Διάχυση του πλούτου ή φόρος Μπάιντεν;
Γιώργος Σιακαντάρης, iEidiseis, Δημοσιευμένο: 2021-05-15
Οι εξελίξεις στις ΗΠΑ δείχνουν τον δρόμο για το πώς μπορούν να παγκοσμιοποιηθούν οι θεσμοί της πολιτικής και της Δημοκρατίας. Κι εδώ ο ρόλος μιας νέας σοσιαλδημοκρατίας μετά την παλιά θα είναι κομβικός.
Στη δεκαετία του 1980 ο Ρέιγκαν και η Θάτσερ, υπό την πνευματική καθοδήγηση της Σχολής του Σικάγου, και με την επίκληση της εξέλιξης των νέων τεχνολογιών ανέπτυξαν τη θεωρία του trickle down economics.
Σύμφωνα με αυτήν όσο περισσότερο πλούτος συσσωρεύεται στα πάνω τόσο το καλύτερο για τους κάτω, γιατί μόνο από τα πάνω προς τα κάτω μπορεί να διαχέεται ο πλούτος. Έτσι εγκαταλείφτηκε ο χρυσούς κανόνας ή το τρίπτυχο της σοσιαλδημοκρατίας που ήταν το «υψηλές δαπάνες, προοδευτική φορολόγηση, λελογισμένες αυξήσεις» για χάρη της λεγόμενης Συναίνεσης της Ουάσιγκτον ή του τρίπτυχου «χρηματιστήρια, ανάπτυξη, εμπόριο». Η Σοσιαλδημοκρατία δεν υποστήριξε αυτή τη θέση, αλλά σύρθηκε πολιτικά σ’ αυτήν όπως υποστήριξε στο εμβληματικό βιβλίο του ο Κόλιν Κράουτς. (Colin Krouch, Ο περίεργος μη θάνατος του νεοφιλελευθερισμού, μτφ: Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Εκκρεμές, 2014).
Βεβαίως οι νέες τεχνολογίες ως το μέσο της παγκοσμιοποίησης, ειπώθηκε, και όχι οι πολιτικές αποφάσεις επέβαλλαν την αναδίπλωση στο δεύτερο τρίπτυχο. Σε συνθήκες της νέας τεχνολογικής επανάστασης τότε (της ψηφιοποίησης τώρα;)ένα ανεξέλεγκτο χρηματοπιστωτικό σύστημα σε συνδυασμό με την απαξίωση των δημόσιων αγαθών και των υπηρεσιών, τη μείωση της φορολογίας των μεγάλων εταιρειών και τη δημιουργία φορολογικών παραδείσων είναι σε θέση να δημιουργήσουν περισσότερο πλούτο και ευτυχία. Αυτά όμως ήταν οι αριθμητές ενός νεοφιλελεύθερου κλάσματος, ο παρονομαστής του οποίου ήταν η καθόλου νεοφιλελεύθερη μονεταριστική δημοσιονομική πειθαρχία. Κυριάρχησε η ιδέα της προτεραιότητας της δημοσιονομικής πειθαρχίας και του μέσου της, της λιτότητας με τον απεριόριστο φόβο απέναντι στον πληθωρισμό.
Ευτυχία λοιπόν αντί αλληλεγγύης, πλούτος που διαχέεται αντί αναδιανομής, ευτυχισμένα και «άξια» άτομα αντί δίκαιης κοινωνίας ήταν οι λύσεις.
Αυτό συνεχίστηκε παρά τις επιμέρους κρίσεις, ακόμη και μετά την ολική κρίση του 2008. Κανείς δεν τολμούσε στα σοβαρά, όταν αναλάμβανε την κυβέρνηση, να αμφισβητήσει μόνος τουσ΄ εθνικό πλαίσιο αυτή τη συναίνεση, γνωστή και ως ΤΙΝΑ (there is not alternative). Και γιατί δεν τολμούσε; Μα φυσικά γιατί αυτά όλα σύμφωνα με τον «μύθο» δεν ήταν πολιτικές αποφάσεις αλλά αναπόφευκτες συνέπειες της ανάπτυξης των τεχνολογικών εξελίξεων και γιατί ακόμη και αν υπήρχε η πρόθεση, δεν μπορούσαν να αμφισβητηθούν στο επίπεδο του έθνους-κράτους. Έτσι οι πιο φανατικοί εχθροί της ύπαρξης σιδερένιων κοινωνικών νομοτελειών (καμία σχέση με τον Μαρξ) έγιναν οι μεγαλύτεροι υποστηρικτές του νομοτελειακού χαρακτήρα της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον. Η πανουργία της ιστορίας που έλεγε και ο φιλόσοφος. Μέχρι και συνταγματική κατοχύρωση του παρονομαστή της λιτότητας (Σύμφωνο Σταθερότητας) επιδιώχθηκε να επιβληθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η πανδημία τα άλλαξε όλα αυτά. Οι κρατικές αλλά και οι παγκόσμιες παρεμβάσεις έδειξαν πως οι τεχνολογίες δεν είναι εμπόδιο στην εφαρμογή του παλιού σοσιαλδημοκρατικού τριπτύχου, αλλά μόνο ένα μέσο που κανείς το διαχειρίζεται όπως αυτός πολιτικά αποφασίζει. Αυτή την αλλαγή φοβάται και ο Σόιμπλε και άρχισε να μιλά για πανδημία χρέους. Όχι γιατί δεν υπάρχει τέτοιος κίνδυνος. Υπάρχει και παραυπάρχει. Αλλά το ζήτημα είναι πως αυτός θα αντιμετωπισθεί. Με συνέχιση των πολιτικών αυστηρής δημοσιονομικής πειθαρχίας σε κάθε περίπτωση ή με πολιτικές σαν αυτές που προτείνει ο Τζο Μπάιντεν υπό την καθοδήγηση της Υπουργού Οικονομικών Τζάνετ Γελεν; Η τελευταία, αποκαλούμενη και «κόκκινη τραπεζίτισσα», πολλά χρόνια τώρα από τη θέση της Διευθύντριας της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ (FED) απέρριπτε το δίλημμα του μονεταριστικού παρονομαστή: «Χαμηλός πληθωρισμός με υψηλή ανεργία ή το αντίθετο» και υπερασπιζόταν πολιτικές που υπηρετούν την τόνωση της αναπτυξιακής διαδικασίας και της απασχόλησης.Σύμφωνα με την Γέλεν οι Ηνωμένες Πολιτείες θα χρησιμοποιήσουν τη δική τους φορολογική νομοθεσία για να αποτρέψουν τις εταιρείες από τη μετατόπιση των κερδών ή την αλλαγή έδρας σε χώρες - φορολογικούς παραδείσους και θα ενθαρρύνουν άλλες μεγάλες οικονομίες να κάνουν το ίδιο. Οι ΗΠΑ θα επιδιώξουν τη θέσπιση παγκόσμιου εταιρικού φόρου. Τα παραπάνω σε συνδυασμό με την ενίσχυση των παραγωγικών κλάδων και των υποδομών, της εργασίας και της κατανάλωσης δηλαδή, δείχνουν τον δρόμο προς την κατεύθυνση της επιστροφής του αιτήματος για νέα αναδιανομή, για μια πιο δίκαιη κοινωνία και κατά συνέπεια και για μια πιο δημοκρατική και βαθύτερη παγκοσμιοποίηση και κοινωνία. Αυτά δεν είναι αιτήματα μόνο κάποιων «σταλινικών» όπως το καθ’ ημάς Ακραίο και φανατισμένο Κέντρο (ναι, υπάρχει κάτι τέτοιο) διατείνεται, αλλά αιτήματα που προκύπτουν από την επανεφεύρεση της πολιτικής και του πρωτείου της Δημοκρατίας.
H συνέχιση μετά την πανδημία του ιδεολογικού μονοπωλίου του trickle down economics δεν θα είναι πλέον τόσο εύκολα νομιμοποιημένη. Αρκεί βεβαίως η παγκόσμια Σοσιαλδημοκρατία να αμφισβητήσει την κυρίαρχη ως σήμερα ιδεολογία που θέλει η παγκοσμιοποίηση να είναι μόνο οικονομική ενοποίηση κι όχι και πολιτική. Σε ανύποπτο χρόνο (2019) στο βιβλίο μου «Το Πρωτείο της Δημοκρατίας. Η Σοσιαλδημοκρατία μετά τη Σοσιαλδημοκρατία» (Αλεξάνδρεια) υποστήριζα πως ενώ οι θεσμοί της οικονομίας (μεγάλες εταιρείες, τράπεζες, οργανισμοί) παγκοσμιοποιήθηκαν, χρειάζεται και οι πολιτικοί θεσμοί (κόμματα, συνδικάτα, πολιτικές κινήσεις) να ξεφύγουν από τον εγκλωβισμό τους στο έθνος- κράτος, αρχής γενόμενης με την καθιέρωση ενός παγκόσμιου φορολογικού συντελεστή. Με ρωτούσαν πως μπορεί να γίνει αυτό; Δεν είναι ουτοπικό; Οι εξελίξεις στις ΗΠΑ δείχνουν τον δρόμο για το πώς μπορούν να παγκοσμιοποιηθούν οι θεσμοί της πολιτικής και της Δημοκρατίας. Κι εδώ ο ρόλος μιας νέας σοσιαλδημοκρατίας μετά την παλιά θα είναι κομβικός.
Στη δεκαετία του 1980 ο Ρέιγκαν και η Θάτσερ, υπό την πνευματική καθοδήγηση της Σχολής του Σικάγου, και με την επίκληση της εξέλιξης των νέων τεχνολογιών ανέπτυξαν τη θεωρία του trickle down economics.
Σύμφωνα με αυτήν όσο περισσότερο πλούτος συσσωρεύεται στα πάνω τόσο το καλύτερο για τους κάτω, γιατί μόνο από τα πάνω προς τα κάτω μπορεί να διαχέεται ο πλούτος. Έτσι εγκαταλείφτηκε ο χρυσούς κανόνας ή το τρίπτυχο της σοσιαλδημοκρατίας που ήταν το «υψηλές δαπάνες, προοδευτική φορολόγηση, λελογισμένες αυξήσεις» για χάρη της λεγόμενης Συναίνεσης της Ουάσιγκτον ή του τρίπτυχου «χρηματιστήρια, ανάπτυξη, εμπόριο». Η Σοσιαλδημοκρατία δεν υποστήριξε αυτή τη θέση, αλλά σύρθηκε πολιτικά σ’ αυτήν όπως υποστήριξε στο εμβληματικό βιβλίο του ο Κόλιν Κράουτς. (Colin Krouch, Ο περίεργος μη θάνατος του νεοφιλελευθερισμού, μτφ: Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Εκκρεμές, 2014).
Βεβαίως οι νέες τεχνολογίες ως το μέσο της παγκοσμιοποίησης, ειπώθηκε, και όχι οι πολιτικές αποφάσεις επέβαλλαν την αναδίπλωση στο δεύτερο τρίπτυχο. Σε συνθήκες της νέας τεχνολογικής επανάστασης τότε (της ψηφιοποίησης τώρα;)ένα ανεξέλεγκτο χρηματοπιστωτικό σύστημα σε συνδυασμό με την απαξίωση των δημόσιων αγαθών και των υπηρεσιών, τη μείωση της φορολογίας των μεγάλων εταιρειών και τη δημιουργία φορολογικών παραδείσων είναι σε θέση να δημιουργήσουν περισσότερο πλούτο και ευτυχία. Αυτά όμως ήταν οι αριθμητές ενός νεοφιλελεύθερου κλάσματος, ο παρονομαστής του οποίου ήταν η καθόλου νεοφιλελεύθερη μονεταριστική δημοσιονομική πειθαρχία. Κυριάρχησε η ιδέα της προτεραιότητας της δημοσιονομικής πειθαρχίας και του μέσου της, της λιτότητας με τον απεριόριστο φόβο απέναντι στον πληθωρισμό.
Ευτυχία λοιπόν αντί αλληλεγγύης, πλούτος που διαχέεται αντί αναδιανομής, ευτυχισμένα και «άξια» άτομα αντί δίκαιης κοινωνίας ήταν οι λύσεις.
Αυτό συνεχίστηκε παρά τις επιμέρους κρίσεις, ακόμη και μετά την ολική κρίση του 2008. Κανείς δεν τολμούσε στα σοβαρά, όταν αναλάμβανε την κυβέρνηση, να αμφισβητήσει μόνος τουσ΄ εθνικό πλαίσιο αυτή τη συναίνεση, γνωστή και ως ΤΙΝΑ (there is not alternative). Και γιατί δεν τολμούσε; Μα φυσικά γιατί αυτά όλα σύμφωνα με τον «μύθο» δεν ήταν πολιτικές αποφάσεις αλλά αναπόφευκτες συνέπειες της ανάπτυξης των τεχνολογικών εξελίξεων και γιατί ακόμη και αν υπήρχε η πρόθεση, δεν μπορούσαν να αμφισβητηθούν στο επίπεδο του έθνους-κράτους. Έτσι οι πιο φανατικοί εχθροί της ύπαρξης σιδερένιων κοινωνικών νομοτελειών (καμία σχέση με τον Μαρξ) έγιναν οι μεγαλύτεροι υποστηρικτές του νομοτελειακού χαρακτήρα της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον. Η πανουργία της ιστορίας που έλεγε και ο φιλόσοφος. Μέχρι και συνταγματική κατοχύρωση του παρονομαστή της λιτότητας (Σύμφωνο Σταθερότητας) επιδιώχθηκε να επιβληθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η πανδημία τα άλλαξε όλα αυτά. Οι κρατικές αλλά και οι παγκόσμιες παρεμβάσεις έδειξαν πως οι τεχνολογίες δεν είναι εμπόδιο στην εφαρμογή του παλιού σοσιαλδημοκρατικού τριπτύχου, αλλά μόνο ένα μέσο που κανείς το διαχειρίζεται όπως αυτός πολιτικά αποφασίζει. Αυτή την αλλαγή φοβάται και ο Σόιμπλε και άρχισε να μιλά για πανδημία χρέους. Όχι γιατί δεν υπάρχει τέτοιος κίνδυνος. Υπάρχει και παραυπάρχει. Αλλά το ζήτημα είναι πως αυτός θα αντιμετωπισθεί. Με συνέχιση των πολιτικών αυστηρής δημοσιονομικής πειθαρχίας σε κάθε περίπτωση ή με πολιτικές σαν αυτές που προτείνει ο Τζο Μπάιντεν υπό την καθοδήγηση της Υπουργού Οικονομικών Τζάνετ Γελεν; Η τελευταία, αποκαλούμενη και «κόκκινη τραπεζίτισσα», πολλά χρόνια τώρα από τη θέση της Διευθύντριας της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ (FED) απέρριπτε το δίλημμα του μονεταριστικού παρονομαστή: «Χαμηλός πληθωρισμός με υψηλή ανεργία ή το αντίθετο» και υπερασπιζόταν πολιτικές που υπηρετούν την τόνωση της αναπτυξιακής διαδικασίας και της απασχόλησης.Σύμφωνα με την Γέλεν οι Ηνωμένες Πολιτείες θα χρησιμοποιήσουν τη δική τους φορολογική νομοθεσία για να αποτρέψουν τις εταιρείες από τη μετατόπιση των κερδών ή την αλλαγή έδρας σε χώρες - φορολογικούς παραδείσους και θα ενθαρρύνουν άλλες μεγάλες οικονομίες να κάνουν το ίδιο. Οι ΗΠΑ θα επιδιώξουν τη θέσπιση παγκόσμιου εταιρικού φόρου. Τα παραπάνω σε συνδυασμό με την ενίσχυση των παραγωγικών κλάδων και των υποδομών, της εργασίας και της κατανάλωσης δηλαδή, δείχνουν τον δρόμο προς την κατεύθυνση της επιστροφής του αιτήματος για νέα αναδιανομή, για μια πιο δίκαιη κοινωνία και κατά συνέπεια και για μια πιο δημοκρατική και βαθύτερη παγκοσμιοποίηση και κοινωνία. Αυτά δεν είναι αιτήματα μόνο κάποιων «σταλινικών» όπως το καθ’ ημάς Ακραίο και φανατισμένο Κέντρο (ναι, υπάρχει κάτι τέτοιο) διατείνεται, αλλά αιτήματα που προκύπτουν από την επανεφεύρεση της πολιτικής και του πρωτείου της Δημοκρατίας.
H συνέχιση μετά την πανδημία του ιδεολογικού μονοπωλίου του trickle down economics δεν θα είναι πλέον τόσο εύκολα νομιμοποιημένη. Αρκεί βεβαίως η παγκόσμια Σοσιαλδημοκρατία να αμφισβητήσει την κυρίαρχη ως σήμερα ιδεολογία που θέλει η παγκοσμιοποίηση να είναι μόνο οικονομική ενοποίηση κι όχι και πολιτική. Σε ανύποπτο χρόνο (2019) στο βιβλίο μου «Το Πρωτείο της Δημοκρατίας. Η Σοσιαλδημοκρατία μετά τη Σοσιαλδημοκρατία» (Αλεξάνδρεια) υποστήριζα πως ενώ οι θεσμοί της οικονομίας (μεγάλες εταιρείες, τράπεζες, οργανισμοί) παγκοσμιοποιήθηκαν, χρειάζεται και οι πολιτικοί θεσμοί (κόμματα, συνδικάτα, πολιτικές κινήσεις) να ξεφύγουν από τον εγκλωβισμό τους στο έθνος- κράτος, αρχής γενόμενης με την καθιέρωση ενός παγκόσμιου φορολογικού συντελεστή. Με ρωτούσαν πως μπορεί να γίνει αυτό; Δεν είναι ουτοπικό; Οι εξελίξεις στις ΗΠΑ δείχνουν τον δρόμο για το πώς μπορούν να παγκοσμιοποιηθούν οι θεσμοί της πολιτικής και της Δημοκρατίας. Κι εδώ ο ρόλος μιας νέας σοσιαλδημοκρατίας μετά την παλιά θα είναι κομβικός.
