Αλλαγή πλεύσης ή «μια απ’ τα ίδια» στην Κύπρο;
Κυριάκος Πιερίδης, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2023-03-05
Στη νέα κυβέρνηση της Κύπρου υπό τον πρόεδρο Νίκο Χριστοδουλίδη ανέλαβε το υπουργείο Εξωτερικών ο μέχρι πρότινος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου, Κωνσταντίνος Κόμπος, ένα πρόσωπο που χαίρει εκτίμησης στον ακαδημαϊκό χώρο. Παραλαμβάνοντας τη σκυτάλη ο Κ. Κόμπος έδωσε το στίγμα της εξωτερικής πολιτικής που θέλει να ακολουθήσει. Αφενός είναι το Κυπριακό και η επείγουσα ανάγκη για επανέναρξη των συνομιλιών υπό τον ΟΗΕ, αφετέρου η ενεργός συμμετοχή της Κύπρου στην Ε.Ε.
Από τις πρώτες δηλώσεις Κόμπου γίνεται φανερό ότι το δεύτερο σκέλος -οι ευρωπαϊκές υποθέσεις- θα είναι η κατεξοχήν αρμοδιότητά του. Ως γνωστόν το Κυπριακό είναι αποκλειστικά στα χέρια του ίδιου του Κύπριου προέδρου. Ο Νίκος Χριστοδουλίδης, όπως έκαναν και οι προκάτοχοί του, θα έχει τον πρώτο και τελευταίο λόγο στη στρατηγική, τους χειρισμούς και όλοι οι άλλοι θα επικουρούν, ευθυγραμμιζόμενοι με τη βούλησή του, ως «ακόλουθοι». Δυστυχώς αυτή η προσέγγιση αποστερεί, δεν προσθέτει δυνάμεις για μια στρατηγική λύσης του Κυπριακού.
Αυτόχειρες και κόπωση
Ο Κ. Κόμπος έχει την εμπειρία του διαπραγματευτικού περιβάλλοντος του Κυπριακού ως ένας εκ των ακαδημαϊκών συμβούλων που επιστράτευσε ο τέως πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης. Εχει επίγνωση της δεινής θέση που βρίσκεται σήμερα η Κύπρος. Η επισήμανσή του παραλαμβάνοντας το υπουργείο Εξωτερικών από τον παλαίμαχο Ι. Κασουλίδη (1/3) είναι σημαντική: «Η πλευρά μας ουδέποτε θα συναινέσει σε προσεγγίσεις έξω από το πλαίσιο του ΟΗΕ. Αυτόχειρες δεν θα γίνουμε και τα περί δύο κρατών και παρεμφερών διχοτομικών ιδεών τα απορρίπτουμε χωρίς κανένα δισταγμό…».
Ο Κ. Κόμπος μίλησε για «διαπραγματευτική κόπωση» στο Κυπριακό, μάλλον υπονοώντας την αποστασιοποίηση της διεθνούς κοινότητας. Την χαρακτήρισε «συγκεκαλυμμένη άρνηση και απουσία βούλησης». Είπε ότι «δεν αποδέχεται τετραγωνισμό του κύκλου γιατί δεν είναι βιώσιμος», αφήνοντας ακόμα μία αιχμή προς τον ΟΗΕ να μην επιχειρήσει φόρμουλες κυριαρχικής ισότητας, όπως αξιώνει η τουρκική πλευρά. Με αυτές τις επισημάνσεις ο Κ. Κόμπος είπε, τέλος, για το Κυπριακό: «Περιμένουμε την άλλη πλευρά να προσέλθει...» (σε συνομιλίες). Ναι, να προσέλθει! Αλλά πότε και πώς, ύστερα από έξι χρόνια παράλυσης, δεν διευκρίνισε.
Διπλωματία της τροχοπέδης
Ο Κύπριος ακαδημαϊκός αναλαμβάνει το υπουργείο Εξωτερικών, μια υπηρεσία που δημιούργησε «διπλωματική σχολή» λόγω Κυπριακού. Κυριότερο χαρακτηριστικό της είναι να λειτουργεί ως τροχοπέδη («αντρόσιη» στην κυπριακή διάλεκτο), να προβάλλει προσκόμματα πότε στην αντίπαλο Τουρκία και την τουρκοκυπριακή πλευρά, πότε στον ΟΗΕ και τους αντιπροσώπους του, πότε στην Ε.Ε. κ.ο.κ. Συνήθως οι Κύπριοι διπλωμάτες ξέρουν τι δεν θέλουν, τι απορρίπτουν, με ποιο τρόπο να χρονοτριβούν. Ταυτόχρονα διαβάζουν πολύ καλά τους πολιτικούς προϊσταμένους τους, ιδίως τον πρόεδρο της Δημοκρατίας, και προσαρμόζουν «διπλωματικά» την προσέγγισή τους. Γι’ αυτό είναι δεινοί στο να δίνουν μάχες για τα επιμέρους: με εμμονή στις λεπτομέρειες, τη διαδικασία, τους συμβολισμούς. Οσο κι αν αυτά τα προσόντα είναι αναγκαία, συχνά υποκαθιστούν την ουσία της διπλωματίας που δεν είναι άλλη από στρατηγική για την επιδίωξη λύσεων, βασισμένη στην «τέχνη του εφικτού», τη μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων και την ευρηματικότητα. Αντί αυτών, κυπριακή διπλωματία διαπρέπει σε καταγγελίες για εγχώρια κατανάλωση. Αλλά κρίνεται ως μη επαρκής στον διεθνή στίβο, γιατί ασκείται συνεχώς στην άρνηση και την απόρριψη αντί να προτείνει λύσεις και διεξόδους.
Θα αλλάξει το υπουργείο Εξωτερικών κάτω από την ηγεσία του Κ. Κόμπου; Ως επαγγελματίες δεν είναι δυνατόν να μη βλέπουν πού πάνε τα πράγματα. Επί Αναστασιάδη δεν υπήρξε κανένα δείγμα γραφής από τον χώρο των διπλωματών, παρά μόνο εκτέλεση των οδηγιών του Προεδρικού πάνω στην πεπατημένη γραμμή των καταγγελιών. Για ποια σύγχρονη διπλωματία μιλάμε;
«Ακήρυχτη» προσάρτηση
Ο νέος ΥΠΕΞ εξέφρασε ανησυχία για την Αμμόχωστο, αλλά τα γεγονότα επί του εδάφους τρέχουν ήδη από το 2017. Δυστυχώς, δεν θα τον περιμένουν πολύ για να σκεφτεί πώς να τα αντιμετωπίσει. Ακόμα και εν μέσω του καταστροφικού σεισμού στην Τουρκία οι μεθοδεύσεις για ενσωμάτωση των κατεχόμενων περιοχών της Κύπρου προχωρούν. Η τουρκική ηγεσία δεν θα πράξει το ίδιο λάθος που έκανε το 1983, προχωρώντας σε επίσημη προσάρτηση για να βρεθεί ξανά «κατηγορούμενη». Γι’ αυτό έχει από καιρό εκπονήσει σχέδιο ενσωμάτωσης των κατεχομένων. Τώρα σχεδιάζει τον «συνταγματικό» μετασχηματισμό της «ΤΔΒΚ»: από το κοινοβουλευτικό στο προεδρικό σύστημα. Αν εκλέγει κάθε 5 χρόνια έναν Ερσίν Τατάρ με πλήρεις προεδρικές εξουσίες, θα είναι σε θέση να ελέγξει πλήρως το πολιτικό σκηνικό. Με «προεδρικό» σύστημα και νέα ονομασία (Τουρκικό Κράτος της Κύπρου) θα επιχειρήσει να εξουδετερώσει τα τελευταία περιθώρια αυτονομίας των Τουρκοκυπρίων. Ανάλογα θα υπαχθούν όλες οι οικονομικές πολιτικές, που σήμερα επιβάλλονται από τον «πρέσβη» της στα κατεχόμενα.
Ευρωπαϊκές υποθέσεις
Ο Κ. Κόμπος μίλησε για πολιτική «αμετακίνητα προσηλωμένη στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση», κάτι που για πρώτη φορά καταγράφεται από χείλη υπουργού Εξωτερικών. Η μέχρι τώρα κυπριακή πρακτική παρουσίασε σοβαρές αποκλίσεις. Στα σχεδόν 20 χρόνια από την ένταξη η Κύπρος προτίμησε την «a la carte» συμμετοχή και ουδέποτε κατέθεσε στρατηγικές θέσεις για το «ποια Ευρώπη θέλει». Η συνεχής ταλάντευση ανάμεσα στον ευρωπαϊκό και τριτοκοσμικό εαυτό της φάνηκε στις επιλογές των εκάστοτε προέδρων της: πότε άκομψα και με θράσος κατασυκοφαντώντας τους Ευρωπαίους (Ν. Αναστασιάδης – «χρυσά» διαβατήρια), πότε με ιδεολογήματα και εμμονές (Δ. Χριστόφιας, «είμαι κομμουνιστής, δεν υπογράφω μνημόνιο»), πότε με ακροβατισμούς για την εύνοια των Πούτιν, Λαβρόφ, εσχάτως και των Κινέζων (από την εποχή Τάσσου Παπαδόπουλου).
Ο νέος ΥΠΕΞ ζήτησε από τους διπλωμάτες να εκπέμπουν μια «σύγχρονη, ευρωπαϊκή διπλωματική υπηρεσία με βαρύτητα πολύ μεγαλύτερη του μεγέθους της χώρας»: (η Κύπρος να είναι) «έντιμος, δραστήριος συνομιλητής που έχει θέση για όλα τα ζητήματα στην Ε.Ε.». Ζήτησε εγρήγορση εν όψει της κυπριακής προεδρίας του Συμβουλίου (2026): «Δεν έχουμε χρόνο. Είναι ευκαιρία και πρόκληση να συνδράμουμε αποτελεσματικά και δημιουργικά στην εξέλιξη της Ενωσης και στην ανάδειξη του “brand” της χώρας μας».
Οντως δεν θα χρειαστεί να περάσει πολύς χρόνος για να αποδειχθεί ποια από τα λόγια της κυβέρνησης Χριστοδουλίδη και του νέου ΥΠΕΞ θα γίνουν πράξη. Πρωτίστως θα κριθεί στο μείζον –την ειλικρινή βούλησή της για επίλυση του Κυπριακού, αν θέλει να αλλάξει το «brand» της. Ταυτόχρονα είναι καιρός να αξιοποιηθεί το κεφάλαιο της συμμετοχής στην Ε.Ε., όπως διακηρύσσει ο Κ. Κόμπος, αλλά με διαφορετικό τρόπο από το παρελθόν.
Για πόσο ακόμα οι Κύπριοι θα είναι στο τραπέζι των «27» προτάσσοντας τις ιδιαιτερότητές τους; Το ευεργέτημα της συμμετοχής δεν προκύπτει από το πρόσκαιρο -την ιδιαίτερη μεταχείριση-, αλλά από το στρατηγικό: την προοδευτική ευθυγράμμιση με τα πιο υψηλά ευρωπαϊκά επίπεδα πολιτικής σε όλους τους τομείς: διοίκηση, κράτος δικαίου, βιώσιμη ανάπτυξη, κοινωνική συνοχή.
* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου
Από τις πρώτες δηλώσεις Κόμπου γίνεται φανερό ότι το δεύτερο σκέλος -οι ευρωπαϊκές υποθέσεις- θα είναι η κατεξοχήν αρμοδιότητά του. Ως γνωστόν το Κυπριακό είναι αποκλειστικά στα χέρια του ίδιου του Κύπριου προέδρου. Ο Νίκος Χριστοδουλίδης, όπως έκαναν και οι προκάτοχοί του, θα έχει τον πρώτο και τελευταίο λόγο στη στρατηγική, τους χειρισμούς και όλοι οι άλλοι θα επικουρούν, ευθυγραμμιζόμενοι με τη βούλησή του, ως «ακόλουθοι». Δυστυχώς αυτή η προσέγγιση αποστερεί, δεν προσθέτει δυνάμεις για μια στρατηγική λύσης του Κυπριακού.
Αυτόχειρες και κόπωση
Ο Κ. Κόμπος έχει την εμπειρία του διαπραγματευτικού περιβάλλοντος του Κυπριακού ως ένας εκ των ακαδημαϊκών συμβούλων που επιστράτευσε ο τέως πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης. Εχει επίγνωση της δεινής θέση που βρίσκεται σήμερα η Κύπρος. Η επισήμανσή του παραλαμβάνοντας το υπουργείο Εξωτερικών από τον παλαίμαχο Ι. Κασουλίδη (1/3) είναι σημαντική: «Η πλευρά μας ουδέποτε θα συναινέσει σε προσεγγίσεις έξω από το πλαίσιο του ΟΗΕ. Αυτόχειρες δεν θα γίνουμε και τα περί δύο κρατών και παρεμφερών διχοτομικών ιδεών τα απορρίπτουμε χωρίς κανένα δισταγμό…».
Ο Κ. Κόμπος μίλησε για «διαπραγματευτική κόπωση» στο Κυπριακό, μάλλον υπονοώντας την αποστασιοποίηση της διεθνούς κοινότητας. Την χαρακτήρισε «συγκεκαλυμμένη άρνηση και απουσία βούλησης». Είπε ότι «δεν αποδέχεται τετραγωνισμό του κύκλου γιατί δεν είναι βιώσιμος», αφήνοντας ακόμα μία αιχμή προς τον ΟΗΕ να μην επιχειρήσει φόρμουλες κυριαρχικής ισότητας, όπως αξιώνει η τουρκική πλευρά. Με αυτές τις επισημάνσεις ο Κ. Κόμπος είπε, τέλος, για το Κυπριακό: «Περιμένουμε την άλλη πλευρά να προσέλθει...» (σε συνομιλίες). Ναι, να προσέλθει! Αλλά πότε και πώς, ύστερα από έξι χρόνια παράλυσης, δεν διευκρίνισε.
Διπλωματία της τροχοπέδης
Ο Κύπριος ακαδημαϊκός αναλαμβάνει το υπουργείο Εξωτερικών, μια υπηρεσία που δημιούργησε «διπλωματική σχολή» λόγω Κυπριακού. Κυριότερο χαρακτηριστικό της είναι να λειτουργεί ως τροχοπέδη («αντρόσιη» στην κυπριακή διάλεκτο), να προβάλλει προσκόμματα πότε στην αντίπαλο Τουρκία και την τουρκοκυπριακή πλευρά, πότε στον ΟΗΕ και τους αντιπροσώπους του, πότε στην Ε.Ε. κ.ο.κ. Συνήθως οι Κύπριοι διπλωμάτες ξέρουν τι δεν θέλουν, τι απορρίπτουν, με ποιο τρόπο να χρονοτριβούν. Ταυτόχρονα διαβάζουν πολύ καλά τους πολιτικούς προϊσταμένους τους, ιδίως τον πρόεδρο της Δημοκρατίας, και προσαρμόζουν «διπλωματικά» την προσέγγισή τους. Γι’ αυτό είναι δεινοί στο να δίνουν μάχες για τα επιμέρους: με εμμονή στις λεπτομέρειες, τη διαδικασία, τους συμβολισμούς. Οσο κι αν αυτά τα προσόντα είναι αναγκαία, συχνά υποκαθιστούν την ουσία της διπλωματίας που δεν είναι άλλη από στρατηγική για την επιδίωξη λύσεων, βασισμένη στην «τέχνη του εφικτού», τη μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων και την ευρηματικότητα. Αντί αυτών, κυπριακή διπλωματία διαπρέπει σε καταγγελίες για εγχώρια κατανάλωση. Αλλά κρίνεται ως μη επαρκής στον διεθνή στίβο, γιατί ασκείται συνεχώς στην άρνηση και την απόρριψη αντί να προτείνει λύσεις και διεξόδους.
Θα αλλάξει το υπουργείο Εξωτερικών κάτω από την ηγεσία του Κ. Κόμπου; Ως επαγγελματίες δεν είναι δυνατόν να μη βλέπουν πού πάνε τα πράγματα. Επί Αναστασιάδη δεν υπήρξε κανένα δείγμα γραφής από τον χώρο των διπλωματών, παρά μόνο εκτέλεση των οδηγιών του Προεδρικού πάνω στην πεπατημένη γραμμή των καταγγελιών. Για ποια σύγχρονη διπλωματία μιλάμε;
«Ακήρυχτη» προσάρτηση
Ο νέος ΥΠΕΞ εξέφρασε ανησυχία για την Αμμόχωστο, αλλά τα γεγονότα επί του εδάφους τρέχουν ήδη από το 2017. Δυστυχώς, δεν θα τον περιμένουν πολύ για να σκεφτεί πώς να τα αντιμετωπίσει. Ακόμα και εν μέσω του καταστροφικού σεισμού στην Τουρκία οι μεθοδεύσεις για ενσωμάτωση των κατεχόμενων περιοχών της Κύπρου προχωρούν. Η τουρκική ηγεσία δεν θα πράξει το ίδιο λάθος που έκανε το 1983, προχωρώντας σε επίσημη προσάρτηση για να βρεθεί ξανά «κατηγορούμενη». Γι’ αυτό έχει από καιρό εκπονήσει σχέδιο ενσωμάτωσης των κατεχομένων. Τώρα σχεδιάζει τον «συνταγματικό» μετασχηματισμό της «ΤΔΒΚ»: από το κοινοβουλευτικό στο προεδρικό σύστημα. Αν εκλέγει κάθε 5 χρόνια έναν Ερσίν Τατάρ με πλήρεις προεδρικές εξουσίες, θα είναι σε θέση να ελέγξει πλήρως το πολιτικό σκηνικό. Με «προεδρικό» σύστημα και νέα ονομασία (Τουρκικό Κράτος της Κύπρου) θα επιχειρήσει να εξουδετερώσει τα τελευταία περιθώρια αυτονομίας των Τουρκοκυπρίων. Ανάλογα θα υπαχθούν όλες οι οικονομικές πολιτικές, που σήμερα επιβάλλονται από τον «πρέσβη» της στα κατεχόμενα.
Ευρωπαϊκές υποθέσεις
Ο Κ. Κόμπος μίλησε για πολιτική «αμετακίνητα προσηλωμένη στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση», κάτι που για πρώτη φορά καταγράφεται από χείλη υπουργού Εξωτερικών. Η μέχρι τώρα κυπριακή πρακτική παρουσίασε σοβαρές αποκλίσεις. Στα σχεδόν 20 χρόνια από την ένταξη η Κύπρος προτίμησε την «a la carte» συμμετοχή και ουδέποτε κατέθεσε στρατηγικές θέσεις για το «ποια Ευρώπη θέλει». Η συνεχής ταλάντευση ανάμεσα στον ευρωπαϊκό και τριτοκοσμικό εαυτό της φάνηκε στις επιλογές των εκάστοτε προέδρων της: πότε άκομψα και με θράσος κατασυκοφαντώντας τους Ευρωπαίους (Ν. Αναστασιάδης – «χρυσά» διαβατήρια), πότε με ιδεολογήματα και εμμονές (Δ. Χριστόφιας, «είμαι κομμουνιστής, δεν υπογράφω μνημόνιο»), πότε με ακροβατισμούς για την εύνοια των Πούτιν, Λαβρόφ, εσχάτως και των Κινέζων (από την εποχή Τάσσου Παπαδόπουλου).
Ο νέος ΥΠΕΞ ζήτησε από τους διπλωμάτες να εκπέμπουν μια «σύγχρονη, ευρωπαϊκή διπλωματική υπηρεσία με βαρύτητα πολύ μεγαλύτερη του μεγέθους της χώρας»: (η Κύπρος να είναι) «έντιμος, δραστήριος συνομιλητής που έχει θέση για όλα τα ζητήματα στην Ε.Ε.». Ζήτησε εγρήγορση εν όψει της κυπριακής προεδρίας του Συμβουλίου (2026): «Δεν έχουμε χρόνο. Είναι ευκαιρία και πρόκληση να συνδράμουμε αποτελεσματικά και δημιουργικά στην εξέλιξη της Ενωσης και στην ανάδειξη του “brand” της χώρας μας».
Οντως δεν θα χρειαστεί να περάσει πολύς χρόνος για να αποδειχθεί ποια από τα λόγια της κυβέρνησης Χριστοδουλίδη και του νέου ΥΠΕΞ θα γίνουν πράξη. Πρωτίστως θα κριθεί στο μείζον –την ειλικρινή βούλησή της για επίλυση του Κυπριακού, αν θέλει να αλλάξει το «brand» της. Ταυτόχρονα είναι καιρός να αξιοποιηθεί το κεφάλαιο της συμμετοχής στην Ε.Ε., όπως διακηρύσσει ο Κ. Κόμπος, αλλά με διαφορετικό τρόπο από το παρελθόν.
Για πόσο ακόμα οι Κύπριοι θα είναι στο τραπέζι των «27» προτάσσοντας τις ιδιαιτερότητές τους; Το ευεργέτημα της συμμετοχής δεν προκύπτει από το πρόσκαιρο -την ιδιαίτερη μεταχείριση-, αλλά από το στρατηγικό: την προοδευτική ευθυγράμμιση με τα πιο υψηλά ευρωπαϊκά επίπεδα πολιτικής σε όλους τους τομείς: διοίκηση, κράτος δικαίου, βιώσιμη ανάπτυξη, κοινωνική συνοχή.
* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου
