Κρίση του πολιτικού συστήματος
Δαμιανός Παπαδημητρόπουλος, Κυρ. Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2007-09-23
Για να διαβάσουμε τα αποτελέσματα και να συλλάβουμε καλύτερα το «μήνυμα», ως είθισται να λέγεται, των εκλογών, είναι απαραίτητο, τούτη τη φορά περισσότερο παρά ποτέ, να αφήσουμε παράμερα τα ποσοστά και να σταθούμε στα απόλυτα νούμερα της εκλογικής αναμέτρησης. Θα ήθελα μάλιστα να εκφράσω την έκπληξή μου που τα απόλυτα νούμερα απουσίασαν όχι μόνο από τις οθόνες της τηλεόρασης (πράγμα συνηθισμένο) αλλά και από τις σελίδες των εφημερίδων, σαν να βαλθήκαμε όλοι μαζί να σκεπάσουμε τα σημάδια της κρίσης του πολιτικού συστήματος.
*Η Ν.Δ., που είχε πάρει πανελλαδικά 3.360.000 ψήφους το 2004, έπεσε τούτη τη φορά κάτω από τα 3.000.000, απώλεσε δηλαδή 370.000 ψήφους ή το 12% των ψηφοφόρων της. Το ΠΑΣΟΚ από τα 3.000.000 έπεσε στις 2.720.000 ψήφους, χάνοντας κι αυτό 280.000, περίπου 10% των εκλογέων του.
*Αθροιστικά και τα δύο κόμματα εξουσίας μαζί απώλεσαν (αν συνυπολογίσουμε και τη διεύρυνση του εκλογικού σώματος) 680.000 ψήφους. Η απώλεια αυτή κατανεμήθηκε στα μικρότερα κόμματα ως εξής: το ΚΚΕ ενίσχυσαν 150.000 ψηφοφόροι παραπάνω από το 2004, τον ΣΥΡΙΖΑ 120.000 παραπάνω και το ΛΑΟΣ περίπου 100.000.
Οι υπόλοιποι 300.000 ψήφοι που χάθηκαν από τα δύο κόμματα εξουσίας αναλώθηκαν κυρίως σε ενίσχυση της αποχής και του λευκού/άκυρου.
*Η αμφισβήτηση των δύο κομμάτων εξουσίας υπήρξε πολύ μεγαλύτερη στα αστικά κέντρα. Για παράδειγμα στη Β Αθήνας η Ν.Δ. χάνει περίπου το 16% των ψηφοφόρων της του 2004, ενώ οι απώλειες του ΠΑΣΟΚ πλησιάζουν το 20% των δικών του ψηφοφόρων, που ήταν ήδη δραματικά μειωμένοι το 2004 σε σχέση με προηγούμενες εκλογές.
Αντίθετα (και προς έκπληξη πολλών) οι πυρόπληκτες περιοχές έδειξαν μια αξιοσημείωτη «εμμονή» στη στήριξη των κομμάτων εξουσίας. Δεν είναι, πάντως, δύσκολο να ερμηνεύσουμε την εκ πρώτης όψεως παράδοξη αυτή συμπεριφορά: στη ζωή είναι σε θέση να τιμωρούν οι αφέντες, όσοι βρίσκονται από πάνω ή τουλάχιστον όσοι δεν έχουν ανάγκη τους άλλους. Αλλά οι πυρόπληκτοι, ευρισκόμενοι σε απόγνωση και έχοντας απόλυτη ανάγκη την αρωγή του κράτους, μόνο να εκλιπαρήσουν τα κόμματα εξουσίας μπορούσαν. Κι αυτό έπραξαν προτείνοντάς τους ένα ιδιότυπο συμβόλαιο: «εμείς δεν σας ξεχάσαμε στις εκλογές - μη μας ξεχάστε κι εσείς μετά απ αυτές».
*Οσα ισχύουν για τους πυρόπληκτους ισχύουν κατ επέκταση και για το σύνολο των λαϊκών στρωμάτων που αντιμετωπίζουν οξυμένα προβλήματα. Και γι αυτόν τον κόσμο η άρνηση και η αμφισβήτηση συνιστούν μια πολιτική συμπεριφορά «πολυτελείας», ένα έσχατο όπλο που καλύτερα θα ήταν να μην αναγκαστούν να χρησιμοποιήσουν (εξ ού και ο κίνδυνος της ακυβερνησίας που επέσειε την τελευταία βδομάδα ο Καραμανλής).
Με αυτή την έννοια το μέγεθος της ψήφου διαμαρτυρίας που καταγράφηκε σε τούτες τις εκλογές είναι ήδη τεράστιο, καθώς μάλιστα από πουθενά δεν διαφαινόταν κάποια απώτερη έξοδος από την κρίση στην οποία θα οδηγούσαν η ψήφος άρνησης και διαμαρτυρίας.
*Η κρίση του πολιτικού και κομματικού συστήματος που περιγράφουμε δεν είναι παρά η γενικευμένη όψη της κρίσης του ΠΑΣΟΚ. Γιατί αν η κρίση, η φθορά ή και η χρεοκοπία μιας κυβερνώσας παράταξης είναι συνηθισμένα πράγματα στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες, εκείνο που είναι τελείως ασύνηθες και που δημιουργεί συνθήκες γενικευμένης κρίσης είναι η αδυναμία της αντιπολίτευσης να κεφαλαιοποιήσει δημιουργικά την παραγόμενη λαϊκή δυσαρέσκεια. Η κρίση του ΠΑΣΟΚ αποτυπώνεται με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο στα διαδοχικά εκλογικά αποτελέσματα της Β Αθήνας ως κρίση εκπροσώπησης της παραδοσιακής πολιτικοκοινωνικής του βάσης.
*Η ανάλυση των αιτίων αυτού του διαζυγίου δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο του παρόντος κειμένου.
Το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι πως για την υπέρβασή του πρέπει το ΠΑΣΟΚ να αναμετρηθεί ενώπιον του λαού με το πρόσφατο κυβερνητικό του παρελθόν (όχι για να απολογηθεί, αλλά για να εξηγήσει τι από όσα έπραξε ήταν αναγκαίο και πρέπει να υποστηριχθεί και τι αντίστοιχα πρέπει να πεταχτεί), να αναμετρηθεί ενώπιον του λαού με το ακόμα ζεστό αντιπολιτευτικό του παρόν (και τις αδιέξοδες αναζητήσεις μοντέλων κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης που ήταν τελείως ξένες και αναντίστοιχες προς τις ανάγκες και τις αγωνίες της κοινωνικής του βάσης) και βέβαια να αναμετρηθεί και με το μέλλον μιλώντας στο λαό όχι τη γλώσσα της δημαγωγίας, αλλά της αλήθειας, της αντιστοιχίας με τα προβλήματα και της πολιτικής και κοινωνικής προοπτικής.
*Το ενδιαφέρον όλου του κόσμου για τις διεργασίες κορυφής που βρίσκονται σήμερα σε εξέλιξη στο ΠΑΣΟΚ αντανακλά ακριβώς τη συναίσθηση ότι η διαιώνιση της κρίσης του οδηγεί αναπόδραστα στο ξέσπασμα γενικευμένης πολιτικής κρίσης.. Στο ενδεχόμενο αυτό σημαντικό ρόλο θα παίξουν και οι εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ, και συγκεκριμένα αν θα συνεχίσει στο μέλλον να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως μέτωπο κινηματικής αντίδρασης ή ως πολιτικό κόμμα που θέτει στον εαυτό του και το ζήτημα της εξουσίας και των συνεργασιών.
*Σε κάθε περίπτωση οι (παράλληλες και ίσως αλληλεπιδρώσες) εξελίξεις στο δίπολο ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ θα κρίνουν αν και με ποιο τρόπο η σοβούσα κρίση θα ξεπεραστεί ή θα ξεσπάσει.
*Αν συμβεί το δεύτερο δεν βλέπω άλλη λύση από το να οδηγηθούμε κάποια στιγμή σε πολιτειακή αλλαγή, προς μια προεδρική δημοκρατία γαλλικού τύπου, ένα σύστημα που διλημματικά επιβάλλει συμμαχίες, με έμφαση στο ρόλο και την ευθύνη του ενός προσώπου και μερική υποχώρηση του ρόλου των κομμάτων.
*Η Ν.Δ., που είχε πάρει πανελλαδικά 3.360.000 ψήφους το 2004, έπεσε τούτη τη φορά κάτω από τα 3.000.000, απώλεσε δηλαδή 370.000 ψήφους ή το 12% των ψηφοφόρων της. Το ΠΑΣΟΚ από τα 3.000.000 έπεσε στις 2.720.000 ψήφους, χάνοντας κι αυτό 280.000, περίπου 10% των εκλογέων του.
*Αθροιστικά και τα δύο κόμματα εξουσίας μαζί απώλεσαν (αν συνυπολογίσουμε και τη διεύρυνση του εκλογικού σώματος) 680.000 ψήφους. Η απώλεια αυτή κατανεμήθηκε στα μικρότερα κόμματα ως εξής: το ΚΚΕ ενίσχυσαν 150.000 ψηφοφόροι παραπάνω από το 2004, τον ΣΥΡΙΖΑ 120.000 παραπάνω και το ΛΑΟΣ περίπου 100.000.
Οι υπόλοιποι 300.000 ψήφοι που χάθηκαν από τα δύο κόμματα εξουσίας αναλώθηκαν κυρίως σε ενίσχυση της αποχής και του λευκού/άκυρου.
*Η αμφισβήτηση των δύο κομμάτων εξουσίας υπήρξε πολύ μεγαλύτερη στα αστικά κέντρα. Για παράδειγμα στη Β Αθήνας η Ν.Δ. χάνει περίπου το 16% των ψηφοφόρων της του 2004, ενώ οι απώλειες του ΠΑΣΟΚ πλησιάζουν το 20% των δικών του ψηφοφόρων, που ήταν ήδη δραματικά μειωμένοι το 2004 σε σχέση με προηγούμενες εκλογές.
Αντίθετα (και προς έκπληξη πολλών) οι πυρόπληκτες περιοχές έδειξαν μια αξιοσημείωτη «εμμονή» στη στήριξη των κομμάτων εξουσίας. Δεν είναι, πάντως, δύσκολο να ερμηνεύσουμε την εκ πρώτης όψεως παράδοξη αυτή συμπεριφορά: στη ζωή είναι σε θέση να τιμωρούν οι αφέντες, όσοι βρίσκονται από πάνω ή τουλάχιστον όσοι δεν έχουν ανάγκη τους άλλους. Αλλά οι πυρόπληκτοι, ευρισκόμενοι σε απόγνωση και έχοντας απόλυτη ανάγκη την αρωγή του κράτους, μόνο να εκλιπαρήσουν τα κόμματα εξουσίας μπορούσαν. Κι αυτό έπραξαν προτείνοντάς τους ένα ιδιότυπο συμβόλαιο: «εμείς δεν σας ξεχάσαμε στις εκλογές - μη μας ξεχάστε κι εσείς μετά απ αυτές».
*Οσα ισχύουν για τους πυρόπληκτους ισχύουν κατ επέκταση και για το σύνολο των λαϊκών στρωμάτων που αντιμετωπίζουν οξυμένα προβλήματα. Και γι αυτόν τον κόσμο η άρνηση και η αμφισβήτηση συνιστούν μια πολιτική συμπεριφορά «πολυτελείας», ένα έσχατο όπλο που καλύτερα θα ήταν να μην αναγκαστούν να χρησιμοποιήσουν (εξ ού και ο κίνδυνος της ακυβερνησίας που επέσειε την τελευταία βδομάδα ο Καραμανλής).
Με αυτή την έννοια το μέγεθος της ψήφου διαμαρτυρίας που καταγράφηκε σε τούτες τις εκλογές είναι ήδη τεράστιο, καθώς μάλιστα από πουθενά δεν διαφαινόταν κάποια απώτερη έξοδος από την κρίση στην οποία θα οδηγούσαν η ψήφος άρνησης και διαμαρτυρίας.
*Η κρίση του πολιτικού και κομματικού συστήματος που περιγράφουμε δεν είναι παρά η γενικευμένη όψη της κρίσης του ΠΑΣΟΚ. Γιατί αν η κρίση, η φθορά ή και η χρεοκοπία μιας κυβερνώσας παράταξης είναι συνηθισμένα πράγματα στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες, εκείνο που είναι τελείως ασύνηθες και που δημιουργεί συνθήκες γενικευμένης κρίσης είναι η αδυναμία της αντιπολίτευσης να κεφαλαιοποιήσει δημιουργικά την παραγόμενη λαϊκή δυσαρέσκεια. Η κρίση του ΠΑΣΟΚ αποτυπώνεται με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο στα διαδοχικά εκλογικά αποτελέσματα της Β Αθήνας ως κρίση εκπροσώπησης της παραδοσιακής πολιτικοκοινωνικής του βάσης.
*Η ανάλυση των αιτίων αυτού του διαζυγίου δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο του παρόντος κειμένου.
Το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι πως για την υπέρβασή του πρέπει το ΠΑΣΟΚ να αναμετρηθεί ενώπιον του λαού με το πρόσφατο κυβερνητικό του παρελθόν (όχι για να απολογηθεί, αλλά για να εξηγήσει τι από όσα έπραξε ήταν αναγκαίο και πρέπει να υποστηριχθεί και τι αντίστοιχα πρέπει να πεταχτεί), να αναμετρηθεί ενώπιον του λαού με το ακόμα ζεστό αντιπολιτευτικό του παρόν (και τις αδιέξοδες αναζητήσεις μοντέλων κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης που ήταν τελείως ξένες και αναντίστοιχες προς τις ανάγκες και τις αγωνίες της κοινωνικής του βάσης) και βέβαια να αναμετρηθεί και με το μέλλον μιλώντας στο λαό όχι τη γλώσσα της δημαγωγίας, αλλά της αλήθειας, της αντιστοιχίας με τα προβλήματα και της πολιτικής και κοινωνικής προοπτικής.
*Το ενδιαφέρον όλου του κόσμου για τις διεργασίες κορυφής που βρίσκονται σήμερα σε εξέλιξη στο ΠΑΣΟΚ αντανακλά ακριβώς τη συναίσθηση ότι η διαιώνιση της κρίσης του οδηγεί αναπόδραστα στο ξέσπασμα γενικευμένης πολιτικής κρίσης.. Στο ενδεχόμενο αυτό σημαντικό ρόλο θα παίξουν και οι εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ, και συγκεκριμένα αν θα συνεχίσει στο μέλλον να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως μέτωπο κινηματικής αντίδρασης ή ως πολιτικό κόμμα που θέτει στον εαυτό του και το ζήτημα της εξουσίας και των συνεργασιών.
*Σε κάθε περίπτωση οι (παράλληλες και ίσως αλληλεπιδρώσες) εξελίξεις στο δίπολο ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ θα κρίνουν αν και με ποιο τρόπο η σοβούσα κρίση θα ξεπεραστεί ή θα ξεσπάσει.
*Αν συμβεί το δεύτερο δεν βλέπω άλλη λύση από το να οδηγηθούμε κάποια στιγμή σε πολιτειακή αλλαγή, προς μια προεδρική δημοκρατία γαλλικού τύπου, ένα σύστημα που διλημματικά επιβάλλει συμμαχίες, με έμφαση στο ρόλο και την ευθύνη του ενός προσώπου και μερική υποχώρηση του ρόλου των κομμάτων.
