο - και, συνεπώς, φορολογημένο - εισόδημά τους με αποδείξεις, αντί να κυνηγάς εκείνους των οποίων η περιουσία και η κατανάλωση υπερβαίνει το δηλωμένο εισόδημα; Και, το σημαντικότερο, τι όφελος μπορεί να προκύψει από όλα αυτά, αν δεν υπάρχει ένας ελεγκτικός μηχανισμός ισχυρός και αδιάφθορος που θα πραγματοποιεί περιοδικά αποτελεσματικούς δειγματοληπτικούς ελέγχους;Η ιστορία των αποδείξεων έκανε πολλούς να επικρίνουν την κυβέρνηση για προχειρότητα, σπασμωδικές κινήσεις και παλινωδίες.Μπορεί να έχουν δίκιο. Μα το σημαντικότερο είναι, νομίζω, ότι η ιστορία αυτή είναι άλλη μια εκδήλωση του εκ γενετής ελαττώματος που χαρακτηρίζει όλο το δημοσιονομικό πρόγραμμα της εποχής του Μνημονίου: όλα τα μέτρα που επιβάλλει, και οι περικοπές και οι νέοι φόροι, αφορούν στα δηλωμένα εισοδήματα των από φιλότιμο ή από ανάγκη «συνεπών φορολογουμένων», εκείνων που δεν μπορούν (μπορεί και να μη θέλουν) να κρύψουν εισοδήματα για να γλιτώσουν φόρο. Ενώ, αντίθετα, κανένα αποτελεσματικό μέτρο δεν έχει εισαχθεί για τον περιορισμό του άλλου, του αδήλωτου, του «μαύρου» τμήματος της οικονομίας, των εισοδημάτων που διαφεύγουν της φορολόγησης. Με αποτέλεσμα το «λευκό» μέρος της ελληνικής οικονομίας να συρρικνώνεται επικίνδυνα, ενώ το άλλο το «μαύρο» παραμένει ανέπαφο. Και η ύφεση να καταβροχθίζει και τους στόχους του προγράμματος (που πέφτουν έξω, εξαιτίας της) και την ελληνική κοινωνία ολόκληρη.Απόδειξη: μέσα σε 18 μήνες η ελληνική οικονομία έχασε όσες θέσεις εργασίας είχε δημιουργήσει τα προηγούμενα δέκα χρόνια. Και η συρρίκνωση του κόσμου τής (νόμιμης) εργασίας έφερε την αναλογία εργαζομένων - συνταξιούχων, για πρώτη φορά στην Ιστορία, λίγο κάτω από την αναλογία ένα προς ένα. Και αυτό είναι ασφαλώς σημαντικότερο από την όποια υστέρηση στους στόχους του ελλείμματος.
