Μπλε βαθύ σχεδόν μαύρο

Τρεις μέρες μετά την εν ψυχρώ δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου, ο εξαφανισμένος πρωθυπουργός της χώρας, χωρίς να πάρει καμία πολιτική πρωτοβουλία εκτόνωσης της κρίσης και καταδίκης της ωμής αστυνομικής βίας, εμφανίστηκε στα κανάλια (Τρίτη, 9 Δεκεμβρίου 2008) για να ανακοινώσει στους πολίτες το καινούργιο κυβερνητικό άλλοθι. Μετά την περίφημη "ασύμμετρη απειλή" που είχαμε ακούσει στην περίοδο των πυρκαγιών του περσινού καλοκαιριού, τώρα ήρθαν οι "εχθροί της δημοκρατίας" για να συμπληρώσουν την εικόνα μιας κυβέρνησης που παραπαίει ανάμεσα στην ανεύθυνη συνωμοσιολογία και στην κυνική προπαγάνδα. Επενδύοντας, για άλλη μια φορά, στην "κοινωνία του φόβου" και στα αντανακλαστικά των φιλήσυχων "νοικοκυραίων", η κυβέρνηση προσπάθησε συστηματικά όλη την εβδομάδα να κρύψει τις αυτονόητες ευθύνες της για τη μετατροπή της αστυνομίας από κρατικό μηχανισμό πρόληψης του εγκλήματος σε αυταρχικό μηχανισμό καταστολής των πολιτών, για τη μετατροπή των Εξαρχείων από αστική γειτονιά σε περιθωριακό γκέτο, και για τη μετατροπή της δημόσιας ασφάλειας από συνταγματικό δικαίωμα σε προεκλογική "αποζημίωση". Η μέθοδος είναι, βέβαια, γνωστή και δοκιμασμένη, μόνο που, αυτήν τη φορά, έλειπε και το αντιανεμικό μπουφάν και ο κ. Ρουσόπουλος. Κυρίως, όμως, εξέλιπε πλέον η ίδια η πολιτική νομιμοποίηση της κυβέρνησης, που θα επέτρεπε τη στοιχειώδη ανοχή των πολιτών σε μια αντίστοιχη κυβερνητική πρωτοβουλία.

Η παρακμή της δημοκρατίας

Από τις περσινές πυρκαγιές μέχρι το Βατοπέδι, οι πολίτες αυτής της χώρας, στην πλειονότητά τους, έχουν καταλάβει καλά πως δεν κινδυνεύουν από κάποιους αόριστους "εχθρούς της δημοκρατίας" αλλά από την ίδια την "παρακμή της δημοκρατίας", έτσι όπως αυτή εκφράστηκε από τον βίο και την πολιτεία της κυβέρνησης: την υπονόμευση του δημόσιου συμφέροντος, την όξυνση των ανισοτήτων, τον ευτελισμό του νομικού μας πολιτισμού, την καταρράκωση της δημοκρατικής νομιμότητας. Όταν, όμως, ένας πρωθυπουργός, αντί να αναλάβει τις ευθύνες του, καλεί τα κόμματα και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις να μη διαδηλώσουν ειρηνικά σε μια γενική απεργία, όταν διάφοροι νυν και τέως υπουργοί της Δεξιάς θυμούνται, αίφνης, την αποτελεσματικότητα του στρατού, και όταν οι μηντιακές τους "σκιές" εξυμνούν τις "αυθόρμητες" ενέργειες των "αγανακτισμένων πολιτών", τότε αυτό σημαίνει πως, έστω και εμμέσως, δίπλα στον κυβερνητικό αυταρχισμό έχει προστεθεί και το ενδεχόμενο των "έκτακτων εξουσιών". Με άλλα λόγια, έχει προστεθεί εκείνο το επικίνδυνο συμπλήρωμα που είναι ικανό να μετατρέψει την "παρακμή της δημοκρατίας" σε ένα μόρφωμα αυταρχικού κρατισμού. Γιʼ αυτό και όταν, με πρωτοφανή και ασυγχώρητο λαϊκισμό, ο πρωθυπουργός υπονόησε τον κίνδυνο μιας ενδεχόμενης πολιτειακής εκτροπής από τους "εχθρούς της δημοκρατίας", ομολογούσε ο ίδιος, άθελά του, τον πιο ανορθολογικό πειρασμό του σύγχρονου φιλελευθερισμού: η "επανίδρυση του κράτους" κατέληξε να επικαλείται τα φαντάσματα των "εχθρών της δημοκρατίας", για να εξορκίσει την όξυνση των εγγενών στοιχείων μιας γενικευμένης και δομικής πολιτικής κρίσης, που διαπερνά πλέον ολόκληρη την ελληνική κοινωνία. Η τελική υπογραφή της γαλάζιας διακυβέρνησης είχε χρώμα "μπλε σχεδόν μαύρο".

Εξέγερση ή κρίση; μια ηγεμονία σε αστάθεια

Είναι προφανές πως τα στοιχεία αυτής της ιδιάζουσας δομικής πολιτικής κρίσης υπερβαίνουν κατά πολύ το συγκεκριμένο γεγονός της δολοφονίας και τέμνουν, οριζόντια και κάθετα, το κοινωνικό σώμα που διαρρηγνύει, συγκυριακά ίσως, το παλαιό συμβόλαιο της σχετικής, έστω, "κοινωνικής συναίνεσης". Η εκδήλωση της συγκεκριμένης πράξης κυβερνητικού αυταρχισμού δεν ήταν τίποτε άλλο παρά η αφορμή για να εκδηλωθεί μια μαζική αντίδραση απέναντι σε ένα γενικευμένο αυταρχισμό που συνοδεύει, εδώ και καιρό τώρα, τις ευρύτερες μεταβολές στην παραγωγική διαδικασία στον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας, στο κράτος δικαίου, στη δημόσια παιδεία, στη μεταναστευτική πολιτική, στις βιοτικές συνθήκες των εργαζομένων, στις συνέπειες της οικονομικής πίεσης. Δεν είναι τυχαίο ότι στην πρόσφατη έκρηξη βίας που σημειώθηκε, συναντήθηκαν τελείως ανομοιογενείς κοινωνικές ομάδες, που ουδέποτε είχαν διασταυρωθεί πολιτικά στο παρελθόν (μαθητές, αντιεξουσιαστές, μετανάστες, μειονότητες, "φτωχοί των πόλεων").

Η αντίδραση αυτή, επομένως, είναι το αποτέλεσμα μιας νέας κοινωνικής διαίρεσης που απειλεί και αμφισβητεί ανοιχτά την ηγεμονία του λεγόμενου "μεσαίου χώρου", εισάγοντας νέες αντιφάσεις και διαβαθμίσεις στη διαμεσολάβηση της πολιτικής διαμαρτυρίας. Για αυτό, άλλωστε, η δυναμική και πολλαπλασιαστική εμφάνιση των διάφορων θεωρούμενων "α-κοινωνικών στοιχείων" με βίαιη συμπεριφορά και αντικρατική/αντιεξουσιαστική ιδεολογία --η περίπτωση των περίφημων "κουκουλοφόρων"-- δεν πρέπει να εκληφθεί ούτε ως επαναστατική πρωτοπορία μιας "εξέγερσης" ούτε ως ένα θυμικό "κίνημα" που επιτρέπει αλλά δικαιολογεί τα πάντα (βλ., λ.χ., τις δηλώσεις του Αλέξη Τσίπρα: "Είμαστε όλοι κομμάτι αυτής της αυθόρμητης εξέγερσης που ζητά αξιοπρέπεια και δικαίωμα στη ζωή").

Η κοινωνική αντίδραση των τελευταίων ημερών θέτει, στη δική μας Αριστερά τουλάχιστον, το μείζον θέμα της πολιτικοποίησης των αγώνων της, σε μαζικό επίπεδο, μακριά από τον λαϊκισμό της βίας και της αυθόρμητης επιτρεπτικότητας, παρόλο που η κυβερνητική εξουσία --χέρι χέρι με το ΚΚΕ-- κάνει ό,τι μπορεί για να άρει τον παραδοσιακό φραγμό ανάμεσα σε εξωθεσμικές πρακτικές ανομίας και σε θεσμικές λειτουργίες κομμάτων (ενδεικτική η ενοχοποίηση του ΣΥΡΙΖΑ για την κάλυψη στους "κουκουλοφόρους"). Η ανανεωτική Αριστερά του δημοκρατικού σοσιαλισμού δεν έχει να μάθει τίποτε καινούργιο από την τυφλή και ανεξέλεγκτη βία, γιατί γνωρίζει καλά πως αυτή η βία φέρνει μόνο βία και προβοκάτσια. Αυτό, ωστόσο, που μπορεί και πρέπει να κάνει είναι να διαμορφώσει μια νέα ηγεμονία, που θα προκύψει μέσα από το στρατηγικό πεδίο των πολιτικών και κοινωνικών αγώνων και όχι μέσα από τις πύρινες φαντασιώσεις των λογής λογής "μπαχαλάκηδων". Οι χιλιάδες ειρηνικοί διαδηλωτές αυτών των ημερών είναι μια κρίσιμη μάζα προς αυτή την κατεύθυνση.

Ο Γιάννης Παπαθεοδώρου διδάσκει νεοελληνική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων