Μία από τις πιο προβλέψιμες κινήσεις στη χορογραφία των πολιτικών κομμάτων, τα τελευταία χρόνια, είναι το άνοιγμα του ΠΑΣΟΚ προς την Αριστερά, συνήθως όταν επίκεινται εκλογές, για κάποιου είδους σύμπλευση. Προβλέψιμη και η απάντηση που εισπράττει: αποδείξτε μας πρώτα την καλοπιστία σας καθιερώνοντας την απλή αναλογική. Και η φιγούρα κλίνει με την ανταπάντηση του ΠΑΣΟΚ: η απλή αναλογική καταλήγει σε κυβερνήσεις συνεργασίας και αυτό συνεπάγεται μια κουλτούρα ευρύτερων συμμαχιών και αμοιβαίων υποχωρήσεων, που η Αριστερά, με την ιδεολογική ακαμψία της, δεν φαίνεται διατεθειμένη να δεχθεί.

Τι συμπεράσματα προκύπτουν για τη στάση του Γ. Παπανδρέου αν εγγράψουμε πάνω σ αυτό το φόντο την απόφασή του να υπερψηφίσει την πρόταση για την αναθεώρηση του άρθρου 16; Για να ξεκινήσουμε από κάτι που ίσως δεν έγινε πλήρως αντιληπτό από όσους δεν ξημεροβραδιάζονται συζητώντας για τα πανεπιστήμια: η σύμπτωση απόψεων Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ σήμερα ως προς το αναθεωρητικό του άρθρου 16, δεν προδικάζει το περιεχόμενο της αναθεώρησης. Προκαθορίζει όμως ένα και μοναδικό πράγμα: ότι η επόμενη Βουλή θα εγκρίνει με απλή και όχι ενισχυμένη πλειοψηφία τις όποιες διατάξεις του νέου Συντάγματος για τα ΑΕΙ. Αυτό και τίποτε άλλο! Φυσικά και η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση δημοσιοποιούν τις θέσεις τους -το έκανε προ ημερών το ΠΑΣΟΚ με ολοσέλιδη καταχώριση στις εφημερίδες- δίχως όμως οι δηλώσεις αυτές να είναι δεσμευτικές, εφ όσον η επόμενη Βουλή, ως κυρίαρχο σώμα, μπορεί να αποφασίσει κυριολεκτικά ό,τι θέλει, και στην οποία κανείς δεν ξέρει ποιοι θα είναι βουλευτές (ή ακόμη και αρχηγοί κομμάτων).

Μόνο που χάρη στην εμμονή του Γ. Παπανδρέου η τελική απόφαση για ένα τόσο περίπλοκο και επίμαχο θέμα θα μπορεί να παρθεί με 151 ψήφους υπέρ και 149 κατά. Δηλαδή η συναίνεση που εκθειάζει έγινε με τη Ν.Δ. στο στάδιο της διαδικασίας για να μην ισχύσει στο στάδιο των αποφάσεων! Το αν αυτό ενισχύει την κουλτούρα των ευρύτερων συμμαχιών και των αμοιβαίων υποχωρήσεων, που υποτίθεται ότι το ΠΑΣΟΚ θέλει να διδάξει στην Αριστερά, το αφήνω στην κρίση σας.

Υπάρχει όμως και μια καθαρά πολιτική διάσταση. Ενώ το κεντροδεξιό χαμόγελο της Ν.Δ. άρχισε να δείχνει τα δεξιά της δόντια, ενώ πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι ο αυταρχισμός της είναι ευθέως ανάλογος προς την ανικανότητά της να αντιμετωπίσει τα συσσωρευόμενα προβλήματα, ο Γ. Παπανδρέου δεν δίστασε να ρισκάρει τις εσωτερικές εντάσεις στο κόμμα του και την κόντρα με την Αριστερά, όχι επειδή του ζητήθηκε να αλλάξει τις απόψεις του για τα μη κρατικά πανεπιστήμια, αλλά γιατί αρνήθηκε να επιδιώξει τη διευρυμένη πλειοψηφία των 180 που θα τις επικύρωνε.

Οίδιος πάντως τονίζει ότι τις επόμενες εκλογές θα τις κερδίσει. Εξ όσων γνωρίζω, καμιά αξιωματική αντιπολίτευση, από κτίσεως κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, δεν παραδέχθηκε προκαταβολικά ότι ενδέχεται να τις χάσει. Βάζοντας κατά μέρος την αναμενόμενη ρητορεία, το εγχείρημά του είναι εξόφθαλμα αντιφατικό εφ όσον προσπαθεί αφ ενός να δικαιολογήσει την εμμονή του διαβεβαιώνοντας ότι το ΠΑΣΟΚ θα σχηματίσει την επόμενη κυβέρνηση, ενώ αυτή ακριβώς η εμμονή μειώνει τις πιθανότητες να συμβεί κάτι τέτοιο, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στη Ν.Δ. να περάσει μόνη της και χωρίς την άδεια κανενός την καταστροφική -κατά τον Γ. Παπανδρέου- μεταρρύθμιση της ανώτατης παιδείας.

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Διακινδυνεύω τη διάγνωση ότι εδώ εντοπίζεται μια εμμονή -προσπαθώ να το πω κομψά- που πηγάζει από την απέχθεια του Γ. Παπανδρέου για τον «κρατισμό». Κι αυτό μου θυμίζει τη γιαγιά μιας παλιάς μου φίλης, η οποία είχε ένα γιατρικό για πάσα ασθένεια, από πονοκέφαλο μέχρι λευχαιμία: το κλύσμα! Κι επειδή δεν σήκωνε δεύτερη κουβέντα, όλοι δήλωναν παρουσία της ότι αισθάνονταν περίφημα γιατί ήξεραν τι τους περιμένει. Διευκρινίζω ότι ο κρατισμός ευθύνεται για μύρια αμαρτήματα, και συνεπώς η αντίσταση σε κάποιες εκδοχές του λειτουργεί εξυγιαντικά. (Οπως και το κλύσμα εξάλλου).

Αν όμως ο όρος αυτός παραμείνει ασαφής και ταυτόχρονα γίνει η ενσάρκωση του κακού, το αποτέλεσμα θα είναι μια πολιτική, όχι ιδεολογική αλλά ιδεοληπτική, που θα οδηγεί σε ανακολουθίες και αδεξιότητες σαν τις παραπάνω. Διότι κάποια πράγματα, όπως «το δικαίωμα στη γνώση» που αποδέχεται ο Γ. Παπανδρέου στις δεσμεύσεις του για την παιδεία (γιατί άραγε αποφεύγει να μιλήσει για το «ίσο» δικαίωμα στη γνώση;), μόνο το κράτος μπορεί και οφείλει να τα διασφαλίσει. Ούτε οι μη κυβερνητικές οργανώσεις ούτε η συμμετοχική δημοκρατία. Η οποία λειτουργεί στην Ελλάδα εδώ και πολλά χρόνια, ίσως όμως ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ δεν τον ξέρει γιατί μεγάλωσε στο Καστρί: ονομάζεται συνέλευση πολυκατοικίας, και μάλλον δεν βελτίωσε ορατά το επίπεδο πολιτικής πρακτικής και της διακυβέρνησης γενικότερα.