Τι συμβαίνει με την οικονομία της Ευρώπης;

Πριν από 18 μήνες, σχεδόν όλοι οι αναλυτές προέβλεπαν ότι ο συνδυασμός πανδημίας, ανεξέλεγκτου πληθωρισμού και ενεργειακής κρίσης θα βύθιζε Ευρώπη και Αμερική σε ύφεση.

Κατά τη διάρκεια του 2023, η ευρωπαϊκή οικονομία σημείωσε σχεδόν μηδενική ανάπτυξη. Εμβληματικές ευρωπαϊκές εταιρείες (Volkswagen, Nokia, UBS) ανακοίνωσαν δεκάδες χιλιάδες απολύσεις. Εξαγριωμένοι αγρότες αποκλείουν δρόμους και εκατοντάδες χιλιάδες Γερμανοί εργαζόμενοι απεργούν. Τα ποσοστά αποδοχής ορισμένων Ευρωπαίων ηγετών κρατών κάνουν τον Τζο Μπάιντεν να μοιάζει με τον JFK. Και οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις καταγράφουν ενίσχυση των ακροδεξιών κομμάτων σε ολόκληρη την ήπειρο, με το «κόστος ζωής» να αναφέρεται ως το κορυφαίο πρόβλημα.

Αντίθετα, η οικονομία των ΗΠΑ τα πηγαίνει θεαματικά καλά. Η ανεργία βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, νέες επιχειρήσεις δημιουργούνται με ρυθμό ρεκόρ και οι μισθοί αυξάνονται γρήγορα. Η Αμερική το πέτυχε αυτό κλέβοντας από τις συνταγές της Ευρώπης περί κράτους πρόνοιας. Κι εκτελώντας τις καλύτερα.

Όταν η πανδημία χτύπησε τον Μάρτιο του 2020, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο άνοιξαν τις στρόφιγγες των χρημάτων. Βρετανία και Γερμανία ξόδεψαν περισσότερα από 500 δισ. δολ., η Γαλλία 235 δισ. δολ. και η Ιταλία 216 δισ. δολ. Οι ΗΠΑ αποδείχτηκαν όμως μια κατηγορία από μόνες τους, ξοδεύοντας 5 τρισ. δολ. – σε σημερινά δολάρια περισσότερα από το άθροισμα δαπανών για New Deal και Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο! Κυρίως, δε, ως ποσοστό του ΑΕΠ το ποσό υπήρξε υπερδιπλάσιο από ό,τι ξόδεψαν οι περισσότερες ευρωπαϊκές οικονομίες.

Πολλοί οικονομολόγοι προειδοποίησαν ότι τόσο υψηλές δαπάνες θα εκτινάξουν τον πληθωρισμό. Για ένα διάστημα αυτό φαινόταν να ισχύει. Όμως από το καλοκαίρι του 2022 ο πληθωρισμός άρχισε να μειώνεται σταθερά στις ΗΠΑ, ενώ συνέχισε να αυξάνεται στην Ευρώπη. Οι δαπάνες της πανδημίας αποδείχθηκε ότι δεν ήταν η κύρια αιτία του πληθωρισμού. Αντίθετα, οι υψηλές δαπάνες έθεσαν τους Αμερικανούς σε πολύ ισχυρότερη θέση από τους Ευρωπαίους. Οι ευρωπαίοι καταναλωτές αναγκάστηκαν να μειώσουν δαπάνες, ενώ οι Αμερικανοί, ενισχυμένοι από περίπου 2,5 τρισ. δολ. υπερβάλλουσας αποταμίευση, απλώς συνέχισαν να ξοδεύουν. Ο Mark Zandi, επικεφαλής οικονομολόγος στο Moody’s Analytics, υποστηρίζει ότι αυτό το «τείχος προστασίας καταναλωτών» επέτρεψε στις επιχειρήσεις να συνεχίσουν να προσλαμβάνουν, να αυξάνουν μισθούς και επενδύσεις.

Πέραν της ποσότητας , διαφορά υπήρξε και στην ποιότητα των δημοσίων δαπανών. Στην αρχή της πανδημίας, η Ευρώπη υποστήριξε τους εργαζόμενους, πληρώνοντας τους εργοδότες για να μην τους απολύσουν. Στις ΗΠΑ ήταν ευκολότερο να πληρώνουν τους εργαζόμενους για να μείνουν σπίτι, μέσω επιδομάτων ανεργίας. Η στρατηγική της Ευρώπης θεωρήθηκε ανώτερη: Όταν η οικονομία θα άνοιγε ξανά, οι άνθρωποι θα επέστρεφαν απλώς στη δουλειά, χωρίς το χάος εκατομμυρίων που αναζητούν θέσεις εργασίας ταυτόχρονα.

Τελικά το χάος φαίνεται ότι ήταν ευλογία: Συνήθως οι εργαζόμενοι προτιμούν να παραμείνουν στις θέσεις εργασίας τους, ακόμα κι αν υπάρχουν καλύτερες ευκαιρίες. Όταν όμως άνοιξε ξανά η οικονομία των ΗΠΑ, δεκάδες εκατομμύρια απολυμένοι δεν είχαν άλλη επιλογή από το να αναζητήσουν κάτι νέο. Χάρη στα επιδόματα ανεργίας μπορούσαν να είναι πιο επιλεκτικοί. Ως αποτέλεσμα, πολλοί βρήκαν καλύτερες θέσεις εργασίας κι εκατομμύρια ξεκίνησαν τις δικές τους εταιρείες.

Αυτός ο ανασχηματισμός της αγοράς εργασίας, υποστηρίζει ο Άνταμ Πόζεν, πρόεδρος του Ινστιτούτου Πίτερσον για τη Διεθνή Οικονομία, είναι η πιο εύλογη εξήγηση για το γιατί οι Αμερικανοί εργαζόμενοι γνώρισαν μια ξαφνική άνοδο της παραγωγικότητας το δεύτερο εξάμηνο του 2023 – κάτι που δεν συνέβη στην Ευρώπη.

Η απόκλιση Ευρώπης – ΗΠΑ συνεχίστηκε και μετά την πανδημία. Τρείς νόμοι που ψηφίστηκαν το 2022 διοχέτευσαν περισσότερα από 2 τρισ. δολ. σε υποδομές, μεταποίηση και καθαρή ενέργεια. Αν και στόχευαν στο μακροπρόθεσμο μέλλον της Αμερικής, είχαν ένα απροσδόκητο μπόνους: Θωράκισαν την αμερικανική οικονομία ενάντια στην αύξηση των επιτοκίων.

Οι αυξήσεις των επιτοκίων επηρεάζουν πρωτίστως τομείς που εξαρτώνται από τη χρηματοδότηση χρέους, όπως οι κατασκευές και η μεταποίηση. Αυτό ακριβώς συνέβη στην Ευρώπη, ενώ στις ΗΠΑ αυτοί οι κλάδοι ανθούν. Οι εταιρείες ανακοίνωσαν μετά την πανδημία επενδύσεις 650 δισ. δολ. σε τομείς όπως οι ημιαγωγοί και τα ηλεκτρικά οχήματα. Πέρυσι, οι ιδιωτικές επενδύσεις σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις έφθασαν στο υψηλότερο επίπεδο από το 1958.

Οι πολύ διαφορετικές τροχιές των οικονομιών σε ΗΠΑ και της Ευρώπη δεν εξηγούνται μόνο από πολιτικές επιλογές. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ώθησε τις τιμές της ενέργειας σε πολύ υψηλότερες τιμές στην Ευρώπη από ό,τι στις ΗΠΑ. Ωστόσο, το διατλαντικό χάσμα διευρύνθηκε πολύ το 2023, όταν είχε ήδη περάσει η χειρότερη φάση της ενεργειακής κρίσης. Η απόκλιση εξηγείται καλύτερα από τον τρόπο με τον οποίο η Ευρώπη και οι ΗΠΑ έχουν ανταποκριθεί αντίστοιχα στη σειρά οικονομικών κρίσεων από το 2020. «Ο Μπάιντεν έχει αγκαλιάσει μια οικονομική ατζέντα πολύ πιο κοντά στις σοσιαλδημοκρατικές παραδόσεις της Ευρώπης», υποστηρίζει ο Malcolm Gooderham, ιδρυτής του βρετανικού Elgin Advisory. «Εξαιτίας αυτού, η Ευρώπη τρώει τη σκόνη της Αμερικής».

Βέβαια η Αμερική μπόρεσε να ακολουθήσει αυτή την επιθετική ατζέντα επειδή ακριβώς είναι η Αμερική. Από το 2019, οι ΗΠΑ έχουν προσθέσει περισσότερα από 10 τρισ. δολ. στο χρέος και πέρσι το ομοσπονδιακό έλλειμμα ξεπέρασε τα 1,7 τρισ. δολ. Αυτό το ύψος ελλειμμάτων είναι πλέον αδιανόητο για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Μετά το 2008 οι κρίσεις χρέους απείλησαν να διαλύσουν την Ευρωζώνη, με αποτέλεσμα πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να φοβούνται τα ελλείμματα - μια στάση που μπορεί να έχει φτάσει σε… ανθυγιεινά άκρα. Τον περασμένο χρόνο, πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις μείωναν μανιωδώς τα ελλείμματα, ενώ οι οικονομίες τους χρειάζονται απεγνωσμένα περισσότερες δαπάνες. Αυτές οι αποφάσεις εξόργισαν τους πολίτες και συνέβαλαν στην άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων.

Στη Γερμανία, οι πρόσφατες προσπάθειες της κυβέρνησης να ξεκινήσει ένα μέτριο επενδυτικό πρόγραμμα καθαρής ενέργειας ανατράπηκαν από το Ανώτατο Δικαστήριο, επειδή προσπάθησε να παρακάμψει το όριο του χρέους, χρησιμοποιώντας κονδύλια που προορίζονταν για την πανδημία. «Η Γερμανία γνωρίζει ότι χρειάζεται το ίδιο είδος δημοσιονομικής πολιτικής με την Αμερική», υποστηρίζει ο Sander Tordoir, ανώτερος οικονομολόγος στο Κέντρο Ευρωπαϊκής Μεταρρύθμισης. «Αλλά δεν μπορεί να ξεφύγει από τον ζουρλομανδύα που μόνη της φόρεσε».

Οι περισσότεροι οικονομολόγοι αναμένουν ότι η οικονομία της Ευρώπης θα ανακάμψει σταδιακά, κατά τη διάρκεια του 2024. Όμως σε έναν κόσμο κλιματικής αλλαγής, συγκρούσεων μεγάλων δυνάμεων και ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων, το μέλλον της ηπείρου θα εξαρτηθεί από το πώς θα επιλέξει να αντιμετωπίσει τους μελλοντικούς οικονομικούς κραδασμούς. Οι Αμερικανοί ανταποκρίθηκαν στην πανδημία μοιάζοντας περισσότερο στην Ευρώπη. Τώρα είναι η σειρά της Ευρώπης να μοιάσει στην Αμερική.