Το τέλος των φιλελεύθερων δημοκρατιών;

Γιώργος Σιακαντάρης, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2015-02-19

Πάνε 55 χρόνια από τότε που ο Ντάνιελ Μπελ έγραφε το «Τέλος της ιδεολογίας». Εκεί ισχυριζόταν ότι οι ιδεολογίες δεν έχουν πλέον να παίξουν κανένα ρόλο στη συγκρότηση του μεταπολεμικού κόσμου. Οι όποιες αντιθέσεις συμφερόντων και αξιών θα μπορούσαν να επιλυθούν στο πλαίσιο της πλουραλιστικής συναίνεσης και της τήρησης των «κανόνων του παιχνιδιού».

Σχεδόν 30 χρόνια μετά ο Φράνσις Φουκουγιάμα πρόβλεψε το τέλος της Ιστορίας και τον θρίαμβο του φιλελευθερισμού. Σήμερα από πολλούς τίθεται το ερώτημα αν έχουμε ήδη εισέλθει στην εποχή του τέλους της ίδιας της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Όταν κάποιος αναφέρεται στη φιλελεύθερη δημοκρατία πρέπει να έχει κατά νου ότι το κύριο στοιχείο της είναι το Κοινωνικό Συμβόλαιο, όπως αυτό προκύπτει από τους θεσμούς της λαϊκής κυριαρχίας. Όταν πάσχουν οι θεσμοί της λαϊκής κυριαρχίας, όταν δηλαδή η πολιτική υποκαθίσταται από όργανα που δεν έχουν λαϊκή νομιμοποίηση, τότε πάσχει και το Κοινωνικό Συμβόλαιο. Αυτό συμβαίνει στην Ευρώπη. Ο διακυβερνητικός της χαρακτήρας θέτει σε πρώτη σειρά τα συμφέροντα των εθνών-κρατών και όχι της κοινής τους πορείας.

Αυτό άλλωστε εξέφρασε ο κ. Σόιμπλε, όταν αναφερόμενος σε μια ρήση του Γκέτε δήλωσε ότι ο καθένας οφείλει να κοιτάξει την πόρτα του και αυτό θα ωφελήσει τη συνοικία. Ο Γκέτε υπενθύμιζε το βολτερικό «ο καθένας ας καλλιεργήσει τον κήπο του». Μόνο που κατά τον Βολτέρο αυτός ο κήπος ήταν η έκφραση της οικουμενικότητας εντός του ατόμου, ενώ για τον -κατά Βαρουφάκη διανοούμενο- Σόιμπλε αυτή η πόρτα δεν ανήκει στο Κοινό Σπίτι που λέγεται Ευρώπη.

Πόσο μακριά είμαστε από την εποχή του Ντελόρ; Τώρα από τη μια οι Ευρωπαίοι εταίροι και από την άλλη η ελληνική κυβέρνηση νοιάζονται μόνο για την «πόρτα» τους. Και οι δύο επικαλούνται τους πολίτες τους, αλλά κανένας τους το κοινό ευρωπαϊκό σπίτι.

Όσο όμως οι μεγάλες αποφάσεις δεν εκφράζουν μεγάλους και κυρίως πολιτικά και κοινοβουλευτικά νομιμοποιημένους συμβιβασμούς, τόσο η πολιτική εκπροσώπηση θα καταρρέει και θα κάνει χώρο είτε στους δήθεν τεχνοκράτες είτε στα καθόλου δήθεν τέρατα του ναζισμού.

Μια τέτοια πολιτική οδηγεί την γκάμα των διαθέσεων των πολιτών στην Ε.Ε. να κινείται από την πολιτική απάθεια έως το μίσος και την απέχθεια έναντι των πολιτικών των φιλελεύθερων δημοκρατιών.

Το Κοινωνικό Συμβόλαιο και η Λαϊκή Κυριαρχία όμως είναι ο κοινός τόπος συνάντησης του φιλελευθερισμού και του σοσιαλισμού. Και για τα δύο ιδεολογικά ρεύματα η δημοκρατία είναι ένα πεδίο εντός του οποίου οι κοινωνικές συγκρούσεις αποκρυσταλλώνονται σε αμοιβαία αποδεκτές κοινωνικές συμφωνίες. Είτε το κίνητρο αυτών των συμφωνιών είναι οι τρεις αρχές του Χομπς «ανταγωνισμός, δυσπιστία, δίψα για εξουσία» είτε η χεγκελιανή τάση «για προσωπική αναγνώριση» είτε τα κατά Σμιθ και Μαρξ συμφέροντα που προκύπτουν από τον καταμερισμό εργασίας, σ’ όλες τις περιπτώσεις η πολιτική είναι έκφραση των μεγάλων υποχωρήσεων των επιμέρους συμφερόντων για χάρη των γενικών.

Αυτό το μοντέλο της πολιτικής δεν έχει εξαντλήσει τις δυνατότητές του, αλλά αυτοί που υποτίθεται ότι το αντιπροσωπεύουν, έχουν από καιρού ξεχάσει ποιες είναι αυτές. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι η πολιτική ως επάγγελμα και οι πολιτικοί ως επαγγελματίες έχουν εξαντλήσει τις δικές τους δυνατότητες στην αναζήτηση της αλήθειας. Γι’ αυτό και στη σημερινή πολιτική σκηνή αληθές είναι το προσωπικό όφελος (εξ ου και οι οβιδιακές μεταμορφώσεις) και ψευδές το δημόσιο συμφέρον.

Τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο αν δεν ανακαλύψουμε το πρωτείο της πολιτικής έναντι της οικονομίας (εδώ διάβαζε συμφέροντα μεγάλων εταιρειών και λόμπι) και έναντι των προσωπικών φιλοδοξιών. Είναι αυτή η επιδίωξη ιδεαλιστική; Θα έλεγα πως είναι.

Αν όμως θέλουμε να ανασάνουμε από το άγχος που γεννά η φθορά της σημερινής δημοκρατίας και αν μας ενδιαφέρει η προοδευτική Αριστερά, οφείλουμε να σκύψουμε στην ιδεαλιστική πηγή των αρχών του κλασικού φιλελευθερισμού. Οχι μόνο δεν πρέπει να αφήσουμε τον φιλελευθερισμό να πεθάνει, αλλά θα πρέπει να κάνουμε στόχο αυτής της Αριστεράς την αναγέννησή του.

Σ’ αυτή την προσπάθεια δεν συμβάλλουν απόψεις όπως αυτή του Μπαντιού ότι «η ελευθερία της γνώμης είναι η ελευθερία να μην καταλαβαίνουμε τι συμβαίνει. Αυτή η ελευθερία στην πραγματικότητα είναι σκλαβιά». Σ’ αυτή την περίπτωση αυτοί που καταλαβαίνουν είναι οι επαγγελματίες επαναστάτες. Καταλαβαίνουν για όλους τους άλλους και αποφασίζουν για τη ζωή τους με τα γνωστά λενινιστικο-σταλινικά αποτελέσματα.

Απόψεις σαν αυτές που βλέπουν στον φιλελευθερισμό μόνο την αρχή του ανταγωνισμού και σαν αυτή του Μπαντιού που βλέπουν την ελευθερία της γνώμης ως σκλαβιά συναντώνται σ’ ένα σημείο: στην αμφισβήτηση των αρχών του συμβολαίου ανάμεσα στην ισότητα και την ελευθερία. Βλάπτουν και οι δύο την Ευρώπη, αλλά και την κοινωνία.

Θέματα επικαιρότητας: Αριστερά-κεντροαριστερά

Αντώνης Λιάκος

Μπορεί να επιβιώσει η Αριστερά;

Αντώνης Λιάκος, 2024-11-24

Δεδομένων του κατακερματισμού, της απώλειας επιρροής και...

Περισσότερα
Γιώργος Σιακαντάρης

Μια συζήτηση: Αγαθούληδες ή πονηρούληδες;

Γιώργος Σιακαντάρης, 2024-02-11

Η προγραμματισμένη συζήτηση της Έφης Αχτσιόγλου, του Διονύση...

Περισσότερα

Ένας νέος αστερισμός;

Παύλος Τσίμας, 2024-02-10

Το βράδυ των εκλογών του 1981- αφηγείται ο Μίμης Ανδρουλάκης...

Περισσότερα
Πάνος Σκοτινιώτης

Ζητείται εναλλακτική

Πάνος Σκοτινιώτης, 2024-02-09

Σε λίγες ημέρες συμπληρώνονται 68 χρόνια από τις εκλογές...

Περισσότερα
Ξενοφών Κοντιάδης

ΣΥΡΙΖΑ και ΠαΣοΚ στον δρόμο του Επινέ

Ξενοφών Κοντιάδης, 2023-11-19

Μετά τις εκλογές έχει διαμορφωθεί ένα πρωτόγνωρο πολιτικό...

Περισσότερα

Η επόμενη μέρα για τη σύνολη Αριστερά

Τάσος Παππάς, 2023-11-18

Και τώρα τι; Το πολιτικό σκηνικό αυτό που περιλαμβάνει τα...

Περισσότερα
Γιώργος Σωτηρέλης

Μετά τα Συνέδρια τί; ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ απέναντι στις προκλήσεις των καιρών

Γιώργος Σωτηρέλης, 2022-06-08

Είναι αναμφισβήτητο ότι η ολοκλήρωση των συνεδριακών διαδικασιών...

Περισσότερα
Πάνος Σκοτινιώτης

Η κεντροαριστερή «πολυκατοικία» και οι «μηχανικοί» της: γρίφοι και προσδοκίες

Πάνος Σκοτινιώτης, 2021-12-19

Θα ξεκινήσουμε από πέντε παραδοχές:Η πρώτη παραδοχή είναι...

Περισσότερα

Άρθρα

Κώστας Καλλίτσης

Και η αντιπολίτευση;..

Κώστας Καλλίτσης, 2025-02-09

Η δημοσκοπική εικόνα της κυβέρνησης είναι πολύ κακή, κακή...

Ξενοφών Κοντιάδης

Υπάρχει κίνδυνος να παραγραφούν αδικήματα Υπουργών για τα Τέμπη και ποιά η ευθύνη της κυβέρνησης;

Ξενοφών Κοντιάδης, 2025-02-06

Υπάρχει κίνδυνος να παραγραφούν αδικήματα υπουργών για...

Η βουβή οργή που δεν έπιασαν

Αλέξης Παπαχελάς, 2025-02-05

«Μα τι έγινε ξαφνικά με το θέμα των Τεμπών και ξαναβγήκε...

Όταν η μετακίνηση πληθυσμών και η εθνοκάθαρση προβάλλονται ως ”λύση”

Αντώνης Παπαγιαννίδης, 2025-02-05

Τα πιο ζωηρά και σκοτεινά όνειρα των υπερ-συντηρητικών...

Κώστας Καλλίτσης

Tipping point;

Κώστας Καλλίτσης, 2025-02-02

Η Κυριακή των Τεμπών διέλυσε την ψευδαίσθηση κυριαρχίας....

Ουσιαστικές δεσμεύσεις και ηθικές υποχρεώσεις

Αλέξης Παπαχελάς, 2025-02-02

Μας θύμωσε το γεγονός ότι η Γαλλία σκέπτεται σοβαρά να πουλήσει...

ΔΕΝ ΕΧΩ ΟΞΥΓΟΝΟ

ΔΕΝ ΕΧΩ ΟΞΥΓΟΝΟ

2025-01-26

 Το μεσημέρι άφησα αυτή την τεράστια συγκέντρωση κόσμου...

Γιάννης Βούλγαρης

Ένας Κόσμος Ολιγαρχών;

Γιάννης Βούλγαρης, 2025-01-26

De te fabula narratur. Για σένα μιλάει ο μύθος. Με αυτή τη ρήση ο Καρλ...

Κώστας Καλλίτσης

Το τραμπικό ρεύμα

Κώστας Καλλίτσης, 2025-01-26

Η ανάδειξη του Ντ. Τραμπ στην ηγεσία των ΗΠΑ προκαλεί αναταράξεις...

Την εποχή των αυτοκρατοριών

Παύλος Τσίμας, 2025-01-24

Την ημέρα που ο Τραμπ έκοβε με το σπαθί την τούρτα (και το...

Οι 16 (επενδύσεις) που έγιναν 4 και κατέληξαν σε 1

Δημήτρης Καμπουράκης, 2025-01-24

Έτυχε μήπως να κάνετε προσφάτως καμιά βόλτα στις περίφημες...

Κώστας Καλλίτσης

Πιο λαϊκιστής πεθαίνεις;..

Κώστας Καλλίτσης, 2025-01-19

Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ) υποτίθεται...

×
×