Μήτηρ Θεού: ή πορεία της Θεοτόκου από τα παρασκήνια της Γραφής στο προσκήνιο της ιστορίας
Kathryn Hughes, Δημοσιευμένο: 2009-03-15
Στην καρδιά της έρευνας για την ιστορική Μαρία υπάρχει ένα αίνιγμα, και δεν εννοώ τον προφανή γρίφο για το πώς κατάφερε μία παρθένος να μείνει έγκυος. Το ζήτημα πάει πιο βαθιά, και αφορά το παράδοξο της απουσίας και της παρουσίας της. Εξηγούμαι:
Από τη μια, η μορφή της Παρθένου αποτελεί οργανικό, συστατικό στοιχείο του ευρωπαϊκού πολιτισμού -εξακολουθεί να βρίσκεται, πανταχού παρούσα στους τοίχους και τους δρόμους μας, στις γκρίνιες και τους αναστεναγμούς μας και το όνομά της υμνείται δυνατά σε κάθε είδους τραγούδια και ύμνους.
Από την άλλη, η βιβλική της παρουσία είναι πολύ ισχνή. Εμφανίζεται τρεις το πολύ φορές στα Ευαγγέλια (εξαρτάται από ποιο διαβάζετε). Τη βρίσκουμε στον Ευαγγελισμό και τη Γέννηση, κάνει ένα ξαφνικό πέρασμα στο Γάμο της Κανά για να ενημερώσει πως τελειώνει το κρασί και τέλος την ξαναβλέπουμε, ως mater dolorosa, κάτω από το Σταυρό. Στις Πράξεις των Αποστόλων ανεβαίνει στους ουρανούς και εξαφανίζεται από το προσκήνιο. Αυτή είναι όλη-όλη η βιβλική παρουσία της Μαρίας.
Στο αριστοτεχνικό της βιβλίο, η Μίρι Ρούμπιν (Miri Rubin) ασχολείται με το πώς συνέβη και μία τόσο αδύναμη μορφή στη Γραφή μετεξελίσσεται στην έντονη παρουσία που όλοι γνωρίζουμε. Η Ρούμπιν δεν είναι η πρώτη ιστορικός που ασχολείται με τη Μαρία, αν και ήταν καιρός για μια πιο φρέσκια προσέγγιση. Πάνε πάνω από 30 χρόνια από τότε που η Μαρίνα Ουόρνερ (Marina Warner) έγραψε το πετυχημένο «μοναδική από ολόκληρον το φύλο της» κι από τότε το τοπίο άλλαξε ριζικά. Υπάρχουν επίσης πολυάριθμες μικρο-έρευνες για την παρουσία της Μαρίας σε συγκεκριμένα τοπικά πλαίσια, που τώρα τους δύναται η δυνατότητα να ενταχθούν σε μία ευρύτερη εικόνα.
Το 1976, όταν γράφτηκε το βιβλίο της Ουόρνερ, η εποχή σφραγιζόταν από το φεμινισμό, αλλά οι εποχές εξελίχτηκαν από τότε. Δεν είναι δυνατό να εξακολουθούμε να θεωρούμε τη Μαρία απλά ως μία μορφή που ανάπτυξε η πατριαρχία για να κρατήσει υποταγμένες τις γυναίκες (όπως εξάλλου πρώτη παραδέχτηκε η ίδια η Ουόρνερ στις μεταγενέστερες εκδόσεις του βιβλίου της).
Τέλος υπάρχει ένα άλλο, σημαντικό σημείο: ζούμε ξανά σε μία εποχή όπου η θρησκεία μετράει. Από εκεί που αφορούσε σχεδόν αποκλειστικά την ιστορία, σήμερα το ποιος πιστεύει τι παίζει ζωτικό ρόλο στα διακυβεύματα της εποχής. Μία από τις πιο εντυπωσιακές διαπιστώσεις της Ρούμπιν, που ποτέ μου δε θα είχα φανταστεί, είναι πως η Μαρία αναφέρεται συχνότερα στο Κοράνι παρά στα Ευαγγέλια! Μονομιάς, η μητέρα του Χριστού γίνεται σημαντική για να ερευνήσει κανείς τα κοινά σημεία και τις καταστροφικές ρήξεις μεταξύ των αβρααμικών θρησκειών.
Τα πρώτα βήματα του μετασχηματισμού της Μαρίας από κομπάρσο σε παγκόσμιο πρωταγωνιστή είχαν κίνητρα κατ’ εξοχήν πραγματιστικά: η παρουσία της επιβλήθηκε όχι από τα Ευαγγέλια, αλλά παράλληλα προς αυτά. Οι πρώτοι χριστιανοί, ιδίως όσοι είχαν γνωρίσει τον Ιησού ή ήξεραν κάποιον που τον είχε γνωρίσει, χρειάζονταν μια διήγηση για να μιλήσουν στους υποψήφιους προσήλυτούς τους για το πρόσωπο που βρισκόταν στον πυρήνα της πίστης τους. Ο Χριστός χρειαζόταν μία βιογραφία, μια γενεαλογία που να τον καθιστά απόγονο του Δαυίδ (κάτι απαραίτητο προκειμένου να αναγνωριστεί ως ο Μεσσίας) αλλά κι ένα οικογενειακό περιβάλλον πλούσιο και σταθερό, ώστε να γίνει οικείος και κατανοητός. Έτσι η Μαρία προωθήθηκε ως ένα είδος πρεσβευτή, μία ευσεβής Εβραία μητέρα που καθιστούσε πιο θερμή και φιλόξενη τη νέα θρησκεία, σαν ένα πιάτο ζεστής σούπας όταν γυρίζεις στο σπίτι.
Συν τω χρόνω όμως, αυτός ο ειδικός ρόλος που έπαιζε η Μαρία στο έργο του προσηλυτισμού την έθεσε στο επίκεντρο μιας βίαιης σύγκρουσης. Η Παρθένος μετατράπηκε σε ένα είδος ουράνιου πολιορκητικού κριού για να εκπορθεί τις καρδιές των -επιφυλακτικών με το χριστιανισμό- δύστροπων Εβραίων. Η ανατολική Μεσόγειος, αλλά όχι μόνο, γέμισε ξαφνικά με ιστορίες για το πώς οι ακόλουθοι της παλαιάς θρησκείας άρχισαν να συμπεριφέρονται βίαια -να πετάνε στα αποχωρητήριο εικόνες της Παρθένου, να δολοφονούν παιδιά που έδειχναν σημάδια προσηλυτισμού στο χριστιανισμό και εν γένει να συμπεριφέρονται σαν πωρωμένοι υλιστές που επέμεναν πως ο Θεός ουδέποτε θα ήταν δυνατό να επιτρέψει σε ένα μιαρό γυναικείο σώμα να φέρει το Μεσσία. Στις ιστορίες αυτές η Μαρία τιμωρούσε τους βλάσφημους κι έσωζε εν ριπή οφθαλμού τους πιστούς της από τους διώκτες τους. Μέσα από τις σπίθες αυτής της διαμάχης, σταδιακά η Παρθένος έγινε από πρόσωπο, εκκλησιαστικός θεσμός. Κάθε αμφισβήτηση της Μαρίας στρεφόταν πλέον ευθέως κατά της χριστιανικής εκκλησίας.
Αλλά η Μαρία-διώκτης-των-Εβραίων δεν ήταν η μόνη ιστορική «ενσάρκωση» της Θεοτόκου. Μέχρι να έρθει η εποχή που η Ευρώπη χωρίστηκε διοικητικά σε ενορίες, η Μαρία ήταν ήδη πιο ανθρώπινη, πιο μαλακή, μια θλιμμένη μορφή στην οποία μπορούσες να αποταθείς όταν η ζωή παραδυσκόλευε. Η μεσαιωνική κοινωνία ήταν δομημένη από -και για- άνδρες -που ήταν στρατιώτες, φορολογούμενοι, άξιοι τεχνίτες. Η Μαρία ήταν για τους ξεχασμένους αυτών των δομών -τις γυναίκες, τους χωρικούς, τους καλόγερους και τις καλόγριες. Το γεγονός αυτό, σύμφωνα με τη Ρούμπιν, εξηγεί την απίστευτη παγκόσμια απήχησή της. Μετατρεπόμενη σε παρηγοριά των ταπεινών, η Παρθένος μπορούσε να πάει όπου την καλούσαν. Απελευθερωμένη από τα δεσμά της πολιτικής και της εξουσίας, μπορούσε να φτάσει στην Ισλανδία και την Αφρική, προσαρμοζόμενη κατά βούληση σε κάθε είδους τοπική κουλτούρα. Στην Μπριζ εμφανίζεται ως μία καλοκάγαθη νοικοκυρά, που είναι απασχολημένη με το να φτιάχνει το πόριτζ της· στην Αιθιοπία μαλώνει τους ανθρωποφάγους. Στην ιπποτική αυλή της Βουργουνδίας είναι μια αριστοκράτισσα, που τη συνοδεύει ένας μονόκερως· και στη Ρουέν -πολύ απλά- είναι η βασίλισσα των ουρανών.
Όσο ευμετάβλητη όμως κι αν ήταν, η Μαρία κατόρθωσε να μην αποσυντεθεί ποτέ τελείως. Προκειμένου να ενταχθεί στην κοινωνία του ύστερου μεσαίωνα απέκτησε μία νέα σταθερότητα, που ρίζωσε στην ανθρώπινη καταγωγή της. Τότε ήταν που η ξαδέρφη της Ελισάβετ και η μητέρα της ’Αννα «βγαίνουν» από τα παρασκήνια της Βίβλου και αναδεικνύονται σε κεντρικές φιγούρες μιας επεκτεινόμενης Αγίας Οικογένειας. Σε ένα γερμανικό τέμπλο των αρχών του 15ου αιώνα, απεικονίζονται η Μαρία και η Ελισάβετ σαν δύο μητέρες που κουτσομπολεύουν, με τα μικρά τους, τον Ιησού και τον Ιωάννη, να τσακώνονται σαν κουτάβια στα πόδια τους. Πρόκειται για μία οικεία εικόνα, που θα μπορούσε κανείς να δει οπουδήποτε, από την Ιερουσαλήμ μέχρι το Δουβλίνο. Η ’Αννα μάλιστα, έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής στις Αγγλίδες του τέλους του 15ου αιώνα. Ήταν μια εικόνα σεβάσμιας δέσποινας που απέπνεε ευημερία και αντοχή στις θλίψεις της ζωής και προσέλκυσε φυσιολογικά τις κάπως μεγαλύτερες στην ηλικία, ευκατάστατες χήρες.
Το ρίζωμα όμως της Μαρίας στις καθημερινές τελετές των απλών χριστιανών, η εγγύτητά της με τη ζωή τους, προκάλεσε θεολογικά προβλήματα. Το ζήτημα της παρθενίας της Μαρίας εξέπληττε και σοκάριζε ήδη τους ορθολογιστές Εβραίους, αλλά όχι μόνο. Μία απάντηση ήταν πως η Μαρία είχε γονιμοποιηθεί από το ’Αγιο Πνεύμα διαμέσου του αυτιού της, μία θέση που δεν ήταν μόνο γυναικολογικά αδύναμη, αλλά προκαλούσε επίσης γαργαλιστικούς συνειρμούς -μεταφορικά και κυριολεκτικά. Ακόμα όμως κι αν ξεπερνιόταν το πώς μπήκε το όποιο σπέρμα, υπήρχε το ζήτημα του πώς έγινε και βγήκε το μωρό, αφήνοντας άθικτη τη Μαρία. Ορισμένοι θεολόγοι που προβληματίστηκαν με αυτό το ζήτημα και πρότειναν διάφορες ευφάνταστες εξηγήσεις: ο Γκίλμπερτ Κρίσπιν (Gilbert Crispin), ηγούμενος του Ουεστμίνστερ, πρότεινε π.χ. μία αναλογία με τις ακτίνες του ηλίου που περνούν μέσα από το τζάμι χωρίς να το διαρρηγνύουν. Κάτι παρόμοιο, διαφώτιζε τους πιστούς, συνέβη όταν γεννήθηκε ο μικρός Ιησούς.
Στο «τρύπιο στέμμα» την τελευταία της συνεισφορά στην σειρά της «πένγκουιν» για την ιστορία της Αγγλίας, η Ρούμπιν είχε ήδη αποδείξει με πόση επιτηδειότητα μπορεί να συνθέσει τις πηγές της. Στο νέο της βιβλίο επεκτείνει χρονικά και τοπικά την έρευνά της, σε 10 ολόκληρους αιώνες, σε ολόκληρη την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, τη βόρειο Αφρική, ακόμα κι ένα μεγάλο τμήμα της Αμερικής. Το γεγονός πως το βιβλίο της σε καμία στιγμή δεν «πασαλείβει» τα πράγματα, ούτε παραπατά εκφραστικά, δείχνει πόσο γερά ελέγχει η συγγραφέας τον εκπληκτικό όγκο τεκμηρίων, στον οποίο περιλαμβάνονται κείμενα στην «κοινή» λατινική, υψηλή αναγεννησιακή τέχνη, ακατέργαστα χωριάτικα τεχνουργήματα και ένας ορυμαγδός από λαϊκές διηγήσεις. Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι πως ενώ δε λοξοδρομεί σε κανένα σημείο από το θέμα της, την εξέλιξη δηλαδή της μορφής της Μαρίας, καταφέρνει μολοταύτα να δείξει τη συνθετότητα της συγκυρίας, όσα πολύπλοκα και συχνά αντιφατικά συμβαίνουν στο περιθώριο της διήγησής της.
Η γραφή της είναι εξ ανάγκης προσεκτική, διακριτική, και δεν παρασύρεται σε καμία στιγμή στον πειρασμό να ενδώσει στο όργιο των διάφορων «κουλέρ λοκάλ». Ίσως αυτό κάνει μερικές φορές τη διήγηση λιγάκι σοβαροφανή. Η πληροφορία π.χ. πως ένας φανατικός ακόλουθος του Κλερβό (Clairvaux) αποφάσισε να λατρέψει τη Μαρία περπατώντας όλη τη νύχτα... με τα χέρια, εμένα μου φάνηκε τρομερά αστεία. Αλλά η Ρούμπιν, που προφανώς γνωρίζει το συμβολικό περιεχόμενο της κίνησης αυτής (μάλιστα η ίδια η Μαρία εμφανίστηκε στον μοναχό για να του εκφράσει την ευαρέσκειά της για την πράξη του) κάνει κατά πάσα πιθανότητα πολύ καλά που επιμένει στους χαμηλούς της τόνους.
---
Η Kathryn Hughes είναι συγγραφέας
Από τη μια, η μορφή της Παρθένου αποτελεί οργανικό, συστατικό στοιχείο του ευρωπαϊκού πολιτισμού -εξακολουθεί να βρίσκεται, πανταχού παρούσα στους τοίχους και τους δρόμους μας, στις γκρίνιες και τους αναστεναγμούς μας και το όνομά της υμνείται δυνατά σε κάθε είδους τραγούδια και ύμνους.
Από την άλλη, η βιβλική της παρουσία είναι πολύ ισχνή. Εμφανίζεται τρεις το πολύ φορές στα Ευαγγέλια (εξαρτάται από ποιο διαβάζετε). Τη βρίσκουμε στον Ευαγγελισμό και τη Γέννηση, κάνει ένα ξαφνικό πέρασμα στο Γάμο της Κανά για να ενημερώσει πως τελειώνει το κρασί και τέλος την ξαναβλέπουμε, ως mater dolorosa, κάτω από το Σταυρό. Στις Πράξεις των Αποστόλων ανεβαίνει στους ουρανούς και εξαφανίζεται από το προσκήνιο. Αυτή είναι όλη-όλη η βιβλική παρουσία της Μαρίας.
Στο αριστοτεχνικό της βιβλίο, η Μίρι Ρούμπιν (Miri Rubin) ασχολείται με το πώς συνέβη και μία τόσο αδύναμη μορφή στη Γραφή μετεξελίσσεται στην έντονη παρουσία που όλοι γνωρίζουμε. Η Ρούμπιν δεν είναι η πρώτη ιστορικός που ασχολείται με τη Μαρία, αν και ήταν καιρός για μια πιο φρέσκια προσέγγιση. Πάνε πάνω από 30 χρόνια από τότε που η Μαρίνα Ουόρνερ (Marina Warner) έγραψε το πετυχημένο «μοναδική από ολόκληρον το φύλο της» κι από τότε το τοπίο άλλαξε ριζικά. Υπάρχουν επίσης πολυάριθμες μικρο-έρευνες για την παρουσία της Μαρίας σε συγκεκριμένα τοπικά πλαίσια, που τώρα τους δύναται η δυνατότητα να ενταχθούν σε μία ευρύτερη εικόνα.
Το 1976, όταν γράφτηκε το βιβλίο της Ουόρνερ, η εποχή σφραγιζόταν από το φεμινισμό, αλλά οι εποχές εξελίχτηκαν από τότε. Δεν είναι δυνατό να εξακολουθούμε να θεωρούμε τη Μαρία απλά ως μία μορφή που ανάπτυξε η πατριαρχία για να κρατήσει υποταγμένες τις γυναίκες (όπως εξάλλου πρώτη παραδέχτηκε η ίδια η Ουόρνερ στις μεταγενέστερες εκδόσεις του βιβλίου της).
Τέλος υπάρχει ένα άλλο, σημαντικό σημείο: ζούμε ξανά σε μία εποχή όπου η θρησκεία μετράει. Από εκεί που αφορούσε σχεδόν αποκλειστικά την ιστορία, σήμερα το ποιος πιστεύει τι παίζει ζωτικό ρόλο στα διακυβεύματα της εποχής. Μία από τις πιο εντυπωσιακές διαπιστώσεις της Ρούμπιν, που ποτέ μου δε θα είχα φανταστεί, είναι πως η Μαρία αναφέρεται συχνότερα στο Κοράνι παρά στα Ευαγγέλια! Μονομιάς, η μητέρα του Χριστού γίνεται σημαντική για να ερευνήσει κανείς τα κοινά σημεία και τις καταστροφικές ρήξεις μεταξύ των αβρααμικών θρησκειών.
Τα πρώτα βήματα του μετασχηματισμού της Μαρίας από κομπάρσο σε παγκόσμιο πρωταγωνιστή είχαν κίνητρα κατ’ εξοχήν πραγματιστικά: η παρουσία της επιβλήθηκε όχι από τα Ευαγγέλια, αλλά παράλληλα προς αυτά. Οι πρώτοι χριστιανοί, ιδίως όσοι είχαν γνωρίσει τον Ιησού ή ήξεραν κάποιον που τον είχε γνωρίσει, χρειάζονταν μια διήγηση για να μιλήσουν στους υποψήφιους προσήλυτούς τους για το πρόσωπο που βρισκόταν στον πυρήνα της πίστης τους. Ο Χριστός χρειαζόταν μία βιογραφία, μια γενεαλογία που να τον καθιστά απόγονο του Δαυίδ (κάτι απαραίτητο προκειμένου να αναγνωριστεί ως ο Μεσσίας) αλλά κι ένα οικογενειακό περιβάλλον πλούσιο και σταθερό, ώστε να γίνει οικείος και κατανοητός. Έτσι η Μαρία προωθήθηκε ως ένα είδος πρεσβευτή, μία ευσεβής Εβραία μητέρα που καθιστούσε πιο θερμή και φιλόξενη τη νέα θρησκεία, σαν ένα πιάτο ζεστής σούπας όταν γυρίζεις στο σπίτι.
Συν τω χρόνω όμως, αυτός ο ειδικός ρόλος που έπαιζε η Μαρία στο έργο του προσηλυτισμού την έθεσε στο επίκεντρο μιας βίαιης σύγκρουσης. Η Παρθένος μετατράπηκε σε ένα είδος ουράνιου πολιορκητικού κριού για να εκπορθεί τις καρδιές των -επιφυλακτικών με το χριστιανισμό- δύστροπων Εβραίων. Η ανατολική Μεσόγειος, αλλά όχι μόνο, γέμισε ξαφνικά με ιστορίες για το πώς οι ακόλουθοι της παλαιάς θρησκείας άρχισαν να συμπεριφέρονται βίαια -να πετάνε στα αποχωρητήριο εικόνες της Παρθένου, να δολοφονούν παιδιά που έδειχναν σημάδια προσηλυτισμού στο χριστιανισμό και εν γένει να συμπεριφέρονται σαν πωρωμένοι υλιστές που επέμεναν πως ο Θεός ουδέποτε θα ήταν δυνατό να επιτρέψει σε ένα μιαρό γυναικείο σώμα να φέρει το Μεσσία. Στις ιστορίες αυτές η Μαρία τιμωρούσε τους βλάσφημους κι έσωζε εν ριπή οφθαλμού τους πιστούς της από τους διώκτες τους. Μέσα από τις σπίθες αυτής της διαμάχης, σταδιακά η Παρθένος έγινε από πρόσωπο, εκκλησιαστικός θεσμός. Κάθε αμφισβήτηση της Μαρίας στρεφόταν πλέον ευθέως κατά της χριστιανικής εκκλησίας.
Αλλά η Μαρία-διώκτης-των-Εβραίων δεν ήταν η μόνη ιστορική «ενσάρκωση» της Θεοτόκου. Μέχρι να έρθει η εποχή που η Ευρώπη χωρίστηκε διοικητικά σε ενορίες, η Μαρία ήταν ήδη πιο ανθρώπινη, πιο μαλακή, μια θλιμμένη μορφή στην οποία μπορούσες να αποταθείς όταν η ζωή παραδυσκόλευε. Η μεσαιωνική κοινωνία ήταν δομημένη από -και για- άνδρες -που ήταν στρατιώτες, φορολογούμενοι, άξιοι τεχνίτες. Η Μαρία ήταν για τους ξεχασμένους αυτών των δομών -τις γυναίκες, τους χωρικούς, τους καλόγερους και τις καλόγριες. Το γεγονός αυτό, σύμφωνα με τη Ρούμπιν, εξηγεί την απίστευτη παγκόσμια απήχησή της. Μετατρεπόμενη σε παρηγοριά των ταπεινών, η Παρθένος μπορούσε να πάει όπου την καλούσαν. Απελευθερωμένη από τα δεσμά της πολιτικής και της εξουσίας, μπορούσε να φτάσει στην Ισλανδία και την Αφρική, προσαρμοζόμενη κατά βούληση σε κάθε είδους τοπική κουλτούρα. Στην Μπριζ εμφανίζεται ως μία καλοκάγαθη νοικοκυρά, που είναι απασχολημένη με το να φτιάχνει το πόριτζ της· στην Αιθιοπία μαλώνει τους ανθρωποφάγους. Στην ιπποτική αυλή της Βουργουνδίας είναι μια αριστοκράτισσα, που τη συνοδεύει ένας μονόκερως· και στη Ρουέν -πολύ απλά- είναι η βασίλισσα των ουρανών.
Όσο ευμετάβλητη όμως κι αν ήταν, η Μαρία κατόρθωσε να μην αποσυντεθεί ποτέ τελείως. Προκειμένου να ενταχθεί στην κοινωνία του ύστερου μεσαίωνα απέκτησε μία νέα σταθερότητα, που ρίζωσε στην ανθρώπινη καταγωγή της. Τότε ήταν που η ξαδέρφη της Ελισάβετ και η μητέρα της ’Αννα «βγαίνουν» από τα παρασκήνια της Βίβλου και αναδεικνύονται σε κεντρικές φιγούρες μιας επεκτεινόμενης Αγίας Οικογένειας. Σε ένα γερμανικό τέμπλο των αρχών του 15ου αιώνα, απεικονίζονται η Μαρία και η Ελισάβετ σαν δύο μητέρες που κουτσομπολεύουν, με τα μικρά τους, τον Ιησού και τον Ιωάννη, να τσακώνονται σαν κουτάβια στα πόδια τους. Πρόκειται για μία οικεία εικόνα, που θα μπορούσε κανείς να δει οπουδήποτε, από την Ιερουσαλήμ μέχρι το Δουβλίνο. Η ’Αννα μάλιστα, έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής στις Αγγλίδες του τέλους του 15ου αιώνα. Ήταν μια εικόνα σεβάσμιας δέσποινας που απέπνεε ευημερία και αντοχή στις θλίψεις της ζωής και προσέλκυσε φυσιολογικά τις κάπως μεγαλύτερες στην ηλικία, ευκατάστατες χήρες.
Το ρίζωμα όμως της Μαρίας στις καθημερινές τελετές των απλών χριστιανών, η εγγύτητά της με τη ζωή τους, προκάλεσε θεολογικά προβλήματα. Το ζήτημα της παρθενίας της Μαρίας εξέπληττε και σοκάριζε ήδη τους ορθολογιστές Εβραίους, αλλά όχι μόνο. Μία απάντηση ήταν πως η Μαρία είχε γονιμοποιηθεί από το ’Αγιο Πνεύμα διαμέσου του αυτιού της, μία θέση που δεν ήταν μόνο γυναικολογικά αδύναμη, αλλά προκαλούσε επίσης γαργαλιστικούς συνειρμούς -μεταφορικά και κυριολεκτικά. Ακόμα όμως κι αν ξεπερνιόταν το πώς μπήκε το όποιο σπέρμα, υπήρχε το ζήτημα του πώς έγινε και βγήκε το μωρό, αφήνοντας άθικτη τη Μαρία. Ορισμένοι θεολόγοι που προβληματίστηκαν με αυτό το ζήτημα και πρότειναν διάφορες ευφάνταστες εξηγήσεις: ο Γκίλμπερτ Κρίσπιν (Gilbert Crispin), ηγούμενος του Ουεστμίνστερ, πρότεινε π.χ. μία αναλογία με τις ακτίνες του ηλίου που περνούν μέσα από το τζάμι χωρίς να το διαρρηγνύουν. Κάτι παρόμοιο, διαφώτιζε τους πιστούς, συνέβη όταν γεννήθηκε ο μικρός Ιησούς.
Στο «τρύπιο στέμμα» την τελευταία της συνεισφορά στην σειρά της «πένγκουιν» για την ιστορία της Αγγλίας, η Ρούμπιν είχε ήδη αποδείξει με πόση επιτηδειότητα μπορεί να συνθέσει τις πηγές της. Στο νέο της βιβλίο επεκτείνει χρονικά και τοπικά την έρευνά της, σε 10 ολόκληρους αιώνες, σε ολόκληρη την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, τη βόρειο Αφρική, ακόμα κι ένα μεγάλο τμήμα της Αμερικής. Το γεγονός πως το βιβλίο της σε καμία στιγμή δεν «πασαλείβει» τα πράγματα, ούτε παραπατά εκφραστικά, δείχνει πόσο γερά ελέγχει η συγγραφέας τον εκπληκτικό όγκο τεκμηρίων, στον οποίο περιλαμβάνονται κείμενα στην «κοινή» λατινική, υψηλή αναγεννησιακή τέχνη, ακατέργαστα χωριάτικα τεχνουργήματα και ένας ορυμαγδός από λαϊκές διηγήσεις. Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι πως ενώ δε λοξοδρομεί σε κανένα σημείο από το θέμα της, την εξέλιξη δηλαδή της μορφής της Μαρίας, καταφέρνει μολοταύτα να δείξει τη συνθετότητα της συγκυρίας, όσα πολύπλοκα και συχνά αντιφατικά συμβαίνουν στο περιθώριο της διήγησής της.
Η γραφή της είναι εξ ανάγκης προσεκτική, διακριτική, και δεν παρασύρεται σε καμία στιγμή στον πειρασμό να ενδώσει στο όργιο των διάφορων «κουλέρ λοκάλ». Ίσως αυτό κάνει μερικές φορές τη διήγηση λιγάκι σοβαροφανή. Η πληροφορία π.χ. πως ένας φανατικός ακόλουθος του Κλερβό (Clairvaux) αποφάσισε να λατρέψει τη Μαρία περπατώντας όλη τη νύχτα... με τα χέρια, εμένα μου φάνηκε τρομερά αστεία. Αλλά η Ρούμπιν, που προφανώς γνωρίζει το συμβολικό περιεχόμενο της κίνησης αυτής (μάλιστα η ίδια η Μαρία εμφανίστηκε στον μοναχό για να του εκφράσει την ευαρέσκειά της για την πράξη του) κάνει κατά πάσα πιθανότητα πολύ καλά που επιμένει στους χαμηλούς της τόνους.
---
Η Kathryn Hughes είναι συγγραφέας
