Κρίσεις, οικονομικά παραδείγματα και οι Ευρωπαίοι Σοσιαλιστές

Οι κρίσεις της τελευταίας δωδεκαετίας και οι αλλαγές στις πολιτικές που υιοθετήθηκαν από κυβερνήσεις για να αντιμετωπιστούν οι συνέπειές τους καθιστούν επίκαιρο το ερώτημα αν ωρίμασαν οι συνθήκες για αλλαγή οικονομικού παραδείγματος. Αλλαγή που με τη σειρά της θα μπορούσε να συμβάλει στην επιστροφή των σοσιαλιστικών κομμάτων -έπειτα από μια εικοσαετία εκλογικών απωλειών- σε πρωταγωνιστικό ρόλο στην πολιτική σκηνή στην Ευρώπη.

Η κρίση του 1929 οδήγησε σε αλλαγή του οικονομικού παραδείγματος και του πολιτικού σκηνικού στην Ευρώπη μετά τον Βʼ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο νέο οικονομικό παράδειγμα κυριάρχησαν οι κεϋνσιανές απόψεις και η ανάδειξη του ρόλου του κράτους στην αποκατάσταση της ισορροπίας στην οικονομία. Η αλλαγή του οικονομικού παραδείγματος συνέβαλε στην κυριαρχία των σοσιαλιστικών κομμάτων στα μεταπολεμικά χρόνια.

Μία από τις σημαντικότερες μεταπολεμικές κατακτήσεις των δυνάμεων του ευρωπαϊκού δημοκρατικού σοσιαλισμού ήταν η επίτευξη της συνύπαρξης της δημοκρατίας με τον καπιταλισμό και η διασφάλιση της κοινωνικής σταθερότητας μέσω πολιτικών καταπολέμησης των κοινωνικών ανισοτήτων και της ανεργίας. Αυτά έγιναν πραγματικότητα όταν οι σοσιαλδημοκράτες κατανόησαν ότι χωρίς έλεγχο των αγορών, παρέμβαση του κράτους για ενίσχυση της ζήτησης σε συνθήκες ύφεσης και για παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, ο καπιταλισμός με τις περιοδικές κρίσεις του θέτει σε κίνδυνο τη δημοκρατία και την κοινωνική συνοχή.

Η ανατροπή του κεϊνσιανού οικονομικού παραδείγματος ήρθε με την πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του 1970. Η αδυναμία αντιμετώπισης του στασιμοπληθωρισμού χρεώθηκε στον μεγάλο δημόσιο τομέα και στον ρυθμιστικό ρόλο του κράτους. Αυτό οδήγησε σε νέα μεταστροφή στις ιδεολογικές αντιλήψεις για την ακολουθητέα οικονομική πολιτική, τον ρόλο των αγορών και του κράτους. Η μεταστροφή αυτή αποκλήθηκε Συναίνεση της Ουάσιγκτον. Η επέλαση και η άκριτη υιοθέτησή της από τους τριτοδρομικούς της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας εξηγεί σε σημαντικό βαθμό την εκλογική κατάρρευση της.

Θα περίμενε κανείς ότι η κρίση του 2008 που είχε τις ρίζες της στα ιδεολογήματα της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον και οι πολύχρονες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνέπειές της και ειδικότερα της λιτότητας θα οδηγούσαν σε αλλαγή οικονομικού παραδείγματος. Αυτό δεν συνέβη. Αντίθετα, το παράδειγμα αυτό υπαγόρευσε τις πολιτικές που ακολουθήθηκαν για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους στην Ευρώπη.

Όταν ξέσπασε η κρίση πανδημίας, η Συναίνεση της Ουάσιγκτον ήταν υπό αμφισβήτηση. Οι εκτεταμένες δημοσιονομικές παρεμβάσεις της τελευταίας διετίας που υιοθετήθηκαν από κυβερνήσεις με διαφορετικό ιδεολογικό πρόσημο επιβεβαίωσαν την οριστική ήττα της. Σήμερα, αντιμέτωποι με τις συνέπειες της ενεργειακής κρίσης και του επαπειλούμενου στασιμοπληθωρισμού, είμαστε χωρίς ένα κυρίαρχο οικονομικό παράδειγμα. Το κρίσιμο ερώτημα για τους Ευρωπαίους Σοσιαλιστές είναι αν χρειάζονται ένα νέο οικονομικό παράδειγμα που θα βοηθήσει στην επιστροφή τους σε πρωταγωνιστικό ρόλο στην Ευρώπη.

Ο οικονομολόγος Ντάνι Ρόντρικ είπε ότι θα ήταν ευχής έργον να αποφύγουμε μια νέα παγκόσμια συναίνεση στα οικονομικά, γιατί ποτέ δεν ξέρεις πού θα οδηγήσει. Ίσως είναι προτιμότερο να έχουμε διαφορετικές επιλογές στην οικονομική πολιτική των χωρών που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους ανάλογα με τις περιστάσεις και όχι στην επιβολή μιας κοινής παγκόσμιας οικονομικής συνταγής για όλες τις κρίσεις και σε όλες τις χώρες που πολλές φορές έχουν διαμετρικά συγκρουόμενες ανάγκες και προτεραιότητες.

Σε ό,τι αφορά το ΠΑΣΟΚ/Κίνημα Αλλαγής, ενόψει των εθνικών εκλογών θα παρουσιάσει προγραμματικές θέσεις για τις πολιτικές οικονομικές και κοινωνικές προτεραιότητες στα αμέσως επόμενα χρόνια. Κεντρική θέση στο πρόγραμμα θα πρέπει να είναι η ανασυγκρότηση του παραγωγικού προτύπου ώστε να γίνει πιο ανθεκτικό στις κρίσεις και πιο δυναμικό στις αναπτυξιακές επιδόσεις. Η ενίσχυση της εξωστρέφειας πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο πολιτικού σχεδιασμού της κυβέρνησης και να μην αφεθεί αποκλειστικά στις δυνάμεις της αγοράς μέσω της ροής των κεφαλαίων.

Να δεσμευτούμε ότι η δική μας αναπτυξιακή πρόταση θα διαχέει τα οφέλη σε όλα τα εισοδηματικά στρώματα, με προτεραιότητα όσους θίχτηκαν από τις κρίσεις της τελευταίας δωδεκαετίας. Ότι ο πράσινος και ψηφιακός μετασχηματισμός θα γίνει με δίκαιο τρόπο. Ότι θα περιοριστεί η ενεργειακή φτώχεια και θα προστατευτούν οι πλέον ευάλωτοι από την ακρίβεια.

Ότι θα υιοθετήσουμε τον στόχο για πλήρη απασχόληση και επανισορρόπηση στην κατανομή των φορολογικών βαρών εισοδήματος από εργασία και κεφάλαιο. Με την επιβολή φορολογίας καθαρού πλούτου και κληρονομιών. Με κατάργηση της Ειδικής Εισφοράς Αλληλεγγύης για όλους τους πολίτες. Ότι η οικονομική πολιτική μας θα χαρακτηρίζεται από την κοινωνική της διάσταση όπως συναποφασίστηκε στη Σύνοδο του Πόρτο τον Μάιο του 2021. Ότι θα δοθεί προτεραιότητα για την επαναφορά των συλλογικών διαπραγματεύσεων και του ρόλου του κοινωνικού διαλόγου.

Σε συνεργασία με αντίστοιχες δυνάμεις στην Ευρώπη, να εργαστούμε για την αποκατάσταση του ρόλου της πολιτικής και της δημοκρατίας έναντι των αγορών. Με αναγνώριση της ανάγκης για δημοσιονομική σταθερότητα -το έργο του Κέινς είχε αριστερές αλλά και δεξιές σελίδες- ισχυρότερο ρυθμιστικό ρόλο για το κράτος, αλλά και ενίσχυση των πολιτικών στήριξης όσων θίγονται από τις κρίσεις του καπιταλισμού. Προκειμένου να εξανθρωπιστεί η παγκοσμιοποίηση και να θωρακιστεί η Δημοκρατία από τους κινδύνους που την απειλούν. Αυτά πρέπει να είναι τα ιδεολογικά και προγραμματικά προτάγματα για το ΠΑΣΟΚ/Κίνημα Αλλαγής ώστε να επιστρέψει ως πρωταγωνιστής στην πολιτική ζωή της χώρας.

* Ο Φίλιππος Σαχινίδης είναι πρώην υπουργός Οικονομικών, μέλος Πολιτικού Συμβουλίου ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝ.ΑΛΛ.