Η σημερινή κακοδαιμονία της σοσιαλδημοκρατικής Αριστεράς στην Ευρώπη, του ΠΑΣΟΚ περιλαμβανομένου, εντοπίζεται από πολλούς αναλυτές σε ένα πλέγμα παραγόντων: από την «προδοσία» των αρχών της μέχρι την αποκοινωνιολογικοποίησή της, από την είσοδό της στο φιλελεύθερο κατεστημένο των μονόδρομων μέχρι τον καλπάζοντα ατομικισμό. Αναμφίβολα, οι παράγοντες αυτοί επιδρούν, στον έναν ή στον άλλο βαθμό, στην κρίση της σοσιαλδημοκρατίας.

Υπάρχει, ωστόσο, και μία άλλη αιτία που σε μεγάλο βαθμό θα μπορούσε να προσεγγιστεί ως η πραγματική αφετηρία των πολλαπλών συμπτωμάτων γήρανσης του σοσιαλδημοκρατικού δένδρου. Αφορά τις νέες πραγματικότητες που έφερε η εποχή της παγκοσμιοποίησης, ιδιαίτερα τη σχέση ανάμεσα στο εθνικό και το παγκόσμιο, το τοπικό και το οικουμενικό. Η πρόκληση της παγκοσμιοποίησης θεωρείται, από ένα μεγάλο τμήμα της νέας πλέον σοσιαλδημοκρατικής Αριστεράς, ότι ακυρώνει την «παλιά» γεωγραφία της πολιτικής, νοηματοδοτώντας την στο εξής με αμιγώς ηθικά-αξιακά κριτήρια και σαφείς αντι-εθνιστικούς και κοσμοπολιτικούς προσανατολισμούς. Πολλά, όμως, από τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα που τα τελευταία χρόνια είδαν τα εκλογικά τους ποσοστά να βρίσκονται σε ελεύθερη πτώση (ΠΑΣΟΚ, γαλλικό Σ.Κ., SPD, ιταλικό Δημοκρατικό Κόμμα) έχουν υιοθετήσει ανάλογη οπτική. Θα έλεγε κανείς ότι η σπουδή των νεο-σοσιαλδημοκρατών να «προκάμουν» το τρένο της «ευτυχισμένης» παγκοσμιοποίησης (την απαραίτητη προσαρμογή στα νέα «αναντίστρεπτα» δεδομένα, την «πτώση» των συνόρων, την ανοιχτή «νέα» οικονομία, τη δραματική συρρίκνωση του κράτους, την τεχνοκρατική προσήλωση στην «καινοτομία», την πολιτισμική επιμειξία, την κατάφαση στη διαφορετικότητα, το τέλος των αρχαϊσμών κ.λπ.), και όχι η προσκόλλησή τους σε έναν λαϊκιστικό αντι-εκσυγχρονισμό, βρίσκεται στη ρίζα αλλεπάλληλων εκλογικών ηττών: μέρος από το λαϊκό κοινωνικό τους ακροατήριο όχι μόνο δεν τους ακολουθεί στην αέναη εξύμνηση του μονόδρομου της «προσαρμογής», στη μανική αναζήτηση του «νέου» και του «διαφορετικού» που κηρύττουν οι νεο-σοσιαλδημοκράτες, αλλά συχνά στρέφεται εναντίον τους με τιμωρητική, ακόμα και απορριπτική διάθεση.

Αλλά, αν είναι έτσι, αν δηλαδή είναι ο υπερβολικός εκσυγχρονισμός που ευθύνεται γι’ αυτή την απώλεια της εκλογικο-πολιτικής ηγεμονίας της σοσιαλδημοκρατικής Αριστεράς, αυτό οφείλεται όχι τόσο, ή όχι μόνον, σε αυτή καθ’ αυτή την αντικοινωνική ατζέντα που υιοθετείται αλλά σε αυτό που την ωθεί να το κάνει. Στην αντίληψη δηλαδή ότι τα παραδοσιακά στοιχεία δόμησης του πολιτικού, όπως τα γνωρίζαμε, τείνουν πλέον να εκλείψουν. Ποια είναι αυτά τα στοιχεία; Το πρώτο είναι η σχέση πολιτικής κυριαρχίας που εξακολουθεί να υφίσταται. Το δεύτερο, η επιβαλλόμενη διάκριση αντιθετικών πολιτικών ταυτοτήτων. Το τρίτο, η διάκριση δημόσιου/ιδιωτικού.

Ως προς το πρώτο: η πολυπλοκότητα των σύγχρονων κοινωνιών δεν αναιρεί τη βασική διαίρεση κυρίαρχοι/κυριαρχούμενοι, δεν ακυρώνει αυτή καθ’ αυτή την πολιτική κυριαρχία, όπως αυτή ασκείται ακόμα σε κρατικό-εθνικό πλαίσιο. Το δεύτερο: η διαίρεση Αριστερά/Δεξιά, παρά την εμφανή της υποχώρηση (οφειλόμενη και στην άνοδο του ατομικισμού), οφείλει να συντηρείται γιατί λειτουργεί συνεκτικά και για το κοινωνικό πεδίο. Η διάκριση, τέλος, δημόσιου/ιδιωτικού, παρά τις αναντίρρητες ρωγμές του πρώτου και τη βουλιμία του δεύτερου, οφείλει και αυτή να συντηρείται, ανανεούμενη.

Η νεο-σοσιαλδημοκρατία, όμως, έχει ουσιαστικά διαγράψει αυτά τα τρία βάθρα του πολιτικού. Και είναι αυτός ο βασικότερος ίσως λόγος που της επιφυλάσσεται η γνωστή εκλογική τύχη. Η σοσιαλδημοκρατία χάνει όχι γιατί δεν είναι όσο «αριστερή» θα έπρεπε, αλλά γιατί η σημερινή «δεξιά» φυσιογνωμία και πρακτική της είναι το αποτέλεσμα της εξόδου της από την ήπειρο του πολιτικού.

* Διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ