Η λιτότητα δεν είναι μονόδρομος
Τζόζεφ Στίγκλιτζ, Ναυτεμπορική, Δημοσιευμένο: 2011-10-24
Οι περισσότεροι οικονομολόγοι πίστευαν ότι όταν το ευρώ τέθηκε σε ισχύ, αποτελούσε ένα ημιτελές έργο. Και αυτό επειδή οι Ευρωπαίοι είχαν αφαιρέσει πάρα πολλούς μηχανισμούς προσαρμογής, δίχως να τους αντικαταστήσουν με άλλους.
Ένα από τα πράγματα που καθιστά το αμερικανικό νόμισμα λειτουργικό σε ολόκληρη τη χώρα είναι η ύπαρξη μιας κοινής δημοσιονομικής αρχής και το υψηλό ποσοστό μετανάστευσης (σε τέτοιο βαθμό που θα μπορούσαμε να αδειάσουμε την πολιτεία της Βόρειας Ντακότα). Στην Ευρώπη, δεν υπάρχει δημοσιονομική αρχή, η μετανάστευση είναι πιο δύσκολη και οι περισσότερες χώρες σίγουρα δεν είναι διατεθειμένες να αφήσουν τον πληθυσμό τους να φύγει και να αδειάσουν.
Κατά συνέπεια απουσιάζει το πλαίσιο που θα επέτρεπε στους Ευρωπαίους ένα αποτελεσματικό κοινό νόμισμα. Τώρα, θα μπορούσε κάποιος να καλύψει τις ατέλειες ενός τμήματος ενισχύοντας κάποιο άλλο, για παράδειγμα μέσω μίας ισχυρότερης δημοσιονομικής αρχής. Όμως, ούτε αυτό συνέβη. Αυτό που έγινε σε δημοσιονομικό επίπεδο ήταν η προσκόλληση σε ένα σύμφωνο «σταθερότητας και ανάπτυξης», το οποίο όμως ήταν σύμφωνο για ύφεση παρά για ανάπτυξη, επειδή η μείωση των ελλειμμάτων όταν υπάρχει ένα σοκ αποτελεί συνταγή για ύφεση, κάτι το οποίο ισχύει σήμερα στην Ελλάδα. Έτσι παραμένει πάντα το ερώτημα: όταν ξέσπασε κρίση, ήταν σε θέση να ολοκληρώσουν το έργο;
Πιστεύω ότι η ετυμηγορία δεν έχει ακόμη δοθεί.
Λαθεμένοι χειρισμοί
Η συμφωνία της 21ης Ιουλίου ήταν μια καλή συμφωνία. Αναγνώρισε ότι η Ελλάδα χρειαζόταν βοήθεια για να αναπτυχθεί, όμως δεν της έδωσε χρήματα και η διαδικασία της επικύρωσης εξελίσσεται με πολύ αργό ρυθμό. Κατά συνέπεια νομίζω ότι πρόκειται για ένα θέμα που δεν έχει ακόμη επιλυθεί. Υπάρχουν αρκετοί θεσμικοί τρόποι που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην επίλυσή του. Το «ευρωπαϊκό ταμείο χρηματοπιστωτικής σταθερότητας» (EFSF) θα πρέπει να είναι μεγαλύτερο ή να έχει μεγαλύτερη ικανότητα αυτομόχλευσης. Αυτό είναι το ελάχιστο.
Σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, θα χρειαστούν ευρωομόλογα και αρκετά άλλα μέτρα και βεβαίως θα πρέπει να αναγνωρίσουν ότι το πλαίσιο των μέτρων λιτότητας δεν είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος για να φθάσουν στη λύση.
Η έκδοση ευρωομολόγων θα μπορούσε να αποτελέσει το ένα μέρος του δημοσιονομικού πλαισίου. Το πρόβλημα με την ευρωζώνη έγκειται στο γεγονός ότι το ένα μέρος του πλαισίου που πίστευαν ότι χρειαζόταν ήταν η μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και αυτό βασίστηκε σε μία εσφαλμένη ανάλυση: η Ιρλανδία και η Ισπανία είχαν πλεονάσματα πριν από την κρίση, πίστευαν όμως ότι η μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων ήταν αναγκαία και αρκετή για να προστατεύσει το οικονομικό πλαίσιο, κάτι που τελικά αποδείχθηκε λάθος.
Έμφαση στις πολιτικές
Η συμφωνία της 21ης Ιουλίου θα ήταν μία καλή αρχή εάν εφαρμοζόταν γρήγορα, κάτι όμως που δεν συνέβη. Επιτρέψτε μου να πω ότι για μία δημοκρατική χώρα η διαδικασία δεν ήταν και τόσο αργή. Η περίοδος των δύο μηνών για να ψηφιστεί από τις χώρες μέλη η νομοθεσία δεν είναι μεγάλο χρονικό διάστημα, όμως οι αγορές κινούνται ταχύτατα. Κατά συνέπεια, δεν κατακρίνω το γεγονός ότι ο ρυθμός ήταν βραδύς, αυτός είναι άλλωστε ο χαρακτήρας ενός δημοκρατικού πολιτεύματος. Η κριτική μου έγκειται στο γεγονός ότι δεν έκαναν τίποτε τη δεκαετία που προηγήθηκε της κρίσης. Υποψιάζομαι ότι θα δούμε αρκετή μεταβλητότητα και είναι δύσκολο σε αυτό το σημείο να αποφανθούμε εάν στο τέλος η ευρωζώνη θα βγει αλώβητη ή όχι από την κρίση.
Όλα εξαρτώνται από τις πολιτικές. Και παρότι πιστεύω ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν πράγματι δεσμευθεί να κάνουν κάτι, οι πολιτικές σε ορισμένες περιπτώσεις δεν συνάδουν με τα οικονομικά.
Τα προβλήματα είναι μεγάλα. Για το λόγο αυτό και είναι πολύ πιθανόν ένα χρόνο αργότερα η ευρωζώνη να είναι μικρότερη από ότι είναι σήμερα. Επικρατεί η κοινή αντίληψη μεταξύ οικονομολόγων ότι ο καλύτερος τρόπος για να φθάσουμε σε αυτό θα ήταν να αποχωρήσουν οι χώρες της βόρειας Ευρώπης. Αυτή θα ήταν η πιο εύκολη προσαρμογή.
Σύμφωνα όμως με τη γενικά επικρατούσα άποψη, αυτό δεν πρόκειται να συμβεί τώρα. Η επικρατούσα άποψη είναι ότι ορισμένες από τις ασθενέστερες χώρες θα εγκαταλείψουν το ευρώ και ότι αυτό θα προκαλέσει πολύ μεγάλο τραύμα στις διεθνείς χρηματοοικονομικές αγορές, όπως «πάγωμα» των πιστωτικών αγορών, μία επανάληψη της 15ης Σεπτεμβρίου του 2008.
Δυναμική ανάπτυξης
Εάν η Ευρώπη επιμένει να προχωρήσει με το είδος των πακέτων μέτρων λιτότητας που πρεσβεύει η Γερμανία, χωρίς το είδος της βοήθειας που είναι αναγκαίο για να στηριχθούν οι χώρες με σοβαρά οικονομικά προβλήματα, όπως η Ελλάδα, τότε είναι σχεδόν σίγουρο ότι η ευρωζώνη θα διασπαστεί. Εάν όμως προχωρήσει στην παροχή βοήθειας, τότε μπορεί να επιβιώσει, τουλάχιστον για ένα διάστημα. Η «ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα» (ΕΚΤ) είναι το μοναδικό θεσμικό όργανο που διαθέτει αυτό το είδος της ευελιξίας που είναι αναγκαίο για την αντιμετώπιση της κρίσης. Αυτή η ευελιξία θα αποδειχθεί απολύτως αναγκαία όταν οι Ευρωπαίοι θα θελήσουν να κάνουν το μεγάλο βήμα και θα αναλάβουν δράση.
Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι ορισμένα άτομα στη Γερμανία αλλά και σε κάποιες άλλες χώρες διατείνονται πως η ΕΚΤ δεν πρέπει να αγοράζει ιταλικά και ισπανικά κρατικά ομόλογα και δεν θα πρέπει να αναλάβει αποφασιστική δράση. Εάν όμως η ΕΚΤ δεν το κάνει, τότε οι προοπτικές της ευρωζώνης διαγράφονται άκρως ζοφερές
Η χρεοκοπία της Ελλάδας δεν είναι αναπόφευκτη, εάν τελικά οι Ευρωπαίοι αποφασίσουν να της προσφέρουν αρκετή βοήθεια για να αναπτυχθεί. Έχει τεράστια δυναμική ανάπτυξης, κατά συνέπεια εάν η Ευρώπη προσφέρει αρκετά χρήματα, η Ελλάδα θα αναπτυχθεί και θα καταφέρει να διαχειριστεί τα χρέη της. Το θέμα είναι ότι μέχρι στιγμής δεν έχει δοθεί βοήθεια για την προώθηση της ανάπτυξης, σε αντίθεση με τα μέτρα λιτότητας τα οποία έχουν ως στόχο να καλύψουν το έλλειμμα του προϋπολογισμού -και δεν είμαι και πολύ αισιόδοξος ότι με αυτή τη τακτική θα αποτρέψει τη χρεοκοπία.
Ένα από τα πράγματα που καθιστά το αμερικανικό νόμισμα λειτουργικό σε ολόκληρη τη χώρα είναι η ύπαρξη μιας κοινής δημοσιονομικής αρχής και το υψηλό ποσοστό μετανάστευσης (σε τέτοιο βαθμό που θα μπορούσαμε να αδειάσουμε την πολιτεία της Βόρειας Ντακότα). Στην Ευρώπη, δεν υπάρχει δημοσιονομική αρχή, η μετανάστευση είναι πιο δύσκολη και οι περισσότερες χώρες σίγουρα δεν είναι διατεθειμένες να αφήσουν τον πληθυσμό τους να φύγει και να αδειάσουν.
Κατά συνέπεια απουσιάζει το πλαίσιο που θα επέτρεπε στους Ευρωπαίους ένα αποτελεσματικό κοινό νόμισμα. Τώρα, θα μπορούσε κάποιος να καλύψει τις ατέλειες ενός τμήματος ενισχύοντας κάποιο άλλο, για παράδειγμα μέσω μίας ισχυρότερης δημοσιονομικής αρχής. Όμως, ούτε αυτό συνέβη. Αυτό που έγινε σε δημοσιονομικό επίπεδο ήταν η προσκόλληση σε ένα σύμφωνο «σταθερότητας και ανάπτυξης», το οποίο όμως ήταν σύμφωνο για ύφεση παρά για ανάπτυξη, επειδή η μείωση των ελλειμμάτων όταν υπάρχει ένα σοκ αποτελεί συνταγή για ύφεση, κάτι το οποίο ισχύει σήμερα στην Ελλάδα. Έτσι παραμένει πάντα το ερώτημα: όταν ξέσπασε κρίση, ήταν σε θέση να ολοκληρώσουν το έργο;
Πιστεύω ότι η ετυμηγορία δεν έχει ακόμη δοθεί.
Λαθεμένοι χειρισμοί
Η συμφωνία της 21ης Ιουλίου ήταν μια καλή συμφωνία. Αναγνώρισε ότι η Ελλάδα χρειαζόταν βοήθεια για να αναπτυχθεί, όμως δεν της έδωσε χρήματα και η διαδικασία της επικύρωσης εξελίσσεται με πολύ αργό ρυθμό. Κατά συνέπεια νομίζω ότι πρόκειται για ένα θέμα που δεν έχει ακόμη επιλυθεί. Υπάρχουν αρκετοί θεσμικοί τρόποι που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην επίλυσή του. Το «ευρωπαϊκό ταμείο χρηματοπιστωτικής σταθερότητας» (EFSF) θα πρέπει να είναι μεγαλύτερο ή να έχει μεγαλύτερη ικανότητα αυτομόχλευσης. Αυτό είναι το ελάχιστο.
Σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, θα χρειαστούν ευρωομόλογα και αρκετά άλλα μέτρα και βεβαίως θα πρέπει να αναγνωρίσουν ότι το πλαίσιο των μέτρων λιτότητας δεν είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος για να φθάσουν στη λύση.
Η έκδοση ευρωομολόγων θα μπορούσε να αποτελέσει το ένα μέρος του δημοσιονομικού πλαισίου. Το πρόβλημα με την ευρωζώνη έγκειται στο γεγονός ότι το ένα μέρος του πλαισίου που πίστευαν ότι χρειαζόταν ήταν η μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και αυτό βασίστηκε σε μία εσφαλμένη ανάλυση: η Ιρλανδία και η Ισπανία είχαν πλεονάσματα πριν από την κρίση, πίστευαν όμως ότι η μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων ήταν αναγκαία και αρκετή για να προστατεύσει το οικονομικό πλαίσιο, κάτι που τελικά αποδείχθηκε λάθος.
Έμφαση στις πολιτικές
Η συμφωνία της 21ης Ιουλίου θα ήταν μία καλή αρχή εάν εφαρμοζόταν γρήγορα, κάτι όμως που δεν συνέβη. Επιτρέψτε μου να πω ότι για μία δημοκρατική χώρα η διαδικασία δεν ήταν και τόσο αργή. Η περίοδος των δύο μηνών για να ψηφιστεί από τις χώρες μέλη η νομοθεσία δεν είναι μεγάλο χρονικό διάστημα, όμως οι αγορές κινούνται ταχύτατα. Κατά συνέπεια, δεν κατακρίνω το γεγονός ότι ο ρυθμός ήταν βραδύς, αυτός είναι άλλωστε ο χαρακτήρας ενός δημοκρατικού πολιτεύματος. Η κριτική μου έγκειται στο γεγονός ότι δεν έκαναν τίποτε τη δεκαετία που προηγήθηκε της κρίσης. Υποψιάζομαι ότι θα δούμε αρκετή μεταβλητότητα και είναι δύσκολο σε αυτό το σημείο να αποφανθούμε εάν στο τέλος η ευρωζώνη θα βγει αλώβητη ή όχι από την κρίση.
Όλα εξαρτώνται από τις πολιτικές. Και παρότι πιστεύω ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν πράγματι δεσμευθεί να κάνουν κάτι, οι πολιτικές σε ορισμένες περιπτώσεις δεν συνάδουν με τα οικονομικά.
Τα προβλήματα είναι μεγάλα. Για το λόγο αυτό και είναι πολύ πιθανόν ένα χρόνο αργότερα η ευρωζώνη να είναι μικρότερη από ότι είναι σήμερα. Επικρατεί η κοινή αντίληψη μεταξύ οικονομολόγων ότι ο καλύτερος τρόπος για να φθάσουμε σε αυτό θα ήταν να αποχωρήσουν οι χώρες της βόρειας Ευρώπης. Αυτή θα ήταν η πιο εύκολη προσαρμογή.
Σύμφωνα όμως με τη γενικά επικρατούσα άποψη, αυτό δεν πρόκειται να συμβεί τώρα. Η επικρατούσα άποψη είναι ότι ορισμένες από τις ασθενέστερες χώρες θα εγκαταλείψουν το ευρώ και ότι αυτό θα προκαλέσει πολύ μεγάλο τραύμα στις διεθνείς χρηματοοικονομικές αγορές, όπως «πάγωμα» των πιστωτικών αγορών, μία επανάληψη της 15ης Σεπτεμβρίου του 2008.
Δυναμική ανάπτυξης
Εάν η Ευρώπη επιμένει να προχωρήσει με το είδος των πακέτων μέτρων λιτότητας που πρεσβεύει η Γερμανία, χωρίς το είδος της βοήθειας που είναι αναγκαίο για να στηριχθούν οι χώρες με σοβαρά οικονομικά προβλήματα, όπως η Ελλάδα, τότε είναι σχεδόν σίγουρο ότι η ευρωζώνη θα διασπαστεί. Εάν όμως προχωρήσει στην παροχή βοήθειας, τότε μπορεί να επιβιώσει, τουλάχιστον για ένα διάστημα. Η «ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα» (ΕΚΤ) είναι το μοναδικό θεσμικό όργανο που διαθέτει αυτό το είδος της ευελιξίας που είναι αναγκαίο για την αντιμετώπιση της κρίσης. Αυτή η ευελιξία θα αποδειχθεί απολύτως αναγκαία όταν οι Ευρωπαίοι θα θελήσουν να κάνουν το μεγάλο βήμα και θα αναλάβουν δράση.
Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι ορισμένα άτομα στη Γερμανία αλλά και σε κάποιες άλλες χώρες διατείνονται πως η ΕΚΤ δεν πρέπει να αγοράζει ιταλικά και ισπανικά κρατικά ομόλογα και δεν θα πρέπει να αναλάβει αποφασιστική δράση. Εάν όμως η ΕΚΤ δεν το κάνει, τότε οι προοπτικές της ευρωζώνης διαγράφονται άκρως ζοφερές
Η χρεοκοπία της Ελλάδας δεν είναι αναπόφευκτη, εάν τελικά οι Ευρωπαίοι αποφασίσουν να της προσφέρουν αρκετή βοήθεια για να αναπτυχθεί. Έχει τεράστια δυναμική ανάπτυξης, κατά συνέπεια εάν η Ευρώπη προσφέρει αρκετά χρήματα, η Ελλάδα θα αναπτυχθεί και θα καταφέρει να διαχειριστεί τα χρέη της. Το θέμα είναι ότι μέχρι στιγμής δεν έχει δοθεί βοήθεια για την προώθηση της ανάπτυξης, σε αντίθεση με τα μέτρα λιτότητας τα οποία έχουν ως στόχο να καλύψουν το έλλειμμα του προϋπολογισμού -και δεν είμαι και πολύ αισιόδοξος ότι με αυτή τη τακτική θα αποτρέψει τη χρεοκοπία.
