Χαμηλές προσδοκίες από τη σύνοδο των 20 στο Λονδίνο
Ελίζα Παπαδάκη, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2009-03-29
Η ύφεση στην παγκόσμια οικονομία επιδεινώνεται. Αντιμέτωπες με μια μείωση του ΑΕΠ τους πάνω από 3% φέτος, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αρνούνται να λάβουν από κοινού πρόσθετα μέτρα. Στη χώρα μας γίνονται αισθητές οι πρώτες συνέπειες, με άνοδο της ανεργίας και κρούσματα αναγκαστικής μειωμένης απασχόλησης. Τους επόμενους μήνες θα ενταθούν, αλλά κυριαρχεί η «επιτήρηση»: πώς θα μειωθούν δημόσια ελλείμματα και χρέος.
Το παγκόσμιο εμπόριο θα συρρικνωθεί φέτος κατά 9% λόγω κατάρρευσης της ζήτησης, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Ήδη χάνονται χιλιάδες θέσεις εργασίας και την κατάσταση δεν θα πρέπει να χειροτερεύσουν οι κυβερνήσεις με προστατευτικά μέτρα, δήλωνε ο γενικός διευθυντής του ΠΟΕ Πασκάλ Λαμί. Στην Ιαπωνία το Φεβρουάριο οι εξαγωγές έπεσαν στο μισό από πέρυσι, ενώ σοβαρά πλήττεται η Γερμανία.
Στην τελευταία του έκθεση πριν από δύο εβδομάδες, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προβλέπει μείωση του παγκόσμιου ΑΕΠ 0,5-1% φέτος (κάπως μετριοπαθέστερα από την Παγκόσμια Τράπεζα που έφτανε τη μείωση σε 1-2%). Αλλά στις ανεπτυγμένες οικονομίες συνολικά το ΔΝΤ προβλέπει μείωση ΑΕΠ 3-3,5%, στην Ευρωζώνη μείωση 3,2%. Αναλύοντας, ενόψει της συνόδου κορυφής του Λονδίνου, τα έως τώρα μέτρα για την τόνωση της ζήτησης από τους κρατικούς προϋπολογισμούς των 20 μεγάλων ανεπτυγμένων και αναπτυσσομένων οικονομιών - δημόσιες επενδύσεις, στήριξη εισοδημάτων, περικοπές φόρων - τα έκρινε ανεπαρκή, χαμηλότερα από το επιβαλλόμενο 2% τουλάχιστον του παγκόσμιου ΑΕΠ. Και περισσότερο υστερούν εδώ οι ευρωπαϊκές χώρες που διαθέτουν 1% του ΑΕΠ τους φέτος (ΗΠΑ: 2%, Ιαπωνία: 1,4%, Κίνα: 3,2%, όλες μαζί οι αναπτυσσόμενες: 2%).
Το ενδεχόμενο όμως να αποφασιστεί μια πιο γενναία συνολική δημοσιονομική τόνωση της παγκόσμιας οικονομίας από τους 20 ηγέτες στο Λονδίνο την ερχόμενη Πέμπτη 2 Απριλίου έχει πλέον αποκλειστεί. Τις σχετικές εκκλήσεις του προέδρου Ομπάμα και του Αμερικανού υπουργού Οικονομικών Τιμ Γκάιθνερ απέκρουσε και επίσημα το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πριν από δέκα μέρες. Πρωτοστάτησε εδώ η Γερμανίδα καγκελάριος Άγγελα Μέρκελ, μολονότι στη χώρα της διατυπώνονται προβλέψεις ότι το γερμανικό ΑΕΠ κινδυνεύει να συρρικνωθεί μέχρι και 6-7% φέτος. Ένα επιχείρημα πίσω από τη συντηρητική αυτή επιλογή είναι η παρατεινόμενη χρηματοοικονομική κρίση: Όσο δεν επιτυγχάνεται η εξυγίανση των τραπεζών και του χρηματοοικονομικού συστήματος συνολικά, παρά τους τεράστιους δημόσιους πόρους που έχουν διατεθεί για το σκοπό αυτό, η ύφεση δεν θα ξεπεραστεί, υποστηρίζεται, ενώ τίθενται ερωτήματα και για τα όρια της ικανότητας δανεισμού των κρατών. Χαρακτηριστική ήταν την Πέμπτη η αναδίπλωση του πιο ένθερμου θιασώτη της δημοσιονομικής επέκτασης στην Ευρώπη, του Βρετανού πρωθυπουργού Γκόρντον Μπράουν, ο οποίος υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την ιδέα του για ένα δεύτερο πακέτο τόνωσης της βρετανικής οικονομίας. Είχε προηγηθεί η αδυναμία της κυβέρνησης να συγκεντρώσει ολόκληρο το ποσό του 1,75 δις λιρών σε μια έκδοση 40ετών ομολόγων που επιχείρησε. Αιτία, κατά τους Financial Times, ήταν η ανησυχία των επενδυτών για την εντεινόμενη επιδείνωση των βρετανικών δημοσίων οικονομικών. Κακό προμήνυμα για την Ελλάδα.
Το πρόβλημα της Ευρώπης βέβαια είναι ότι απέναντι στη μεγάλη ενιαία αγορά και στην ενιαία νομισματική ζώνη αντίστοιχος δημόσιος προϋπολογισμός δεν θεσπίσθηκε, ενώ η Κεντρική Τράπεζα έχει καταστατικά περιοριστεί στο ρόλο του φρουρού της νομισματικής σταθερότητας. Ενιαίος ισχυρός δημόσιος μηχανισμός για την αντιμετώπιση κρίσεων σαν την τωρινή δεν υπάρχει. Και κάθε κράτος βγαίνει χωριστά στις αγορές για να δανειστεί. Από τέτοιες ελλείψεις δεν πάσχουν οι ΗΠΑ, όπου ομοσπονδιακή κυβέρνηση και κεντρική τράπεζα παρεμβαίνουν συντονισμένα κατά της κρίσης, ενώ διαθέτουν το δολάριο που αποτελεί το κύριο διεθνές αποθεματικό νόμισμα. Αλλά ακόμα και εκεί μπορεί να προκύψουν δυσχέρειες, όπως υποδηλώνουν προειδοποιήσεις από την Κίνα: Του πρωθυπουργού Ουέν Ζιαμπάο προ 15θημέρου που συνιστούσε πιστωτική σύνεση (καθώς η Κίνα καλύπτει μεγάλο μέρος του υπέρογκου αμερικανικού δανεισμού και ανησυχεί για τις τοποθετήσεις της), του προέδρου της (κεντρικής) Λαϊκής Τράπεζας Ζου Χσιαοτσουάν την περασμένη εβδομάδα που πρόβαλε την ανάγκη ενός νέου ανεξάρτητου διεθνούς αποθεματικού νομίσματος, βρίσκοντας απήχηση στη Ρωσία και σε αναπτυσσόμενες χώρες.
Η αδυναμία της Ένωσης να αντιμετωπίσει την ύφεση φαίνεται πάντως να απασχολεί την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Την ερχόμενη Πέμπτη ενδέχεται να αποφασίσει και νέα μείωση του επιτοκίου του ευρώ, αλλά το σημαντικότερο είναι ότι θα συζητήσει καινούργια εργαλεία κατά της κρίσης, όπως υπαινίχθηκε την Πέμπτη ο αντιπρόεδρος Λουκάς Παπαδήμος. Σε ομιλία του στις Βρυξέλλες ανέφερε ότι η αγορά ιδιωτικών ομολόγων από την ΕΚΤ θα μπορούσε να μειώσει το κόστος χρηματοδότησης της πραγματικής οικονομίας, συμβάλλοντας στην ανάκαμψή της. Το μεγάλο παραπέρα βήμα θα ήταν η αγορά κρατικών ομολόγων. Αλλά σε αυτό δεν αναφέρθηκε ο κ. Παπαδήμος, οι αντιστάσεις παραμένουν άλλωστε ισχυρές.
Στο μεταξύ η πρόθεση της αμερικανικής κυβέρνησης να προωθήσει νέους αυστηρούς κανόνες ρύθμισης και εποπτείας στο χρηματοοικονομικό σύστημα, που ανέπτυξε ο υπουργός Οικονομικών Τιμ Γκάιθνερ στο Κονγκρέσο την Τετάρτη, έφερε τις ΗΠΑ πιο κοντά στις ευρωπαϊκές θέσεις, αίροντας ένα σημαντικό εμπόδιο για τη σύνοδο των 20. Στο Λονδίνο δεν θα επαληθευθούν οι προσδοκίες που είχαν γεννηθεί τον Οκτώβριο, κατά την πρώτη ιστορική σύνοδο των ηγετών των 20 μεγάλων ανεπτυγμένων και αναπτυσσομένων οικονομιών του πλανήτη. Η κρίση είναι βαθειά και πολύπλοκη και ο πολιτικός χρόνος που μεσολάβησε αποδείχθηκε ανεπαρκής για να διαμορφωθεί μια ενιαία αποτελεσματική απάντηση σε παγκόσμια κλίμακα. Εφόσον όμως διατηρηθεί η συνεννόηση και συνεργασία μεταξύ κυβερνήσεων και κεντρικών τραπεζών, αναληφθούν κάποιες δεσμεύσεις για τη στήριξη των φτωχότερων οικονομιών και όσων πλήττονται δριμύτερα με πρόσθετους πόρους μέσω του ΔΝΤ ή με απευθείας αναπτυξιακή βοήθεια, επιβεβαιωθεί η άρνηση εθνικών προστατευτικών μέτρων και γίνουν τα πρώτα βήματα για τη ρύθμιση του χρηματοοικονομικού συστήματος που βρίσκονται στην ατζέντα της συνόδου, οι ελπίδες μένουν ανοικτές ότι καταστροφές σαν εκείνες που έζησε ο κόσμος την προηγούμενη φορά, πριν από ογδόντα χρόνια, τώρα θα αποτραπούν.
Νέο προϋπολογισμό χρειάζεται η Ελλάδα
Στο ζοφερό διεθνές περιβάλλον η ελληνική κυβέρνηση δεν στηρίζει την παραγωγή, την απασχόληση και τα εισοδήματα, καθώς έχει να αντιμετωπίσει τη σοβαρή δημοσιονομική επιδείνωση που η ίδια προκάλεσε με την πολιτική της πολύ πριν έρθουν εδώ επιπτώσεις από την παγκόσμια κρίση. Αυτή είναι άλλωστε και η διάγνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: δίνει στην Ελλάδα διορία μέχρι το 2010 για να μειώσει το δημόσιο έλλειμμα κάτω από το 3% του ΑΕΠ, όταν στην Ιρλανδία, που δοκιμάζεται από βαθειά ύφεση και πολύ μεγαλύτερο έλλειμμα, την παρατείνει μέχρι το 2013. Η ιρλανδική κυβέρνηση ωστόσο θα παρουσιάσει νέο έκτακτο κρατικό προϋπολογισμό στις 7 Απριλίου με πρόσθετα μέτρα, ενώ η δική μας περιορίζεται σε γενικές εξαγγελίες για συγκράτηση των δαπανών και αύξηση των εσόδων που κανείς δεν μπορεί να ελέγξει. Τα δύο συγκεκριμένα μέτρα που ανακοίνωσε (πάγωμα μισθών, έκτακτη εισφορά) ίσως περιορίσουν το φετεινό έλλειμμα κατά 600 εκατομμύρια ευρώ. Από ποιο ύψος όμως; Έχει υπολογιστεί ότι η αύξηση του κόστους δανεισμού κατά μία μονάδα επιβαρύνει τον προϋπολογισμό κατά 480 εκατομμύρια.
Η ριζική αναθεώρηση του προϋπολογισμού θα έπρεπε επομένως να συνιστά και σε μάς άμεση προτεραιότητα, ανεξάρτητα από την όποια «επιτήρηση».
Το παγκόσμιο εμπόριο θα συρρικνωθεί φέτος κατά 9% λόγω κατάρρευσης της ζήτησης, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Ήδη χάνονται χιλιάδες θέσεις εργασίας και την κατάσταση δεν θα πρέπει να χειροτερεύσουν οι κυβερνήσεις με προστατευτικά μέτρα, δήλωνε ο γενικός διευθυντής του ΠΟΕ Πασκάλ Λαμί. Στην Ιαπωνία το Φεβρουάριο οι εξαγωγές έπεσαν στο μισό από πέρυσι, ενώ σοβαρά πλήττεται η Γερμανία.
Στην τελευταία του έκθεση πριν από δύο εβδομάδες, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προβλέπει μείωση του παγκόσμιου ΑΕΠ 0,5-1% φέτος (κάπως μετριοπαθέστερα από την Παγκόσμια Τράπεζα που έφτανε τη μείωση σε 1-2%). Αλλά στις ανεπτυγμένες οικονομίες συνολικά το ΔΝΤ προβλέπει μείωση ΑΕΠ 3-3,5%, στην Ευρωζώνη μείωση 3,2%. Αναλύοντας, ενόψει της συνόδου κορυφής του Λονδίνου, τα έως τώρα μέτρα για την τόνωση της ζήτησης από τους κρατικούς προϋπολογισμούς των 20 μεγάλων ανεπτυγμένων και αναπτυσσομένων οικονομιών - δημόσιες επενδύσεις, στήριξη εισοδημάτων, περικοπές φόρων - τα έκρινε ανεπαρκή, χαμηλότερα από το επιβαλλόμενο 2% τουλάχιστον του παγκόσμιου ΑΕΠ. Και περισσότερο υστερούν εδώ οι ευρωπαϊκές χώρες που διαθέτουν 1% του ΑΕΠ τους φέτος (ΗΠΑ: 2%, Ιαπωνία: 1,4%, Κίνα: 3,2%, όλες μαζί οι αναπτυσσόμενες: 2%).
Το ενδεχόμενο όμως να αποφασιστεί μια πιο γενναία συνολική δημοσιονομική τόνωση της παγκόσμιας οικονομίας από τους 20 ηγέτες στο Λονδίνο την ερχόμενη Πέμπτη 2 Απριλίου έχει πλέον αποκλειστεί. Τις σχετικές εκκλήσεις του προέδρου Ομπάμα και του Αμερικανού υπουργού Οικονομικών Τιμ Γκάιθνερ απέκρουσε και επίσημα το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πριν από δέκα μέρες. Πρωτοστάτησε εδώ η Γερμανίδα καγκελάριος Άγγελα Μέρκελ, μολονότι στη χώρα της διατυπώνονται προβλέψεις ότι το γερμανικό ΑΕΠ κινδυνεύει να συρρικνωθεί μέχρι και 6-7% φέτος. Ένα επιχείρημα πίσω από τη συντηρητική αυτή επιλογή είναι η παρατεινόμενη χρηματοοικονομική κρίση: Όσο δεν επιτυγχάνεται η εξυγίανση των τραπεζών και του χρηματοοικονομικού συστήματος συνολικά, παρά τους τεράστιους δημόσιους πόρους που έχουν διατεθεί για το σκοπό αυτό, η ύφεση δεν θα ξεπεραστεί, υποστηρίζεται, ενώ τίθενται ερωτήματα και για τα όρια της ικανότητας δανεισμού των κρατών. Χαρακτηριστική ήταν την Πέμπτη η αναδίπλωση του πιο ένθερμου θιασώτη της δημοσιονομικής επέκτασης στην Ευρώπη, του Βρετανού πρωθυπουργού Γκόρντον Μπράουν, ο οποίος υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την ιδέα του για ένα δεύτερο πακέτο τόνωσης της βρετανικής οικονομίας. Είχε προηγηθεί η αδυναμία της κυβέρνησης να συγκεντρώσει ολόκληρο το ποσό του 1,75 δις λιρών σε μια έκδοση 40ετών ομολόγων που επιχείρησε. Αιτία, κατά τους Financial Times, ήταν η ανησυχία των επενδυτών για την εντεινόμενη επιδείνωση των βρετανικών δημοσίων οικονομικών. Κακό προμήνυμα για την Ελλάδα.
Το πρόβλημα της Ευρώπης βέβαια είναι ότι απέναντι στη μεγάλη ενιαία αγορά και στην ενιαία νομισματική ζώνη αντίστοιχος δημόσιος προϋπολογισμός δεν θεσπίσθηκε, ενώ η Κεντρική Τράπεζα έχει καταστατικά περιοριστεί στο ρόλο του φρουρού της νομισματικής σταθερότητας. Ενιαίος ισχυρός δημόσιος μηχανισμός για την αντιμετώπιση κρίσεων σαν την τωρινή δεν υπάρχει. Και κάθε κράτος βγαίνει χωριστά στις αγορές για να δανειστεί. Από τέτοιες ελλείψεις δεν πάσχουν οι ΗΠΑ, όπου ομοσπονδιακή κυβέρνηση και κεντρική τράπεζα παρεμβαίνουν συντονισμένα κατά της κρίσης, ενώ διαθέτουν το δολάριο που αποτελεί το κύριο διεθνές αποθεματικό νόμισμα. Αλλά ακόμα και εκεί μπορεί να προκύψουν δυσχέρειες, όπως υποδηλώνουν προειδοποιήσεις από την Κίνα: Του πρωθυπουργού Ουέν Ζιαμπάο προ 15θημέρου που συνιστούσε πιστωτική σύνεση (καθώς η Κίνα καλύπτει μεγάλο μέρος του υπέρογκου αμερικανικού δανεισμού και ανησυχεί για τις τοποθετήσεις της), του προέδρου της (κεντρικής) Λαϊκής Τράπεζας Ζου Χσιαοτσουάν την περασμένη εβδομάδα που πρόβαλε την ανάγκη ενός νέου ανεξάρτητου διεθνούς αποθεματικού νομίσματος, βρίσκοντας απήχηση στη Ρωσία και σε αναπτυσσόμενες χώρες.
Η αδυναμία της Ένωσης να αντιμετωπίσει την ύφεση φαίνεται πάντως να απασχολεί την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Την ερχόμενη Πέμπτη ενδέχεται να αποφασίσει και νέα μείωση του επιτοκίου του ευρώ, αλλά το σημαντικότερο είναι ότι θα συζητήσει καινούργια εργαλεία κατά της κρίσης, όπως υπαινίχθηκε την Πέμπτη ο αντιπρόεδρος Λουκάς Παπαδήμος. Σε ομιλία του στις Βρυξέλλες ανέφερε ότι η αγορά ιδιωτικών ομολόγων από την ΕΚΤ θα μπορούσε να μειώσει το κόστος χρηματοδότησης της πραγματικής οικονομίας, συμβάλλοντας στην ανάκαμψή της. Το μεγάλο παραπέρα βήμα θα ήταν η αγορά κρατικών ομολόγων. Αλλά σε αυτό δεν αναφέρθηκε ο κ. Παπαδήμος, οι αντιστάσεις παραμένουν άλλωστε ισχυρές.
Στο μεταξύ η πρόθεση της αμερικανικής κυβέρνησης να προωθήσει νέους αυστηρούς κανόνες ρύθμισης και εποπτείας στο χρηματοοικονομικό σύστημα, που ανέπτυξε ο υπουργός Οικονομικών Τιμ Γκάιθνερ στο Κονγκρέσο την Τετάρτη, έφερε τις ΗΠΑ πιο κοντά στις ευρωπαϊκές θέσεις, αίροντας ένα σημαντικό εμπόδιο για τη σύνοδο των 20. Στο Λονδίνο δεν θα επαληθευθούν οι προσδοκίες που είχαν γεννηθεί τον Οκτώβριο, κατά την πρώτη ιστορική σύνοδο των ηγετών των 20 μεγάλων ανεπτυγμένων και αναπτυσσομένων οικονομιών του πλανήτη. Η κρίση είναι βαθειά και πολύπλοκη και ο πολιτικός χρόνος που μεσολάβησε αποδείχθηκε ανεπαρκής για να διαμορφωθεί μια ενιαία αποτελεσματική απάντηση σε παγκόσμια κλίμακα. Εφόσον όμως διατηρηθεί η συνεννόηση και συνεργασία μεταξύ κυβερνήσεων και κεντρικών τραπεζών, αναληφθούν κάποιες δεσμεύσεις για τη στήριξη των φτωχότερων οικονομιών και όσων πλήττονται δριμύτερα με πρόσθετους πόρους μέσω του ΔΝΤ ή με απευθείας αναπτυξιακή βοήθεια, επιβεβαιωθεί η άρνηση εθνικών προστατευτικών μέτρων και γίνουν τα πρώτα βήματα για τη ρύθμιση του χρηματοοικονομικού συστήματος που βρίσκονται στην ατζέντα της συνόδου, οι ελπίδες μένουν ανοικτές ότι καταστροφές σαν εκείνες που έζησε ο κόσμος την προηγούμενη φορά, πριν από ογδόντα χρόνια, τώρα θα αποτραπούν.
Νέο προϋπολογισμό χρειάζεται η Ελλάδα
Στο ζοφερό διεθνές περιβάλλον η ελληνική κυβέρνηση δεν στηρίζει την παραγωγή, την απασχόληση και τα εισοδήματα, καθώς έχει να αντιμετωπίσει τη σοβαρή δημοσιονομική επιδείνωση που η ίδια προκάλεσε με την πολιτική της πολύ πριν έρθουν εδώ επιπτώσεις από την παγκόσμια κρίση. Αυτή είναι άλλωστε και η διάγνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: δίνει στην Ελλάδα διορία μέχρι το 2010 για να μειώσει το δημόσιο έλλειμμα κάτω από το 3% του ΑΕΠ, όταν στην Ιρλανδία, που δοκιμάζεται από βαθειά ύφεση και πολύ μεγαλύτερο έλλειμμα, την παρατείνει μέχρι το 2013. Η ιρλανδική κυβέρνηση ωστόσο θα παρουσιάσει νέο έκτακτο κρατικό προϋπολογισμό στις 7 Απριλίου με πρόσθετα μέτρα, ενώ η δική μας περιορίζεται σε γενικές εξαγγελίες για συγκράτηση των δαπανών και αύξηση των εσόδων που κανείς δεν μπορεί να ελέγξει. Τα δύο συγκεκριμένα μέτρα που ανακοίνωσε (πάγωμα μισθών, έκτακτη εισφορά) ίσως περιορίσουν το φετεινό έλλειμμα κατά 600 εκατομμύρια ευρώ. Από ποιο ύψος όμως; Έχει υπολογιστεί ότι η αύξηση του κόστους δανεισμού κατά μία μονάδα επιβαρύνει τον προϋπολογισμό κατά 480 εκατομμύρια.
Η ριζική αναθεώρηση του προϋπολογισμού θα έπρεπε επομένως να συνιστά και σε μάς άμεση προτεραιότητα, ανεξάρτητα από την όποια «επιτήρηση».
