Η κληρονομιά του Παπαγιαννάκη

Ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης ήταν δημοκράτης, Αριστερός, οικολόγος και φεντεραλιστής**. Εργάστηκε ως δημόσιο πρόσωπο, σωστότερα ως statesman, επί πολλά χρόνια, υπηρετώντας το όραμα μιας ενωμένης Ευρώπης, με κοινωνική δικαιοσύνη, υψηλού επιπέδου δημοκρατία, περιβαλλοντική προστασία και ποιότητα ζωής. Αυτές τις ιδιότητες του Μιχάλη πιστεύω ότι θα πρέπει να έχει και ένα ρεαλιστικό, προοδευτικό σχέδιο για την έξοδο από την κρίση.

Το σχέδιο αυτό σήμερα δεν έχει καν σχηματισθεί από τον προοδευτικό κόσμο της Ευρώπης. Υπάρχουν όμως πολλά επιμέρους στοιχεία που μπορούν να συντεθούν σε ένα πειστικό σχέδιο, ένα σχέδιο που θα οραματισθεί και θα δρομολογήσει ριζικές αλλαγές στις θεσμίσεις που υπάρχουν σήμερα και οι οποίες δεν αποδείχθηκαν ικανές στη μεγάλη κρίση που διανύουμε να διασφαλίσουν τις εγγυήσεις που είχε ανάγκη η κοινωνία και η οικονομία.

Το κεντρικό στοιχείο και σημείο αναφοράς για την εκπόνηση ενός τέτοιου σχεδίου είναι η έννοια της δικαιοσύνης.

Χρειαζόμαστε δίκαιη διαχείριση του πλούτου. Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα που θα διασφαλίσει την αξιοπρεπή διαβίωση των φτωχότερων χρειάζεται ένα απαραίτητο συμπλήρωμα, τον μέγιστο επιτρεπόμενο πλούτο. Δεν είναι δυνατόν μεγάλες μάζες νέων σήμερα να είναι άνεργοι και χωρίς προοπτική και μικρότερες αλλά πολύ υπαρκτές ομάδες πληθυσμού στον ευρωπαϊκό νότο να πένονται ή ακόμη και να πεινάνε και να υπάρχουν άνθρωποι με περιουσίες δισεκατομμυρίων, ικανές να αγοράσουν ολόκληρες χώρες.

Το γεγονός ότι ζούμε στην εποχή της άγριας παγκοσμιοποίησης της οικονομίας δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει προοδευτικό σχέδιο και εναλλακτικός δρόμος. Θα επανέλθω στον Μιχάλη Παπαγιαννάκη και στην επιμονή του να επαναφέρει διαρκώς στον δημόσιο διάλογο την ανάγκη για «προοδευτική διακυβέρνηση της παγκοσμιοποίησης». Αν και σήμερα έχουν ξεχασθεί οι προσπάθειες για ηθικοποίηση της παραγωγής, μέσα από τις πρωτοβουλίες που αναπτύχθηκαν το 2002 στο Γιοχάνεσμπουργκ (στην Παγκόσμια Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη) για ένα παγκόσμιο οργανισμό περιβάλλοντος, που θα διασφάλιζε ότι η παραγωγή δεν θα γινόταν με όρους περιβαλλοντικού ντάμπινγκ, οι προοδευτικές δυνάμεις όχι μόνο δεν πρέπει να πάψουν να διεκδικούν, αλλά θα πρέπει να επανασυνταχθούν σε κοινή βάση, συμφωνώντας και προτείνοντας τις ζητούμενες αλλαγές.

Πέρα από τις δίκαιες θεσμίσεις στην οικονομία χρειαζόμαστε σημαντικές αλλαγές στις επιλογές της οικονομικής πολιτικής. Η υποστήριξη στην ανάπτυξη του τομέα της κοινωνικής οικονομίας***, με κοινωνικές επιχειρήσεις που λειτουργούν με βάση το εύλογο και θεμιτό κέρδος, τη δίκαιη παραγωγή και τιμολόγηση, το ηθικό εμπόριο, την κοινωνική ανταποδοτικότητα του κέρδους και με όρους σεβασμού των εργασιακών δικαιωμάτων, των περιβαλλοντικών όρων και της ποιότητας ζωής, σε συνδυασμό με την ανακατεύθυνση επενδύσεων αναπτυξιακών πόρων στην τοπική και περιφερειακή κλίμακα, είναι κινήσεις που θα αλλάξουν δραστικά το οικονομικό περιβάλλον, ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή των τοπικών κοινωνιών, βελτιώνοντας και θωρακίζοντας αγαθά όπως το τοπίο και οι φυσικοί πόροι και κάνοντας πολύ πιο ελκυστική τη μετανάστευση σημαντικών ομάδων πληθυσμού από τις πόλεις στην ύπαιθρο, μία αναγκαιότητα για τη σημερινή Ευρώπη -και πρωτίστως για την Ελλάδα- που βλέπει τον υπερτροφικό τομέα των υπηρεσιών να συρρικνώνεται ταχύτατα.

Οι "δίκαιες" παρεμβάσεις στην οικονομία δεν αρκούν για να καταστεί εφικτή η υλοποίηση ενός σχεδίου εξόδου από την κρίση. Χρειαζόμαστε και περισσότερη δημοκρατία και δικαιότερες σχέσεις συνεργασίας μεταξύ των κρατών εντός και εκτός Ε.Ε. Η Ένωση, που σήμερα έχει βαλτώσει επικίνδυνα, χρειάζεται να υιοθετήσει εκ νέου πλήρως την κοινοτική μέθοδο, τη διαδικασία δηλαδή που εγγυάται μια πρωτόλεια ομοσπονδιακή λειτουργία, με όλα τα κράτη ισότιμα και με ισοβαρή ψήφο στη λήψη των αποφάσεων και να κάνει το μεγάλο βήμα προς τον σχηματισμό των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Οι δίκαιες σχέσεις θα πρέπει να εξαχθούν και στις διμερείς σχέσεις της Ε.Ε. ή των κρατών της με τις τρίτες χώρες. Ένα παράδειγμα είναι η διαχείριση του ενεργειακού πλούτου της ανατολικής Μεσογείου. Αντί να επιδιώκει κάθε κράτος την «κατοχύρωση» των κοιτασμάτων "του" με τη χάραξη ΑΟΖ, σε μία θαλάσσια λεκάνη όπου οι υπόγειες φυσικές κοιλότητες μάλλον συνδέονται μη ταυτιζόμενες με τα όρια των ΑΟΖ, (οπότε αν π.χ. η Ελλάδα «τρυπήσει» πρώτη ίσως αντλεί και φυσικό αέριο που ανήκει στην αιγυπτιακή ΑΟΖ κοκ), θα μπορούσαμε αντί να ακολουθήσουμε τον δρόμο των ατελείωτων τσακωμών να διερευνήσουμε την κοινή εκμετάλλευση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου με όλες τις χώρες της περιοχής.

Μία απαραίτητη συμπλήρωση του ζητούμενου προοδευτικού σχεδίου για την έξοδο από την κρίση, την οποία επίσης θα προσυπέγραφε με χαρά ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης, είναι η αναγκαιότητα ενός διαφορετικού μοντέλου ζωής. Αντί για τον μονοδιάσταστο άνθρωπο που περιέγραψε ο Χέμπερτ Μαρκούζε πριν 50 χρόνια, τον άνθρωπο-καταναλωτή, χρειαζόμαστε έναν πολυδιάστατο άνθρωπο, ο οποίος θα έχει σε κεντρικό σημείο στη ζωή του την τέχνη και την αισθητική, θα εκφράζεται δημιουργικά, θα είναι και λίγο παραγωγός, θα καλλιεργεί τον λαχανόκηπό του, θα μαζεύει τις ελιές του, θα ζυμώνει το ψωμί του και θα πατήσει λίγο φρένο για να μειώσει ελαφρώς τις υψηλές ταχύτητες της εποχής μας. Χρειαζόμαστε πολύ μεγάλες επενδύσεις στην αισθητική παιδεία των Ευρωπαίων, ενθάρρυνση της καλλιτεχνικής παραγωγής και έκθεσης. Ή, για να το θέσω διαφορετικά, χρειαζόμαστε μια επανανοηματοδότηση του βίου με μη υλιστικές αξίες. Αρκετά "στεγνώσανε" οι κοινωνίες μας με την προσκόλληση στον χρηματο-οικονομικό υλισμό.

"Και κάτι τελευταίο. Η προοδευτική έξοδος από την κρίση προϋποθέτει και ένα ισχυρό πολιτικό υποκείμενο. Η σοβαρή κρίση της σοσιαλδημοκρατίας στην Ε.Ε. επί πολλά χρόνια και οι πολιτικοί ανταγωνισμοί από τους Πράσινους και τους Φιλελεύθερους αφαίρεσαν την όποια δυναμική θα μπορούσε να έχει ένα ευρύ πολιτικό κίνημα που θα εργαζόταν συστηματικά και με ριζοσπαστισμό για την ταχεία μετάβαση προς την ομοσπονδιακή Ευρώπη και ταυτόχρονα θα προωθούσε ένα προοδευτικό πολιτικό σχέδιο, με στοιχεία όπως αυτά που προανέφερα. Μια πρόσφατη εξέλιξη που θα μπορούσε να αλλάξει τα δεδομένα είναι η δημιουργία, με πρωτοβουλία ενός ιστορικού ευρωπαϊκού κόμματος, του SPD, της Προοδευτικής Συμμαχίας, μιας διεθνούς ένωσης κυρίως σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, όπου δεν αποκλείεται η συμμετοχή κομμάτων και πολιτικών χωρών του ευρύτερου προοδευτικού χώρου. Εν όψει ευρωεκλογών, η κίνηση αυτή θα μπορούσε να προσφέρει το κοινό έδαφος για πολιτικές συγκλίσεις και συνεργασίες, θέμα που απασχολεί έντονα την κεντροαριστερά στην Ελλάδα και όχι μόνο".

*Ο Γιάννης Σακιώτης είναι Πολιτικός επιστήμων-διεθνολόγος. Εργάζεται σε διεθνή οργανισμό.

** Τον Μιχάλη Παπαγιαννάκη τον γνώρισα το 1990. Με κέρδισε αμέσως ως πολύ ζεστός, ανοιχτός και ευθύς άνθρωπος. Δούλευα τότε με τον ενθουσιασμό του νεοφώτιστου στη Νέα Οικολογία, το μηνιαίο περιοδικό που εισήγαγε την οικολογική σκέψη στην Ελλάδα και τον λόγο της πολιτικής οικολογίας, περιμένοντας κάθε μήνα τον Μιχάλη να στείλει το κείμενο για τη στήλη του, τα "Ευρω-οικολογικά", όπου περιέγραφε τις γνώσεις και τις εμπειρίες που αποκτούσε ως ευρωβουλευτής, δουλεύοντας με αναρίθμητα θέματα της οικολογικής ατζέντας σε θέματα ελληνικού και ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος. Αργότερα, συνεργαστήκαμε στενά σε δύο απόπειρες σύγκλισης της Αριστεράς με την Οικολογία στο πεδίο του ΣΥΝ (προ ΣΥΡΙΖΑ), αλλά και σε πολλές ακτιβιστικές ενέργειες για περιβαλλοντικά ζητήματα.

***Μια αναλυτική αναφορά στην κοινωνική οικονομία και τις δυνατότητες που έχει έχω καταθέσει στον συλλογικό τόμο του Κέντρου Πολιτικού Προβληματισμού «Μιχάλης Παπαγιαννάκης» με τίτλο «Για μια Δημοκρατική και Οικολογική Αριστερά», υπό τον συντονισμό του Ηλία Ευθυμιόπουλου, από τις εκδόσεις Πλέθρον.