Το Ιράν στο δρόμο του πολέμου
Joschka Fischer, ΤΟ ΒΗΜΑ, Δημοσιευμένο: 2011-11-30
Την ώρα που η Ευρώπη ανησυχεί βλέποντας σε αργή κίνηση την δική της κρίση, και άλλες παγκόσμιες δυνάμεις εξακολουθούν να βλέπουν υπνωτισμένες το παράδοξο θέαμα των μυριάδων προσπαθειών που καταβάλλουν ευρωπαίοι αξιωματούχοι για να σώσουν το ευρώ (και έτσι το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα), σύννεφα πολέμου μαζεύονται για άλλη μία φορά επάνω από το Ιράν.
Επί χρόνια, το Ιράν επιδιώκει ένα πυρηνικό πρόγραμμα, και την ανάπτυξη πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς, κάτι που οδηγεί σε ένα και μόνο συμπέρασμα: οι ηγέτες της χώρας είναι προσηλωμένοι στην κατασκευή πυρηνικών όπλων, ή τουλάχιστον στο να φτάσουν στο τεχνολογικό κατώφλι πέραν του οποίου θα απαιτείται μόνο μια πολιτική απόφαση για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος.
Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι η δεύτερη πορεία θα κρατούσε το Ιράν εντός του πλαισίου της Συνθήκης για την Μη Διάδοση των Πυρηνικών (ΝΡΤ), την οποίαν έχει υπογράψει. Αλλά δεν μπορεί να υπάρξει εύλογη αμφιβολία για τις προθέσεις της ιρανικής ηγεσίας. Αλλιώς, τα πυρηνικά και πυραυλικά προγράμματα του Ιράν θα ήταν μια άσκοπη σπατάλη χρημάτων. Και το Ιράν δεν χρειάζεται τεχνολογία εμπλουτισμού ουρανίου - η χώρα έχει μόνο έναν πυρηνικό αντιδραστήρα για πολιτικούς σκοπούς.
Αλλά ο εμπλουτισμός ουρανίου είναι πολύ λογικός αν θέλει ένα πυρηνικό όπλο. Για αυτόν τον σκοπό, ο εμπλουτισμός είναι απαραίτητος. Επιπλέον, το Ιράν κατασκευάζει έναν αντιδραστήρα βαρέος ύδατος, υποτίθεται για ερευνητικούς λόγους, αλλά ο οποίος χρειάζεται επίσης για την κατασκευή μια βόμβας πλουτωνίου.
Κατά παράβαση της NPT, το Ιράν έχει αποκρύψει σημαντικά τμήματα αυτού του προγράμματος. Η χώρα έχει επίσης δαπανήσει εκατομμύρια δολάρια για παράνομες αγορές τεχνολογίας εμπλουτισμού και σχέδια πυρηνικών όπλων από τον Πακιστανό πυρηνικό επιστήμονα και μαυραγορίτη Α. Κ. Χαν, τον «πατέρα της πακιστανικής βόμβας». Το Ιράν επιχείρησε να αποκρύψει αυτές τις συναλλαγές επί χρόνια, μέχρι που αποκαλύφθηκαν, όταν η Λιβύη άρχισε να συνεργάζεται με την Δύση και ξεσκέπασε το δίκτυο του Χαν.
Ολες οι απόπειρες για διαπραγματεύσεις δεν έχουν οδηγήσει πουθενά, με το Ιράν να συνεχίζει να εμπλουτίζει ουράνιο και να βελτιώνει την πυρηνική τεχνολογία του. Οι κυρώσεις, αν και χρήσιμες, έχουν μόνο πολύ μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, και μια αλλαγή στην ισορροπία της εξουσίας εντός της χώρας δεν προβλέπεται στο εγγύς μέλλον. Ετσι είναι μόνο ζήτημα χρόνου - και όχι πολύ χρόνου - μέχρι να βρεθούν αντιμέτωποι με μια μοιραία επιλογή οι γείτονες του Ιράν και η διεθνής κοινότητα: είτε να αποδεχθούν το Ιράν ως μια πυρηνική δύναμη, ή να αποφασίσουν ότι και μόνον αυτό το ενδεχόμενο, καθώς γίνεται πιο ρεαλιστικό, οδηγεί σε πόλεμο.
Ο Μπαράκ Ομπάμα έχει ήδη καταστήσει σαφές ότι οι ΗΠΑ δεν θα αποδεχθούν το Ιράν ως πυρηνική δύναμη υπό οιεσδήποτε συνθήκες. Το ίδιο ισχύει για το Ισραήλ, για την Τουρκία και για τους άραβες γείτονες του Ιράν στον Κόλπο.Το επόμενο έτος θα είναι κρίσιμο. Η κυβέρνηση του Ισραήλ υπονόησε προσφάτως ότι το Ιράν μπορεί να φτάσει στο πυρηνικό κατώφλι εντός εννέα μηνών, και το Ιράν θα μπορούσε να γίνει μεγάλο θέμα στη μακρά εκστρατεία πριν από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, τον Νοέμβριο του 2012. Και είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η παρούσα κυβέρνηση του Ισραήλ θα καθήσει με σταυρωμένα τα χέρια καθώς το Ιράν θα γίνεται πυρηνική δύναμη (ή φαινομενικώς πυρηνική δύναμη).
Από την άλλη πλευρά, οι συζητήσεις για στρατιωτική επέμβαση - η οποία, υπό αυτές τις συνθήκες, θα ήταν κυρίως αεροπορικά χτυπήματα - είναι φτηνές. Υπάρχουν πολύ σοβαρές αμφιβολίες για το αν θα μπορούσε να τερματιστεί από τον αέρα το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Στην πραγματικότητα, καθώς το πιο πιθανόν είναι ότι μεγάλο μέρος του κόσμου θα καταδικάσει κάθε είδους επίθεση, η στρατιωτική επέμβαση θα μπορούσε να ανοίξει τον διπλωματικό δρόμο προς μία ιρανική βόμβα.
Είναι καλύτερο να μην σκεφτόμαστε καν σε τι κατάσταση θα βρεθεί η Μέση Ανατολή μετά από μια τέτοια σύγκρουση. Οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης στο Ιράν θα είναι μάλλον το πρώτο θύμα της δυτικής στρατιωτικής δράσης, και, αλλού στην περιοχή, η αραβική άνοιξη θα πνιγόταν κάτω από ένα μαζικό αντιδυτικό κύμα αλληλεγγύης προς το Ιράν. Η περιοχή θα βυθιζόταν πάλι στη βία και στον τρόμο, αντί να συνεχίσει την μεταμόρφωσή της από την βάση προς την κορυφή. Οι επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία δεν θα ήταν λιγότερο σημαντικές, για να μην μιλήσουμε καθόλου για τις ανθρωπιστικές συνέπειες.
Μια διπλωματική λύση της τελευταίας στιγμής φαίνεται απίθανη, δεδομένου ότι το πυρηνικό ζήτημα παίζει έναν αποφασιστικό ρόλο στις διαμάχες ανάμεσα στις κλίκες του ιρανικού καθεστώτος, στις οποίες όποιος τάσσεται υπέρ του συμβιβασμού μπορεί να θεωρηθεί ο χαμένος. Επιπλέον, φαίνεται ότι οι ηγέτες του Ιράν θεωρούν ότι η χώρα είναι πολύ μεγάλη και πολύ ισχυρή για να καθυποταχθεί με κυρώσεις ή αεροπορικές επιδρομές.
Ιστορικώς, ο δρόμος προς την καταστροφή ήταν συνήθως στρωμένος με καλές προθέσεις και με σοβαρά σφάλματα κρίσεως. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί πάλι το 2012, όταν κακοί υπολογισμοί από όλες τις πλευρές θα μπορούσαν να ανοίξουν τον δρόμο προς τον πόλεμο ή προς ένα πυρηνικό Ιράν - ή, πιο ρεαλιστικά, και προς τα δύο.
Απουσία κάθε βιώσιμου δρόμου προς την διπλωματική δέσμευση των ΗΠΑ με το Ιράν, το βάρος της διοργάνωσης, της σύγκλησης, και της διεξαγωγής τόσο άκρως ευαίσθητων διαπραγματεύσεων, πέφτει στην Ευρώπη. Και οι ευρωπαίοι ηγέτες, όπως ξέρει πολύ καλά το Ιράν, έχουν άλλα πράγματα στο μυαλό τους.
Επί χρόνια, το Ιράν επιδιώκει ένα πυρηνικό πρόγραμμα, και την ανάπτυξη πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς, κάτι που οδηγεί σε ένα και μόνο συμπέρασμα: οι ηγέτες της χώρας είναι προσηλωμένοι στην κατασκευή πυρηνικών όπλων, ή τουλάχιστον στο να φτάσουν στο τεχνολογικό κατώφλι πέραν του οποίου θα απαιτείται μόνο μια πολιτική απόφαση για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος.
Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι η δεύτερη πορεία θα κρατούσε το Ιράν εντός του πλαισίου της Συνθήκης για την Μη Διάδοση των Πυρηνικών (ΝΡΤ), την οποίαν έχει υπογράψει. Αλλά δεν μπορεί να υπάρξει εύλογη αμφιβολία για τις προθέσεις της ιρανικής ηγεσίας. Αλλιώς, τα πυρηνικά και πυραυλικά προγράμματα του Ιράν θα ήταν μια άσκοπη σπατάλη χρημάτων. Και το Ιράν δεν χρειάζεται τεχνολογία εμπλουτισμού ουρανίου - η χώρα έχει μόνο έναν πυρηνικό αντιδραστήρα για πολιτικούς σκοπούς.
Αλλά ο εμπλουτισμός ουρανίου είναι πολύ λογικός αν θέλει ένα πυρηνικό όπλο. Για αυτόν τον σκοπό, ο εμπλουτισμός είναι απαραίτητος. Επιπλέον, το Ιράν κατασκευάζει έναν αντιδραστήρα βαρέος ύδατος, υποτίθεται για ερευνητικούς λόγους, αλλά ο οποίος χρειάζεται επίσης για την κατασκευή μια βόμβας πλουτωνίου.
Κατά παράβαση της NPT, το Ιράν έχει αποκρύψει σημαντικά τμήματα αυτού του προγράμματος. Η χώρα έχει επίσης δαπανήσει εκατομμύρια δολάρια για παράνομες αγορές τεχνολογίας εμπλουτισμού και σχέδια πυρηνικών όπλων από τον Πακιστανό πυρηνικό επιστήμονα και μαυραγορίτη Α. Κ. Χαν, τον «πατέρα της πακιστανικής βόμβας». Το Ιράν επιχείρησε να αποκρύψει αυτές τις συναλλαγές επί χρόνια, μέχρι που αποκαλύφθηκαν, όταν η Λιβύη άρχισε να συνεργάζεται με την Δύση και ξεσκέπασε το δίκτυο του Χαν.
Ολες οι απόπειρες για διαπραγματεύσεις δεν έχουν οδηγήσει πουθενά, με το Ιράν να συνεχίζει να εμπλουτίζει ουράνιο και να βελτιώνει την πυρηνική τεχνολογία του. Οι κυρώσεις, αν και χρήσιμες, έχουν μόνο πολύ μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, και μια αλλαγή στην ισορροπία της εξουσίας εντός της χώρας δεν προβλέπεται στο εγγύς μέλλον. Ετσι είναι μόνο ζήτημα χρόνου - και όχι πολύ χρόνου - μέχρι να βρεθούν αντιμέτωποι με μια μοιραία επιλογή οι γείτονες του Ιράν και η διεθνής κοινότητα: είτε να αποδεχθούν το Ιράν ως μια πυρηνική δύναμη, ή να αποφασίσουν ότι και μόνον αυτό το ενδεχόμενο, καθώς γίνεται πιο ρεαλιστικό, οδηγεί σε πόλεμο.
Ο Μπαράκ Ομπάμα έχει ήδη καταστήσει σαφές ότι οι ΗΠΑ δεν θα αποδεχθούν το Ιράν ως πυρηνική δύναμη υπό οιεσδήποτε συνθήκες. Το ίδιο ισχύει για το Ισραήλ, για την Τουρκία και για τους άραβες γείτονες του Ιράν στον Κόλπο.Το επόμενο έτος θα είναι κρίσιμο. Η κυβέρνηση του Ισραήλ υπονόησε προσφάτως ότι το Ιράν μπορεί να φτάσει στο πυρηνικό κατώφλι εντός εννέα μηνών, και το Ιράν θα μπορούσε να γίνει μεγάλο θέμα στη μακρά εκστρατεία πριν από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, τον Νοέμβριο του 2012. Και είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η παρούσα κυβέρνηση του Ισραήλ θα καθήσει με σταυρωμένα τα χέρια καθώς το Ιράν θα γίνεται πυρηνική δύναμη (ή φαινομενικώς πυρηνική δύναμη).
Από την άλλη πλευρά, οι συζητήσεις για στρατιωτική επέμβαση - η οποία, υπό αυτές τις συνθήκες, θα ήταν κυρίως αεροπορικά χτυπήματα - είναι φτηνές. Υπάρχουν πολύ σοβαρές αμφιβολίες για το αν θα μπορούσε να τερματιστεί από τον αέρα το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Στην πραγματικότητα, καθώς το πιο πιθανόν είναι ότι μεγάλο μέρος του κόσμου θα καταδικάσει κάθε είδους επίθεση, η στρατιωτική επέμβαση θα μπορούσε να ανοίξει τον διπλωματικό δρόμο προς μία ιρανική βόμβα.
Είναι καλύτερο να μην σκεφτόμαστε καν σε τι κατάσταση θα βρεθεί η Μέση Ανατολή μετά από μια τέτοια σύγκρουση. Οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης στο Ιράν θα είναι μάλλον το πρώτο θύμα της δυτικής στρατιωτικής δράσης, και, αλλού στην περιοχή, η αραβική άνοιξη θα πνιγόταν κάτω από ένα μαζικό αντιδυτικό κύμα αλληλεγγύης προς το Ιράν. Η περιοχή θα βυθιζόταν πάλι στη βία και στον τρόμο, αντί να συνεχίσει την μεταμόρφωσή της από την βάση προς την κορυφή. Οι επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία δεν θα ήταν λιγότερο σημαντικές, για να μην μιλήσουμε καθόλου για τις ανθρωπιστικές συνέπειες.
Μια διπλωματική λύση της τελευταίας στιγμής φαίνεται απίθανη, δεδομένου ότι το πυρηνικό ζήτημα παίζει έναν αποφασιστικό ρόλο στις διαμάχες ανάμεσα στις κλίκες του ιρανικού καθεστώτος, στις οποίες όποιος τάσσεται υπέρ του συμβιβασμού μπορεί να θεωρηθεί ο χαμένος. Επιπλέον, φαίνεται ότι οι ηγέτες του Ιράν θεωρούν ότι η χώρα είναι πολύ μεγάλη και πολύ ισχυρή για να καθυποταχθεί με κυρώσεις ή αεροπορικές επιδρομές.
Ιστορικώς, ο δρόμος προς την καταστροφή ήταν συνήθως στρωμένος με καλές προθέσεις και με σοβαρά σφάλματα κρίσεως. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί πάλι το 2012, όταν κακοί υπολογισμοί από όλες τις πλευρές θα μπορούσαν να ανοίξουν τον δρόμο προς τον πόλεμο ή προς ένα πυρηνικό Ιράν - ή, πιο ρεαλιστικά, και προς τα δύο.
Απουσία κάθε βιώσιμου δρόμου προς την διπλωματική δέσμευση των ΗΠΑ με το Ιράν, το βάρος της διοργάνωσης, της σύγκλησης, και της διεξαγωγής τόσο άκρως ευαίσθητων διαπραγματεύσεων, πέφτει στην Ευρώπη. Και οι ευρωπαίοι ηγέτες, όπως ξέρει πολύ καλά το Ιράν, έχουν άλλα πράγματα στο μυαλό τους.
