Τα πρώτα γενέθλια του πολέμου στην Ουκρανία

Σε λίγες μέρες κλείνει ένας χρόνος από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, τη χώρα που, σύμφωνα τον Πούτιν, δεν υπάρχει. Πρόκειται για μια επέτειο η οποία δεν προβλεπόταν στον αρχικό σχεδιασμό του, επειδή πίστευε πως όλα θα είχαν τελειώσει σε μία ή δύο εβδομάδες. Το τι θα συμβεί στο μέλλον φυσικά δεν το γνωρίζουμε, αλλά θα διακινδυνεύσω την πρόβλεψη ότι η εισβολή στην Ουκρανία θα διεκδικήσει με μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας τον τίτλο «γκάφα του αιώνα».

Ενώ λοιπόν ετοιμαζόμαστε να σβήσουμε το πρώτο κεράκι της τούρτας, θα άξιζε τον κόπο να εστιάσουμε την προσοχή μας στη γεωπολιτική διάσταση του θέματος, δηλαδή τα γυαλιά μέσα από τα οποία διαβάζουμε τον πόλεμο στην Ουκρανία. Κατ’ αρχάς η γεωπολιτική είναι όντως πολύ χρήσιμη γιατί μας βοηθάει να καταλάβουμε τις κινήσεις στη διεθνή σκακιέρα, όπου οι πεσσοί, από τον βασιλιά και τη βασίλισσα μέχρι τα απλά πιόνια, ιεραρχούνται, επιτίθενται, αμύνονται, συνασπίζονται, ελίσσονται με απώτερο και δεδηλωμένο στόχο να κερδίσουν το παιχνίδι. Στη γεωπολιτική, όπως και στο σκάκι, δεν υπάρχουν καλοί και κακοί. Υπάρχουν μόνο νικητές και ηττημένοι.

Σε μια πρώτη ματιά η λογική της γεωπολιτικής εξηγεί τις κινήσεις του Πούτιν. Στην πραγματικότητα όμως η στάση του διαφοροποιείται επειδή συνδυάζει δύο όχι απλώς ανομοιογενή, αλλά και αντιφατικά στοιχεία. Το ένα είναι ο κυνισμός του ισχυρού που αναγκάζει τους ανίσχυρους να αποδεχτούν τους όρους του και το δεύτερο η επίκληση της ηθικής, στο όνομα της οποίας διορθώνεται μια ιστορική αδικία. Πρόκειται για ρητορική λαθροχειρία. Διότι άλλο να λες ότι έχεις τη δυνατότητα να κάνεις κάτι (γεωπολιτική) και εντελώς άλλο να πιστεύεις ότι δικαιούσαι να το κάνεις (ηθική).

Για να μιλήσουμε συγκεκριμένα, ο Πούτιν ισχυρίζεται ότι η Ρωσία αδικήθηκε όταν η Δύση εκμεταλλεύτηκε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης για να κυριαρχήσει στη σκακιέρα, αλλά τώρα ήρθε η σειρά τής άδικα συρρικνωμένης Ρωσίας να αντεπιτεθεί σε μια προσπάθεια να ανακτήσει τον δικό της χαμένο ζωτικό χώρο. Γιατί λοιπόν διαμαρτύρονται εκείνοι που στο πρόσφατο παρελθόν έκαναν ακριβώς το ίδιο; Υπάρχει απάντηση: αν λ.χ. οι εξεγέρσεις του 1968 οδηγούσαν σε μια γενική αποσταθεροποίηση, δεν θα το εκμεταλλευόταν η Σοβιετική Ενωση;

Τα παράπονα του Πούτιν ότι η Δύση «κόντυνε» τη Ρωσία εκμεταλλευόμενη την κατάρρευση της ΕΣΣΔ θα ήταν βάσιμα αν οι πάλαι ποτέ δορυφόροι της σύρθηκαν με τη βία στο αντίπαλο στρατόπεδο. Στην πραγματικότητα όμως συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Οι χώρες αυτές, και δεν εννοώ μόνο τις κυβερνήσεις αλλά κυρίως τον λαό, διαγκωνίζονταν για το ποιος θα ενταχθεί νωρίτερα και πληρέστερα στην Ευρωπαϊκή Ενωση ή το ΝΑΤΟ. Επόμενο είναι οι απανταχού αριστεροί να διαφωνούν με τις επιλογές τους. Τίθενται όμως δύο ερωτήματα: πόσο «αριστερή» είναι η Ρωσία του Πούτιν και των ολιγαρχών και κλεπτοκρατών, του αυταρχισμού, όπου οι αμφισβητίες του καθεστώτος συλλαμβάνονται, φυλακίζονται ή δολοφονούνται; Και το κυριότερο, εφόσον οι Ουκρανοί αποφαίνονται ελεύθερα ότι δεν θέλουν να συμπεριληφθούν στην υπό κατασκευή ρωσική αυτοκρατορία του Πούτιν, ποιος και με ποια επιχειρήματα μπορεί να αμφισβητήσει το δικαίωμά τους να το κάνουν;

Με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να υπενθυμίσω ξανά τις γεωπολιτικές αδικίες που υπέστη η Αριστερά στην Ελλάδα. Εννοώ τη διαβόητη συμφωνία της Γιάλτας, η οποία μας ενέταξε στη Δύση χωρίς να μας ρωτήσει κανείς, επειδή αποτέλεσε μέρος ενός γενικότερου γεωπολιτικού διακανονισμού μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Δεν είναι λοιπόν παράδοξο, για να μην πω εξοργιστικό, κάποιοι αριστεροί στην Ελλάδα σήμερα να μασούν τα λόγια τους (φυσικά και καταδικάζουμε την εισβολή, αλλά… ακολουθούν αστερίσκοι) ή σε μερικές περιπτώσεις να υιοθετούν τη λογική του Πούτιν, όταν επί δεκαετίες διαμαρτύρονταν, όπως οι Ουκρανοί, επικαλούμενοι την αρχή ότι την τύχη της κάθε χώρας την καθορίζουν οι πολίτες της;

Μια και ξεκινήσαμε με την επέτειο της εισβολής στην Ουκρανία, ας μιλήσουμε και για μια άλλη. Πριν από είκοσι χρόνια, στις 15 Φεβρουαρίου 2003, έγινε στο Λονδίνο η μεγαλύτερη συγκέντρωση που είχα την τύχη να δω. Ενάμισι εκατομμύριο άνθρωποι κατέβηκαν στους δρόμους, κυριολεκτικά μια λαοθάλασσα που έπνιξε το κέντρο της πόλης, για να δηλώσουν την αντίθεσή τους στην επικείμενη εισβολή στο Ιράκ με πρόφαση τα όπλα μαζικής καταστροφής του Σαντάμ Χουσέιν, που τελικά αποδείχτηκε ότι δεν υπήρχαν. Τότε ο στόχος ήταν οι Αμερικανοί και τα γεωπολιτικά τους συμφέροντα που υπαγόρευσαν την εισβολή. Σήμερα είναι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Αν η επίκληση της δικαιοσύνης δεν είναι επιλεκτική και δεν τη θυμόμαστε όποτε συμφέρει τις γεωπολιτικές επιδιώξεις μας, η κατακραυγή εναντίον της Ρωσίας του Πούτιν πρέπει να είναι και απόλυτη και επιβεβλημένη.