Πολλά ειπώθηκαν πριν από το λόγο του Βρετανού πρωθυπουργού στο Στρασβούργο. Ο άνθρωπος που υποτίθεται ότι έχει αυτή τη στιγμή το πάνω χέρι, επρόκειτο να ανακοινώσει τα σχέδιά του για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ενώ ο γαλλο-γερμανικός άξονας έπνεε τα λοίσθια μετά το όχι των Γάλλων και των Ολλανδών. Τελικά, ο λόγος του αιφνιδίασε.

Υποθέτω πως δεν ήταν εύκολο να εγκρίνουν ή να απορρίψουν το Ευρωσύνταγμα όσοι Γάλλοι και Ολλανδοί πήραν την απόφασή τους ύστερα από σκέψη, και μάλιστα πολιτική σκέψη, αποφεύγοντας τις μαχητικές απλουστεύσεις του τύπου «Ναι στην Ευρώπη»! ή «Οχι στο νεοφιλελευθερισμό!».

Δεν υποχρεούται να γίνει κανείς φανατικός μετα-στρουκτουραλιστής ή μετα-μοντέρνος για να αντιληφθεί ότι οι λέξεις δεν αντανακλούν αλλά σχηματίζουν την πραγματικότητα και ότι η σημασία τους δεν είναι ούτε μόνιμη ούτε αυτονόητη, αλλά πάντοτε επίμαχη.

Το σενάριο είναι οικείο και συνοψίζεται περίπου ως εξής: σε μια χώρα όπου ο άνεμος της δημοκρατίας δεν έχει ακόμα σαρώσει τον αυταρχισμό και την τυραννία, ο λαός βγαίνει στους δρόμους για να διεκδικήσει τα στοιχειώδη δικαιώματα που θεωρούμε σήμερα δεδομένα και αδιαπραγμάτευτα.

Σήμερα το εκ θεού προκαθορισμένο «σωστό» έχει παραχωρήσει τη θέση του στις αξίες και τους απορρέοντες κανόνες που θεσπίζονται από τους ανθρώπους και υπόκεινται σε αλλαγές. Για παράδειγμα, πριν από μερικές δεκαετίες ουδείς μιλούσε για την προστασία του περιβάλλοντος. Σήμερα έχει γίνει σχεδόν η υπέρτατη αξία. Οχι γιατί παρενέβη ο θεός, αλλά επειδή εμείς έτσι κρίναμε.

Την αλλαγή, εκτός κι αν είναι απότομη, δύσκολα την αντιλαμβανόμαστε ακόμα κι όταν συντελείται μπροστά στα μάτια μας. Την κρύβει η ακινησία τής συνήθειας. Οταν όμως παρεμβληθεί μια αρκετά μεγάλη χρονική περίοδος απουσίας, η διαφορά ανάμεσα στο πριν και το μετά τονίζεται και προβάλλει ευδιάκριτη.

Αν ο Μαρξ ζούσε σήμερα και έβλεπε το θρίαμβο του οικονομικού φιλελευθερισμού, ίσως μας έλεγε ότι η θεωρία του για την αίσθηση του ανικανοποίητου είναι μόνο η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή αποκαλύπτει μια επιπλέον, όχι άμεσα ορατή διάσταση: ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα το οποίο δεν εξαφανίζει τα προβλήματα και τη δυσαρέσκεια, επειδή αναπαράγεται από τις λύσεις που εμείς δίνουμε για να λύσουμε τα προβλήματα και να απαλλαγούμε από τη δυσαρέσκεια.

Αν η αξία ενός βιβλίου είναι ευθέως ανάλογη με την ικανότητά του να προκαλεί γόνιμες συζητήσεις, η μελέτη του Νίκου Σβορώνου «Το ελληνικό έθνος: Γένεση και διαμόρφωση του νέου Ελληνισμού» (εκδόσεις Πόλις) αποδεικνύεται ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία που εκδόθηκαν τα τελευταία χρόνια.

Θα ήθελα να επισημάνω κάτι το οποίο, εξ όσων γνωρίζω, δεν σχολιάστηκε: έχω την εντύπωση ότι ορισμένοι δείχνουν μάλλον αμήχανοι και μουδιασμένοι. Αναφέρομαι σε πρόσωπα που διαθέτουν δημόσιο λόγο, και πολιτικά όχι μόνο δεν ανήκουν στον συντηρητικό χώρο αλλά αυτοσυστήνονται ως αρχάγγελοι της αριστεροσύνης.

Όσοι καταδίκασαν την εισβολή στο Ιράκ, δηλαδή η μεγάλη πλειονότητα της διεθνούς κοινής γνώμης, αντέδρασαν μάλλον αμήχανα στις εκλογές, όπως φάνηκε καθαρά από τα επιχειρήματά τους.

Οταν ο Ν. Κωνσταντόπουλος ανακοίνωσε την απόφασή του να εγκαταλείψει την ηγεσία του Συνασπισμού, ο Α. Αλαβάνος καθόρισε ως εξής τη στάση που θα τηρούσε: πρώτον, διεκδίκησε την ηγεσία του κόμματος (δικαίωμά του). Δεύτερον, απαρίθμησε ορισμένα συγκεκριμένα πράγματα που θα ήθελε να εφαρμοστούν, αν κέρδιζε την εκλογή (επίσης δικαίωμά του).

Τελικά ό,τι και να λένε, ο Μέγας Αλέξανδρος είναι διαχρονικός. Οταν βρισκόταν εν ζωή, επισφράγισε την οριστική παρακμή του ελληνικού κλασικού πολιτισμού, ο οποίος, ως γνωστόν, άνθισε στο νότιο άκρο της χερσονήσου. Σήμερα, 24 αιώνες μετά τον θάνατό του, καταφέρνει να απορρυθμίσει τη σκέψη όσων καμαρώνουν ως απόγονοί του.