Σκανδιναβικό μοντέλο
Συνδυάζει υψηλή ευελιξία των επιχειρήσεων και ασφάλεια στην εργασία
Ελίζα Παπαδάκη, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2006-04-05
Με καχυποψία, αν όχι ευθεία εχθρότητα, αντιμετωπίζει η ελληνική γνώμη την πολιτική για την απασχόληση που περιγράφεται με τον σκανδιναβικής προέλευσης νεολογισμό «flexicurity». Πρόκειται για τον συνδυασμό μέγιστης ευελιξίας για τις επιχειρήσεις να προσλαμβάνουν και να απολύουν, αλλά και να μεταβάλλουν τα ωράρια και την εσωτερική τους οργάνωση, ώστε να αντεπεξέρχονται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες στις αγορές τους από τη μία πλευρά και ταυτόχρονα μέγιστης ασφάλειας απασχόλησης και εισοδήματος για τους εργαζομένους από την άλλη. Καθοριστικός για να λειτουργήσει ένα τέτοιο σύστημα είναι ο ρόλος του κοινωνικού κράτους, που δεν καλύπτει μόνο με ικανοποιητικά επιδόματα όσους μένουν προσωρινά άνεργοι, αλλά και οργανώνει και χρηματοδοτεί την κατάρτιση, την επανακατάρτιση και τη διά βίου μάθηση του εργατικού δυναμικού, ώστε και αυτό να μπορεί να ανταποκρίνεται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες.
Το θέμα συζητήθηκε στην τελευταία σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (23-24 Μαρτίου) ως μέθοδος για να αυξηθεί η απασχόληση και να μειωθεί η επί δεκαετίες επίμονα υψηλή ανεργία στην Ευρώπη, με κεντρικό υπόδειγμα τη Δανία. H χώρα αυτή, που εφαρμόζει πλήρως έναν τέτοιο συνδυασμό ευελιξίας και ασφάλειας, παρουσιάζει πράγματι το υψηλότερο μεταξύ των 25 ποσοστό απασχόλησης στον πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας: 75,7% (άνδρες 79,7%, γυναίκες 71,6%, μερική απασχόληση 22,2%), και ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας: 4,9%. Στα Συμπεράσματα του Συμβουλίου τα κράτη - μέλη καλούνται να προωθήσουν μεταρρυθμίσεις στην κατεύθυνση αυτή, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη τις συνθήκες στις δική του αγορά εργασίας το καθένα, ενώ η Επιτροπή, σε συνεννόηση με κυβερνήσεις, εργοδότες και συνδικάτα σε κάθε χώρα, θα συντάξει μια έκθεση το 2007.
Ενημερώνοντας σχετικά τους δημοσιογράφους, ο υπουργός Οικονομίας Γιώργος Αλογοσκούφης απέκλεισε ευσχήμως την προβληματική αυτή για τη χώρα μας - «είναι σαφές ότι δεν μεταφέρονται από χώρα σε χώρα τα συστήματα» είπε - προφανώς διότι έλαβε υπόψη του την κατ’ αρχήν αρνητική στάση τής εδώ κοινής γνώμης. Ίσως να είχε και την απώτερη πρόθεση να εκμεταλλευθεί (σαν την προπέρσινη πρωτοβουλία του Γιώργου Παπανδρέου στο Λαύριο για προσλήψεις νέων χωρίς ασφαλιστικές εισφορές) την πρόταση που θα επεξεργαστεί ενδεχομένως το ΠΑΣΟΚ, το οποίο έχει κάνει γνωστό ότι μελετά το «σκανδιναβικό μοντέλο». Κλείνοντας έτσι γρήγορα το ζήτημα, ο κ. Αλογοσκούφης παρέλειψε να σχολιάσει το 1,5% του ΑΕΠ που διαθέτει η Δανία για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης (Σουηδία 1%, E.E. των 15 0,7%), με την Ελλάδα τελευταία στην Ευρώπη να δίνει μόλις το 0,1%, ή το 27,6% των ενηλίκων Δανών που μετέχουν στη διά βίου μάθηση (E.E. των 25 10,8%), όπου η Ελλάδα έρχεται επίσης τελευταία με μόλις 1,8%. Διόλου δεν ελκύεται άλλωστε από την υψηλή φορολογία στις χώρες που χρηματοδοτούν τέτοιες πολιτικές.
Υπέρ της άποψής του ο υπουργός θα μπορούσε να επικαλεστεί πρόσφατη επιστημονική εργασία*, όπου οι μελετητές υποστηρίζουν ότι το μοντέλο που συνδυάζει υψηλή ευελιξία και ασφάλεια δεν μπορεί να λειτουργήσει σε χώρες με χαμηλή αίσθηση κοινωνικής ευθύνης των πολιτών, όπως οι μεσογειακές, διότι ο ηθικός κίνδυνος απόσπασης επιδομάτων με εξαπάτηση του Δημοσίου είναι εκεί υψηλός. Τη θέση τους αυτή τεκμηριώνουν με τα πορίσματα δύο διεθνών ερευνών για τη στάση των πολιτών, όπου στο ερώτημα «θεωρείτε δικαιολογημένο πάντοτε, ποτέ, ή κάτι ανάμεσα, να διεκδικείτε από το κράτος επιδόματα που δεν δικαιούσθε;», με βαθμό 1 για τις απαντήσεις «ποτέ» μεταξύ 25 χωρών η Δανία έρχεται πρώτη με 0,86, η Ελλάδα τελευταία με 0,26. Καταλήγουν ότι οι στάσεις των πολιτών στις κοινωνίες δεν μπορούν να αλλάξουν γρήγορα μόνο με την αλλαγή των θεσμών.
Πρόκειται για συντηρητισμό τον οποίο θα μπορούσε να καταρρίψει μόνο μια ευρεία πολιτική και κοινωνική κινητοποίηση γύρω από ξεκάθαρους προγραμματικούς στόχους για την ανάπτυξη και την αλληλεγγύη. Στη χώρα της υψηλής φοροδιαφυγής και εισφοροδιαφυγής, της μεγάλης ανεργίας και ιδίως των νέων, των πελατειακών παροχών και διορισμών, των ανισοτήτων που εδραιώνουν τα πολλαπλά εργασιακά και ασφαλιστικά καθεστώτα (από τους μονίμους υπαλλήλους μέχρι εκείνους που δουλεύουν με δελτίο παροχής υπηρεσιών, ή χωρίς ούτε καν αυτό), όπου οι λιγότεροι απολαμβάνουν την ασφάλεια και πολλοί είναι ευέλικτοι πληρώνοντας βαρύ κόστος, μόνο μια τέτοια κινητοποίηση θα έδινε διέξοδο. Αναγκαία αφετηρία θα ήταν, βέβαια, μια συνολική κοινωνική διαπραγμάτευση, που θα αποσαφήνιζε τι έχει να πάρει και να δώσει κάθε ομάδα κοινωνικών συμφερόντων. H ιρλανδική κοινωνία το δοκίμασε πριν από είκοσι χρόνια και κέρδισε. Δεν μπορούμε να περιμένουμε την πρωτοβουλία από την παρούσα κυβέρνηση και το κυβερνών κόμμα. Από την αντιπολίτευση όμως;
* Yann Algan, Pierre Cahuc, Civic Attitudes and the Design of Labor Market Institutions: Which Countries can Implement the Danish Flexicurity Model? Σεπτέμβριος 2005.
Το θέμα συζητήθηκε στην τελευταία σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (23-24 Μαρτίου) ως μέθοδος για να αυξηθεί η απασχόληση και να μειωθεί η επί δεκαετίες επίμονα υψηλή ανεργία στην Ευρώπη, με κεντρικό υπόδειγμα τη Δανία. H χώρα αυτή, που εφαρμόζει πλήρως έναν τέτοιο συνδυασμό ευελιξίας και ασφάλειας, παρουσιάζει πράγματι το υψηλότερο μεταξύ των 25 ποσοστό απασχόλησης στον πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας: 75,7% (άνδρες 79,7%, γυναίκες 71,6%, μερική απασχόληση 22,2%), και ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας: 4,9%. Στα Συμπεράσματα του Συμβουλίου τα κράτη - μέλη καλούνται να προωθήσουν μεταρρυθμίσεις στην κατεύθυνση αυτή, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη τις συνθήκες στις δική του αγορά εργασίας το καθένα, ενώ η Επιτροπή, σε συνεννόηση με κυβερνήσεις, εργοδότες και συνδικάτα σε κάθε χώρα, θα συντάξει μια έκθεση το 2007.
Ενημερώνοντας σχετικά τους δημοσιογράφους, ο υπουργός Οικονομίας Γιώργος Αλογοσκούφης απέκλεισε ευσχήμως την προβληματική αυτή για τη χώρα μας - «είναι σαφές ότι δεν μεταφέρονται από χώρα σε χώρα τα συστήματα» είπε - προφανώς διότι έλαβε υπόψη του την κατ’ αρχήν αρνητική στάση τής εδώ κοινής γνώμης. Ίσως να είχε και την απώτερη πρόθεση να εκμεταλλευθεί (σαν την προπέρσινη πρωτοβουλία του Γιώργου Παπανδρέου στο Λαύριο για προσλήψεις νέων χωρίς ασφαλιστικές εισφορές) την πρόταση που θα επεξεργαστεί ενδεχομένως το ΠΑΣΟΚ, το οποίο έχει κάνει γνωστό ότι μελετά το «σκανδιναβικό μοντέλο». Κλείνοντας έτσι γρήγορα το ζήτημα, ο κ. Αλογοσκούφης παρέλειψε να σχολιάσει το 1,5% του ΑΕΠ που διαθέτει η Δανία για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης (Σουηδία 1%, E.E. των 15 0,7%), με την Ελλάδα τελευταία στην Ευρώπη να δίνει μόλις το 0,1%, ή το 27,6% των ενηλίκων Δανών που μετέχουν στη διά βίου μάθηση (E.E. των 25 10,8%), όπου η Ελλάδα έρχεται επίσης τελευταία με μόλις 1,8%. Διόλου δεν ελκύεται άλλωστε από την υψηλή φορολογία στις χώρες που χρηματοδοτούν τέτοιες πολιτικές.
Υπέρ της άποψής του ο υπουργός θα μπορούσε να επικαλεστεί πρόσφατη επιστημονική εργασία*, όπου οι μελετητές υποστηρίζουν ότι το μοντέλο που συνδυάζει υψηλή ευελιξία και ασφάλεια δεν μπορεί να λειτουργήσει σε χώρες με χαμηλή αίσθηση κοινωνικής ευθύνης των πολιτών, όπως οι μεσογειακές, διότι ο ηθικός κίνδυνος απόσπασης επιδομάτων με εξαπάτηση του Δημοσίου είναι εκεί υψηλός. Τη θέση τους αυτή τεκμηριώνουν με τα πορίσματα δύο διεθνών ερευνών για τη στάση των πολιτών, όπου στο ερώτημα «θεωρείτε δικαιολογημένο πάντοτε, ποτέ, ή κάτι ανάμεσα, να διεκδικείτε από το κράτος επιδόματα που δεν δικαιούσθε;», με βαθμό 1 για τις απαντήσεις «ποτέ» μεταξύ 25 χωρών η Δανία έρχεται πρώτη με 0,86, η Ελλάδα τελευταία με 0,26. Καταλήγουν ότι οι στάσεις των πολιτών στις κοινωνίες δεν μπορούν να αλλάξουν γρήγορα μόνο με την αλλαγή των θεσμών.
Πρόκειται για συντηρητισμό τον οποίο θα μπορούσε να καταρρίψει μόνο μια ευρεία πολιτική και κοινωνική κινητοποίηση γύρω από ξεκάθαρους προγραμματικούς στόχους για την ανάπτυξη και την αλληλεγγύη. Στη χώρα της υψηλής φοροδιαφυγής και εισφοροδιαφυγής, της μεγάλης ανεργίας και ιδίως των νέων, των πελατειακών παροχών και διορισμών, των ανισοτήτων που εδραιώνουν τα πολλαπλά εργασιακά και ασφαλιστικά καθεστώτα (από τους μονίμους υπαλλήλους μέχρι εκείνους που δουλεύουν με δελτίο παροχής υπηρεσιών, ή χωρίς ούτε καν αυτό), όπου οι λιγότεροι απολαμβάνουν την ασφάλεια και πολλοί είναι ευέλικτοι πληρώνοντας βαρύ κόστος, μόνο μια τέτοια κινητοποίηση θα έδινε διέξοδο. Αναγκαία αφετηρία θα ήταν, βέβαια, μια συνολική κοινωνική διαπραγμάτευση, που θα αποσαφήνιζε τι έχει να πάρει και να δώσει κάθε ομάδα κοινωνικών συμφερόντων. H ιρλανδική κοινωνία το δοκίμασε πριν από είκοσι χρόνια και κέρδισε. Δεν μπορούμε να περιμένουμε την πρωτοβουλία από την παρούσα κυβέρνηση και το κυβερνών κόμμα. Από την αντιπολίτευση όμως;
* Yann Algan, Pierre Cahuc, Civic Attitudes and the Design of Labor Market Institutions: Which Countries can Implement the Danish Flexicurity Model? Σεπτέμβριος 2005.
