Έτη φωτός απέχει η Πλατεία Συντάγματος από τη Βοστώνη

Αυτές τις μέρες, ενόσω σε μας διογκώνεται το σκάνδαλο των δομημένων κρατικών ομολόγων που διοχετεύονταν στα ασφαλιστικά ταμεία πλησιάζοντας διαστάσεις κυβερνητικής κρίσης, στη Βοστώνη διεξαγόταν η ετήσια γενική συνέλευση της ISDA, της Διεθνούς Ένωσης Ανταλλαγών SWAPS και Παραγώγων. Κεντρικός ομιλητής κατά την έναρξη των εργασιών ήταν ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας \Ζαν Κλοντ Τρισέ\, ο οποίος προειδοποίησε για τους κινδύνους που ενέχουν οι αγορές των παραγώγων για τη σταθερότητα του χρηματοοικονομικού συστήματος συνολικά.

Κατ αρχάς, είπε ο κ. Τρισέ στους ακροατές του, εκπροσώπους μεγάλων τραπεζών και ιδιωτικών κεφαλαίων που ειδικεύονται στην ιδιωτική, δηλαδή εκτός χρηματιστηρίων και οργανωμένων αγορών διάθεση παραγώγων, χρειάζεται να καταλάβουμε ποιο είναι το κύριο πρόβλημα. Και τους κάλεσε να αναγνωρίσουν ότι η αδιαφάνεια των αγορών πιστωτικών παραγώγων, και ιδίως των δομημένων συνθετικών εργαλείων, συνιστά δυνητική πηγή ανησυχίας. Η πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ χρηματικών εργαλείων και πιστωτικών παραγώγων καθιστά ολοένα δυσκολότερο να παρακολουθείται πού λαμβάνονται διάφορες ενδεχομένως μεγάλες θέσεις και πού συγκεντρώνονται οι κίνδυνοι. Και είναι εξίσου δύσκολο να παρακολουθείται εάν και πότε ταυτόχρονες απόπειρες των μετεχόντων στις αγορές να χαλαρώσουν τις θέσεις τους θα είχαν επίπτωση στις τιμές της αγοράς και στη ρευστότητα του συστήματος. Γι αυτό αποκτά ολοένα μεγαλύτερη σημασία για τους διαχειριστές κινδύνων τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα να καταλαβαίνουν ποιοι κίνδυνοι σωρεύονται από ποιες χρηματοοικονομικές οντότητες.

Απλή λύση στο πρόβλημα της αδιαφάνειας, κατά τον κ. Τρισέ, δεν υπάρχει. Η πρόκληση, είπε, είναι να εργασθούμε προς ένα επαρκές πλαίσιο διαφάνειας: περισσότερα και καλύτερα στοιχεία για την έκθεση σε κινδύνους και για τη συγκέντρωση θέσεων, που θα επιτρέπουν στους μετέχοντες στις αγορές και στις αρμόδιες αρχές να αξιολογούν, να τιμολογούν και να διαχειρίζονται πιο αποτελεσματικά τους κινδύνους οι οποίοι αυξάνονται όταν οι επενδυτές έχουν ομοιογενή συμπεριφορά (π.χ. πουλούν όλοι μαζί, ρίχνοντας τις τιμές). Αλλά όπως παραδέχθηκε, ευρύτερη συναίνεση για την καλύτερη εφαρμογή ενός τέτοιου συστήματος για έγκαιρη και πρακτικά χρήσιμη πληροφόρηση έως τώρα δεν υφίσταται.

Στην κατεύθυνση αυτή θα πρέπει ωστόσο να αναλάβουν πρωτοβουλίες όχι μόνον οι κεντρικές τράπεζες αλλά και ειδικοί των αγορών από ιδιωτικούς φορείς, υποστήριξε ο κ. Τρισέ, επικαλούμενος δύο εκθέσεις μεγάλων χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων που τονίζουν την ανάγκη για μεγαλύτερη διαφάνεια και για έναν ενισχυμένο μηχανισμό συνεργασίας μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα στο σχεδιασμό αντιμετώπισης απρόβλεπτων εξελίξεων.

Για να αποτρέψουμε το ενδεχόμενο η επιβολή της διαφάνειας να μειώσει τη ρευστότητα χρειάζεται να κατανοήσουμε προσεκτικά τη μικροδομή και λειτουργία της αγοράς, ώστε να οικοδομήσουμε ένα πλαίσιο διαφάνειας προσαρμοσμένο στον παγκόσμιο, δυναμικό και σύνθετο χαρακτήρα της αγοράς μεταφοράς πιστωτικών κινδύνων, προσέθεσε για να καταλήξει: Σε κάθε περίπτωση είναι πολύ σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι το πρόβλημα δεν είναι τα εργαλεία πιστωτικών παραγώγων καθ εαυτά, αλλά το πώς χρησιμοποιούνται, και ιδίως το μέγεθος, η κατανομή και η συγκέντρωση κινδύνων που επιτρέπουν. Η αύξηση της διαφάνειας στα τρία αυτά ζητήματα θα ήταν χρήσιμη για τους διαχειριστές κινδύνων τόσο στον ιδιωτικό, όσο και στο δημόσιο τομέα, και για την αγορά γενικότερα.

Η πολιτική ευθύνη της κυβέρνησης

Με αυτήν την κάπως δυσνόητη για μη γνώστες των χρηματοοικονομικών ομιλία (την αποδώσαμε όσο μπορούσαμε ακριβέστερα), ο πρόεδρος της ΕΚΤ αναφερόταν στους κινδύνους για τη σταθερότητα του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού συστήματος από την αδιαφάνεια στη ραγδαία αναπτυσσόμενη αγορά των παραγώγων. Το ίδιο πρωί η ISDA είχε ανακοινώσει στοιχεία για τον υπερδιπλασιασμό των συμβολαίων πιστωτικών παραγώγων (swaps) σε 34,5 τρισ. δολάρια το 2006, ενώ τα παράγωγα επιτοκίων (swaps) αυξήθηκαν κατά 34% φθάνοντας τα 285,7 τρισ.

Οι προειδοποιήσεις Τρισέ είναι ωστόσο καίριας σημασίας και για τη μικρή κλίμακα της προβληματικής ελληνικής εθνικής οικονομίας. Στο όνομα ποιου οικονομικού φιλελευθερισμού μπορεί η κυβέρνηση να αγνοεί τους κινδύνους που συνεπάγεται "η αδιαφάνεια των αγορών δομημένων και σύνθετων προϊόντων", εκδίδοντας χαρωπά τέτοια δομημένα ομόλογα, μόνο και μόνο για να μειώσει λίγο το κόστος αναχρηματοδότησης του υπέρογκου δημοσίου χρέους που εμφανίζει στις Βρυξέλλες, αδιαφορώντας για τις ζημίες που θα προκαλέσει στους τελικούς αποδέκτες, στα ασφαλιστικά ταμεία, εντέλει στην εθνική οικονομία; Να αγνοεί "την ανάγκη για έναν ενισχυμένο μηχανισμό συνεργασίας μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα", αντιμετωπίζοντας αφ υψηλού ως "ανίδεους" όσους την πατάνε σε αυτές τις αδιαφανείς αγορές; Δεν ανήκει στις ευθύνες μιας εκλεγμένης κυβέρνησης να ενημερώνει πλήρως για τις νέες διεθνείς χρηματοοικονομικές εξελίξεις ώστε να προφυλάσσει την κοινωνία από τους κινδύνους που συνεπάγονται; Πώς παραδίδει τα Ταμεία στην αρπακτικότητα των αναδόχων τραπεζών, στις οποίες υποτάσσεται άνευ όρων;

Αξίζει να σημειωθεί η χαρακτηριστική για τη νοοτροπία τους τοποθέτηση του δεύτερου κεντρικού ομιλητή στη συνέλευση της ISDA, του διευθύνοντος συμβούλου της Bank of America \Κεν Λιούις\: Παραδέχθηκε, κατά τους Financial Times, την ύπαρξη προβλημάτων, που οδήγησαν πέρυσι σε εξαιρετικά έντονες πιέσεις για τη ρύθμιση του κλάδου, για να καλέσει τους συναδέλφους του να δράσουν προληπτικά, προκειμένου να αποφύγουν την "υπερρύθμιση".

Πέρα από τις κομπίνες γαλάζιων κουμπάρων και φίλων, που θα αποκαλύψει η δικαστική έρευνα, με εμπλοκή, όπως φαίνεται, του εποπτεύοντος τα Ταμεία υπουργού \Σάββα Τσιτουρίδη\, αυτή είναι η μεγάλη πολιτική ευθύνη της κυβέρνησης. Και κατά πρώτο λόγο εντοπίζεται στο υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, στον υπουργό \Γιώργο Αλογοσκούφη\ και τον υφυπουργό Πέτρο Δούκα.

Οι αρχές της ISDA και ο απολογητικός Πέτρος Δούκας

Η συνέχεια της συνέλευσης της ISDA, της μεγάλης παγκόσμιας κλαδικής ένωσης με 780 μέλη σε 54 χώρες, ήταν κλειστή, για τα μέλη της μόνο. Δεν έγιναν έτσι γνωστές αντιδράσεις στις προειδοποιήσεις Τρισέ, ούτε, ειδικότερα, τί είπαν στις προγραμματισμένες παρεμβάσεις τους ηγετικά στελέχη της JP Morgan, που ίσως να μας διαφώτιζαν λίγο περισσότερο για τη στρατηγική και τακτική αυτής της μεσολαβούσας τράπεζας: Αλλά αν σωστά διαβάστηκε η πολυσέλιδη σύμβασή της με το υπουργείο Οικονομικών για το διαβόητο δομημένο ομόλογο των 280 εκατομμυρίων ευρώ, που ύστερα από τόση κωλυσιεργία κατατέθηκε τελικά στη Βουλή, τη μερίδα του λέοντος από το επιτόκιο 3,82% που θα κατέβαλλε το ελληνικό δημόσιο, το 3,42%, θα αποσπούσε η ίδια ως ανάδοχος, ενώ για τους πελάτες της, το ΤΕΑΔΥ και τα άλλα Ταμεία, περίσσευε μια πενιχρή ετήσια απόδοση 0,4%.

Με τη λήξη των εργασιών της συνέλευσης στις 19 Απριλίου, η ISDA ανακοίνωσε πάντως ένα σχέδιο δέκα αρχών που θα πρέπει να διέπουν τις σχέσεις ανάμεσα στους εκδότες δομημένων προϊόντων και τις μεσολαβούσες τράπεζες που τα διανέμουν στους τελικούς πελάτες. Εκεί αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ότι οι εκδότες προμηθευτές θα πρέπει να διαθέτουν κανονικές εσωτερικές διαδικασίες έγκρισης των δομημένων προϊόντων, τόσο ως προς τη δόμησή τους όσο και σχετικά με ζητήματα διανομής (αρχή 3). Αναφέρεται επίσης ότι την επαφή με τους τελικούς επενδυτές έχουν οι διανομείς, δηλαδή οι μεσολαβούσες τράπεζες, οι οποίες είναι αποκλειστικά αρμόδιες για να κρίνουν την καταλληλότητα των επενδυτών/πελατών τους, βάσει της εμπιστευτικής πληροφόρησης που τους παρέχουν οι πελάτες αυτοί (αρχή 4). Αλλά καμία αρχή για την προστασία των συμφερόντων αυτών των τελευταίων, των τελικών αποδεκτών των δομημένων προϊόντων, δεν περιλαμβάνεται στο προτεινόμενο σχέδιο.

Πίσω από το πνεύμα της αρχής 4 της ISDA, που αναθέτει στις μεσολαβούσες τράπεζες την αποκλειστική αρμοδιότητα να αξιολογούν τους επενδυτές πελάτες τους, επιχειρούν να κρυφτούν οι υπεύθυνοι του υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, επαναλαμβάνοντας συνεχώς ότι αδυνατούν να γνωρίζουν τους τελικούς αποδέκτες των δομημένων ομολόγων που εκδίδουν. Αυτή η εμμονή του υφυπουργού \Πέτρου Δούκα\ θα είχε κάποια βάση, αν προϊστατο μιας ιδιωτικής επιχείρησης που δανείζεται εκδίδοντας δομημένα ομόλογα που τη συμφέρουν, αδιαφορώντας για τα περαιτέρω. Είναι όμως εξωφρενική όταν προέρχεται από μέλος κυβέρνησης, η οποία φέρει ευθύνες απέναντι στην κοινωνία συνολικά, και βέβαια για τα ασφαλιστικά ταμεία.

Ποιες είναι άλλωστε, σε συμμόρφωση με την αρχή 3, οι "κανονικές εσωτερικές διαδικασίες έγκρισης των δομημένων ομολόγων" που εκδίδει το υπουργείο Οικονομικών με επικεφαλής τον κ. Δούκα; Τις κρατάει μυστικές, ή δεν υπάρχουν καν;