Άγονη αξιοκρατία

Παράλληλα με την εκκωφαντική χρηματοπιστωτική κρίση -οικονομική, πολιτική, πολιτιστική- μια ιδεολογική κρίση αξιών και συνειδήσεων κατατρώει χώρους όπου διακυβεύεται η παραγωγή γνώσης και η καινοτομία, ο πολιτισμός και η κοινωνική συνοχή: τα ελληνικά πανεπιστήμια. H κρίση τους μετατρέπει τη διαρροή εγκεφάλων σε μαζική πλέον μετανάστευση της νεότερης γενιάς, μεταβάλλοντας την υφή της ελληνικής κοινωνίας και πλήττοντας την οικονομία. Και αναπαράγει ένα κατεστημένο που λανθάνει και διογκώνεται. «Το κριτήριο για την ακαδημαϊκή, επιστημονική, ερευνητική αξιοσύνη τελικά είναι η διατήρησις της ακαδημαϊκής εξουσίας σʼ έναν τομέα. Ο ερχόμενος πανάξιος δεύτερος δεν αγκαλιάζεται, εκτοπίζεται», για να αναπαράγεται η μετριότητα, όπως έλεγε ο Δ. Τσάτσος στο “Ριμέικ” της ΕΤ1 που προβλήθηκε (μεταθανάτια) στις 26.4.2010. Την ίδια ακριβώς ημέρα έγραφε ο Γιάννης Πανούσης στην «Ε», επίσης για τη διαπλοκή στα πανεπιστήμια.

Συμπτωματικά, η μέρα εκείνη ήταν παραμονή μιας ακόμα πελατειακής εκλογής σε πανεπιστήμιο, όπου κηρύχθηκε άγονη η αξιοκρατία. Με συμμετοχική παρατήρηση και διάφορους ρόλους, είδα πολλές τέτοιες την τελευταία τριετία και λιγότερες παλιότερα. Σε τρεις πρόσφατες μελέτες περίπτωσης, γεωγραφικά διάσπαρτες σε ένα κεντρικό, ένα περιφερειακό και ένα πανελλαδικό πανεπιστήμιο, επαναλαμβάνεται το ίδιο μοτίβο, déjà vu σε έναν εφιάλτη επικράτησης της μετριοκρατίας (mediocracy): έπειτα από προκήρυξη θέσης Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού (ΔΕΠ) σε δύο πανεπιστημιακές βαθμίδες (π.χ. «Λέκτορας ή Επίκουρος Καθηγητής», διαζευκτική προκήρυξη), ο «εσωτερικός» υποψήφιος, ήδη συμβασιούχος στο Τμήμα (χωρίς να έχει προηγηθεί τυπική κρίση), κάνει αίτηση για αμφότερες και εκλέγεται τελικά στη χαμηλότερη βαθμίδα, με τις λιγότερες απαιτήσεις. Η ανώτερη βαθμίδα θα κηρυχθεί οπωσδήποτε «άγονη», έστω και αν εμφανιστεί αξιολογότερος «εξωτερικός» υποψήφιος. Ακόμα κι αν είναι αναγνωρισμένος διεθνώς, ο επιστήμονας αυτός αποχωρεί. Η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται στη χαμηλότερη βαθμίδα και, όπως έχει προσχεδιασθεί, αποβαίνει θετική για τον «εσωτερικό» υποψήφιο, λιγότερο άξιο και συναφή, αλλά περισσότερο έμπιστο.

Βασικούς πυλώνες της στρατηγικής αυτής αποτελούν η επιλογή των εκλεκτόρων και η στοχευμένη απαξίωση του έργου των «εξωτερικών» υποψηφιοτήτων. Στο κεντρικό πανεπιστήμιο παραλείφθηκαν παντελώς από την εισηγητική έκθεση 11 χρόνια εμπειρίας της «εξωτερικής» υποψηφιότητας στο αντικείμενο της προκήρυξης, απαξιώθηκαν επιλεκτικά οι διεθνείς δημοσιεύσεις της και παραλείφθηκε από τους πίνακες το 90% του έργου της, ως δήθεν εκτός αντικειμένου! Στο περιφερειακό πανεπιστήμιο αποδόθηκε στον «εξωτερικό» υποψήφιο όχι η ειδικότητα που είχε σπουδάσει, διδάξει και ερευνήσει, παρά άλλο αντικείμενο που, αξιοσημείωτα, ήταν η ειδικότητα συνεργατών του σε διεπιστημονικά ερευνητικά προγράμματα! Επίσης αγνοήθηκε βιβλίο του που έφερε συμπτωματικά τον ίδιο τον τίτλο της θέσης που προκηρύχθηκε.

Στο πανελλαδικό πανεπιστήμιο έγινε μια αντιστροφή: υπερεκτίμηση του έργου του «εσωτερικού» υποψήφιου για να εκλεγεί τακτικός καθηγητής χωρίς διδακτορικό! Οι εξωτερικοί εκλέκτορες που κατέφθασαν από κεντρικά πανεπιστήμια δεν σεβάστηκαν τη νομική γνωμάτευση ότι η σχολή, όπου ο εκλεκτός τους θα υπηρετούσε, δεν εμπίπτει σε νόμο που επικαλούνταν αυτοί για εκλογή μελών ΔΕΠ χωρίς διδακτορικό. Επέμειναν να εκλέξουν ως πρωτοβάθμιο καθηγητή έναν μη-διδάκτορα που δεν είχε υπάρξει ποτέ στη ζωή του μέλος ΔΕΠ. Δεν φιλοτιμήθηκαν καν να χαμηλώσουν τη βαθμίδα... Κατεδάφισαν έτσι τον μοναδικό φραγμό απέναντι στο πελατειακό σύστημα που θέτει η ελληνική νομοθεσία -το διδακτορικό.

Οι διεθνείς προσωπικότητες και οι κοσμοπολίτες εκλέκτορες συνήθως κλίνουν προς τους «εξωτερικούς» υποψηφίους και τις υψηλότερες βαθμίδες. Στις δύο πρόσφατες μελέτες περίπτωσης προέκυψαν 7 τέτοιες θετικές ψήφοι, που υπολείπονταν κατά 1 ή 2 των απαιτουμένων. Στη μία περίπτωση τόσες ήταν και οι λευκές ψήφοι από αμέτοχους-συμμέτοχους καθηγητές- «δεν ξέρω, δεν απαντώ»! Άγονη λοιπόν η υψηλότερη βαθμίδα και μαζί της η αξιοκρατία. Με την επανάληψη της ψηφοφορίας στις χαμηλότερες βαθμίδες, εξελέγησαν οι μοναδικοί πλέον «εσωτερικοί» υποψήφιοι. Πέρα από την αξιοκρατία, πλήττεται έτσι και η δικαιοσύνη και αμεροληψία της κρίσης, από τους δεσμούς γνωριμίας ή ιδιαίτερων σχέσεων των συμβασιούχων με μέλη των εκλεκτορικών σωμάτων...

Στο ελληνικό πανεπιστημιακό κοινωνικό δίκτυο απλώνεται λοιπόν ταχύτατα ο ιός της διαφθοράς, όπως προβλέπουν οι Χρηστάκης και Fowler στο βιβλίο τους Connected. «Η εξάπλωση του ιού αυτού, μέσω των δικτύων της διαπλοκής και λόγω των ισχυρών συμφερόντων, γίνεται ταχύτατα και μολύνει τους πάντες», έγραφε ο Γ. Πανούσης στην «Ε» στις 26.4.10. Αφού «αυτοί» εκλέγουν τους τιμητές, τότε κι «εμείς». Όλο και συρρικνώνονται οι εστίες αντίστασης στην αναπαραγωγή πελατειακών κυκλωμάτων μετριοκρατίας. Νέοι επιστήμονες αποθαρρύνονται να υποβάλουν υποψηφιότητα σε ανάλογες συνθήκες, άλλοι ξενιτεύονται, οι πιο ευάλωτες ομάδες νεότερων επιστημόνων πέφτουν στην ανεργία και στον κυνισμό, φοιτητές εκπαιδεύονται ως πολίτες που θα αναπαράγουν μεθαύριο τις μεθόδους των καθηγητών τους, επισπεύδεται η διαρροή εγκεφάλων, η Ελλάδα κατασπαράζει τα καλύτερα παιδιά της για να τακτοποιήσει τους τιμητές και τις μετριότητες. Ευτελίζεται κάθε έννοια δημοκρατίας και ακαδημαϊκού ήθους στη χώρα όπου για πρώτη φορά στην ιστορία η ανθρωπότητα πέρασε από τον μύθο στην έρευνα. Και η χώρα αυτή βουλιάζει στην κρίση...

Πού να ελπίσει κανείς; Σίγουρα όχι στον έλεγχο νομιμότητας, ο οποίος έχει περιέλθει στα χέρια των πρυτανικών αρχών. Ούτε σε προσφυγές, που έχουν γίνει δαπανηρότατες, χρονοβόρες και αιτίες για αποκλεισμό των ενισταμένων στο μέλλον. Άλλωστε, το ΣτΕ εξετάζει μόνο τους τύπους κι όχι την ουσία των πραγμάτων. Η αξιολόγηση των πανεπιστημιακών τμημάτων, όπου τα πανεπιστήμια θα ιεραρχούνταν (και θα χρηματοδοτούνταν) ανάλογα με το δημοσιευμένο και ερευνητικό έργο των διδασκόντων τους, θα χτυπούσε άραγε το πελατειακό σύστημα; Στην Αγγλία συμφέρει τα αξιολογούμενα πανεπιστήμια να προσλαμβάνουν διεθνώς αναγνωρισμένους και ώριμους επιστήμονες. Στην Ελλάδα όμως, όπου πληθαίνουν οι κόμβοι κομματικής και διαπροσωπικής συναλλαγής για την επικράτηση των μετρίων και την εκδίωξη των αξίων, ποιος αλήθεια θα αξιολογήσει ποιον;

* Η Λίλα Λεοντίδου διδάσκει Γεωγραφία και Ευρωπαϊκό Πολιτισμό στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.