Επανεφευρίσκοντας το σκανδιναβικό μοντέλο

Mikko Kuisma, Progressive governance, ppol.gr, Δημοσιευμένο: 2008-07-14

Το σκανδιναβικό μοντέλο συχνά περιγράφεται ως «σοσιαλδημοκρατικό πρότυπο». Σήμα κατατεθέν του το κοινωνικό κράτος για όλους, που θεμελιώθηκε από τη «διαταξική συμμαχία» αριστεράς-αγροτιστών τη δεκαετία του ’30. Το σκανδιναβικό μοντέλο θεωρείται πως απάλυνε τις κοινωνικές ανισότητες και οδήγησε σε κοινωνική σταθερότητα και δικαιοσύνη.

Η «τριμερής» διαπραγματευτική δομή (μεταξύ συνδικάτων, εργοδοσίας και κράτους) που βρίσκεται στον πυρήνα του «σκανδιναβικού μοντέλου» άλλαξε τους συσχετισμούς μεταξύ εργαζομένων, αγροτών κι αστικής τάξεως.

Στο πλαίσιο του 21ου αιώνα, το σκανδιναβικό μοντέλο, με τις σοσιαλδημοκρατικές του παραδόσεις και τους προνοιακούς του θεσμούς, θεωρείται πως θα δοκιμασθεί από την παγκοσμιοποίηση, που πολλοί πιστεύουν πως θα οδηγήσει σε ομογενοποίηση των διαφόρων «εθνικών» τύπων καπιταλισμού.

Το σκανδιναβικό μοντέλο βρίσκεται έτσι σε ένα σταυροδρόμι: από τη μια ορισμένοι υποστηρίζουν πως θα υποχρεωθεί να προσαρμοσθεί στο νεοφιλελεύθερο χαρακτήρα της παγκοσμιοποίησης. Από την άλλη υπάρχουν εκείνοι που θεωρούν πως το σκανδιναβικό σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο μπορεί να παράσχει μία βιώσιμη εναλλακτική κοινωνικό-οικονομική πρόταση, που συνδυάζει κοινωνική δικαιοσύνη και οικονομική ανταγωνιστικότητα.

Προκειμένου να εκτιμήσουμε τη μελλοντική βιωσιμότητα του σκανδιναβικού μοντέλου, ίσως το καλύτερο θα ήταν να αξιολογήσουμε πρώτα τους όρους με τους οποίους γίνεται η σχετική συζήτηση.

Σήμερα η συζήτηση αυτή επικεντρώνεται στις πιέσεις που ασκεί η παγκοσμιοποίηση στα φορολογικά συστήματα των Σκανδιναβικών κρατών. Αυτή η οπτική έχει μεν την αξία της. Θα ήταν όμως χρησιμότερο ίσως αν θέταμε στο επίκεντρο της συζήτησης την ιδέα της «πολιτικότητας» και το περιεχόμενο της έννοιας του πολίτη στις διάφορες εθνικές μορφές καπιταλισμού.

Αυτή η προσέγγιση θα μας βοηθήσουμε να καταλάβουμε καλύτερα τις ιστορικές επιτυχίες του σκανδιναβικού μοντέλου.

Στις Σκανδιναβικές χώρες, το κράτος πρόνοιας είναι αναπόσπαστο στοιχείο της έννοιας του πολίτη. Η έννοια του πολίτη στις χώρες αυτές αποτυπώνεται δε θεσμικά στις ίδιες τις δομές του κοινωνικού κράτους και των εξατομικευμένων του παροχών.

Η ανθεκτικότητα του σκανδιναβικού μοντέλου δεν εξαρτάται ως εκ τούτου αποκλειστικά από τις οικονομικές πιέσεις που του ασκεί η παγκοσμιοποίηση. Εξίσου σημαντικό είναι το κατά πόσο θα εξακολουθήσουμε να έχουμε κοινωνίες που να απαρτίζονται από άτομα πρόθυμα να υποταχτούν σε ένα σύνολο θεσμών που να οριοθετούν σε σημαντικό βαθμό τα περιθώρια της ατομικής τους εξέλιξης.

Σε αυτό το πλαίσιο, το μέλλον του σκανδιναβικού μοντέλου δεν αφορά τόσο τη σοσιαλδημοκρατική παράδοση, όσο την ίδια τη γενεαλογία της διαμόρφωσης των σκανδιναβικών εθνών-κρατών, που υπήρξαν η πηγή έμπνευσης και η βάση υποστήριξης αυτού που αργότερα γνωρίσαμε ως σκανδιναβικό κράτος πρόνοιας.

Πράγματι, πολλοί αναλυτές τονίζουν την κάπως ιδιαίτερη κατανόηση της έννοιας της ισότητας στο σκανδιναβικό χώρο -ως ισότητας διαθεσίμου εισοδήματος μάλλον, παρά ευκαιριών. Το σοσιαλδημοκρατικό ιδεώδες, προέρχεται από τη θετική σημασιοδότηση εννοιών όπως η ομοιομορφία κι η εξομοίωση, που χρονολογείται από τις πρώτες ημέρες της θρησκευτικής μεταρρύθμισης στη Σκανδιναβία και το ρόλο που έπαιξε η καθιέρωση του λουθηρανικού προτεσταντισμού ως επίσημης κρατικής θρησκείας στην ίδια τη διαμόρφωση κεντρικών-κρατικών μορφών εξουσίας.

Δεν είναι λίγοι όσοι φτάνουν στο σημείο να θεωρούν στη σοσιαλδημοκρατία του 20ού αιώνα ως το φυσικό επακόλουθο των θρησκευτικών πεποιθήσεων της σκανδιναβικής θρησκευτικής μεταρρύθμισης.

Για να το πούμε αλλιώς, το ποιος δικαιούται ή δε δικαιούται της κρατικής συμπαράστασης, το ποιος ανήκει ή δεν ανήκει στην κρατική οντότητα, το καθόριζε, με σχετικά σαφή τρόπο, η θρησκευτική του τοποθέτηση. Αυτό οδήγησε σε ένα είδος «πρώιμου κρατικού εθνικισμού» πάνω στο οποίο θεμελιώθηκαν αργότερα οι αξίες της κρατικής πρόνοιας. Είναι εύλογο πως αυτή η αντίληψη περί ισότητας δεν είναι συμβατή με τον πολυπολιτισμό, που πλέον χαρακτηρίζουν ολοένα και περισσότερο και το σκανδιναβικό χώρο.

Ενώ όμως ο πολυπολιτισμός μοιάζει να πλαγιοκοπεί το σκανδιναβικό μοντέλο κοινωνικού κράτους, δε θα πρέπει να παραγνωρίζουμε πως το σκανδιναβικό μοντέλο στηρίζεται εξίσου σε μια αντίληψη περί κοινωνικής δικαιοσύνης για ολόκληρη την ανθρωπότητα, που υπερβαίνει τα εθνικά σύνορα. Παράλληλα με την προσπάθεια για κοινωνική ισότητα στο εσωτερικό, αναπτύχθηκε επίσης ένας διεθνισμός της αλληλεγγύης. Αυτή η αίσθηση κοσμοπολιτισμού οδήγησε τις Σκανδιναβικές χώρες να διακριθούν για το ύψος της ανθρωπιστικής τους βοήθειας και για τις προσπάθειές τους υπέρ της παγκόσμιας ειρήνης.

Αυτό ίσως να έγινε δυνατό από μια ιδιαίτερη σκανδιναβική αντίληψη περί της σχέσης μεταξύ «εσωτερικού» και «εξωτερικού»: η δημιουργία μιας κοινωνίας βασισμένης στην ισότητα (για να μην πούμε στην ομοιομορφία) στο εσωτερικό της χώρας, δεν μπορούσε παρά να γίνει αντιληπτή ως το πρώτο μόνο σκαλοπάτι στην επέκταση του μοντέλου αυτού σε ολόκληρο τον κόσμο.

Από την άποψη αυτή, το σκανδιναβικό μοντέλο του 21ου αιώνα θα χρειαστεί πρώτα απ’ όλα να αντιληφθεί με νέο τρόπο την ιδέα της διαφορετικότητας και το πώς αυτή είναι δυνατό να συναρθρωθεί με την έννοια της ισότητας. Θα πρέπει επίσης να αντεπεξέρθει σε μια πολύ ασαφέστερη οριοθέτηση μεταξύ «εσωτερικού» και «διεθνούς».

Τα Σκανδιναβικά κράτη θα αντιμετωπίσουν την πρόκληση της αναπόφευκτης αλλαγής των κριτηρίων για το ποιος δικαιούται -και ποιος όχι- να συμμετέχει στο κράτος πρόνοιας. Αν όμως αυτό γίνει αποτελεσματικά, το σκανδιναβικό μοντέλο θα μπορέσει πράγματι να αναδειχθεί σε μια φερέγγυα οικουμενική εναλλακτική πρόταση, που συνδυάζει την κοινωνική αλληλεγγύη με την οικονομική ανταγωνιστικότητα.

Το σκανδιναβικό μοντέλο εξακολουθεί να είναι εξίσου δημοφιλές όσο ήταν πάντα, και το ιδεώδες του της κοινωνικής δικαιοσύνης είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Το σημαντικότερο πάντως ίσως να είναι πως εξακολουθεί να είναι απολύτως ανταγωνιστικό, ακόμα και στις συνθήκες της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.

---

* O Mikko Kuisma είναι καθηγητής στο πανεπιστήμιο Μπρουκς της Οξφόρδης

Θέματα επικαιρότητας: Ευρωπαϊκή Αριστερά

Στέργιος Καλπάκης

Η Γαλλία τρομάζει ήδη Μητσοτάκη και συμφέροντα

Στέργιος Καλπάκης, 2024-07-09

Ανησυχούν: Αυτό που έγινε για να αποτραπεί η νίκη της Ακροδεξιάς...

Περισσότερα
Φίλιππος Σαχινίδης

Κρίσεις, οικονομικά παραδείγματα και οι Ευρωπαίοι Σοσιαλιστές

Φίλιππος Σαχινίδης, 2022-06-26

Οι κρίσεις της τελευταίας δωδεκαετίας και οι αλλαγές στις...

Περισσότερα
Γιάννης Μπουρνούς

Καθόρισε τη γενιά μας, καθόρισε την ευρωπαϊκή και την ελληνική Αριστερά

Γιάννης Μπουρνούς, 2021-07-17

Οι διαδηλώσεις στη Γένοβα (19-21 Ιουλίου 2001), ενάντια στη σύνοδο...

Περισσότερα
Λουτσιάνα Καστελίνα

Η Ροσάντα μάς δίδαξε να αγωνιζόμαστε και να σκεφτόμαστε

Λουτσιάνα Καστελίνα, 2020-09-27

Η Ροσάντα δεν ήταν σε κανένα κόμμα, αλλά έμεινε ως το τέλος...

Περισσότερα
Θανάσης Γιαλκέτσης

Μια αιρετική και αμετανόητη κομμουνίστρια

Θανάσης Γιαλκέτσης, 2020-09-22

Η είδηση του θανάτου της Ροσάνα Ροσάντα (πέθανε προχθές...

Περισσότερα
Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου

Ενας άλλος δρόμος είναι αναγκαίος και εφικτός

Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου, 2020-06-05

Την τελευταία δεκαετία, εξαιτίας της χρηματοπιστωτικής...

Περισσότερα

Πορτογάλοι και Ισπανοί δείχνουν τον δρόμο!

Τάσος Παππάς, 2019-12-03

Μετά τη συμφωνία της σοσιαλδημοκρατίας με τη ριζοσπαστική...

Περισσότερα
Κώστας Καλλίτσης

Γιατί ζηλεύω την Πορτογαλία

Κώστας Καλλίτσης, 2019-05-19

«Αυτές οι μισθολογικές αυξήσεις δεν συνάδουν με τις δεσμεύσεις...

Περισσότερα

Άρθρα/ Πολιτική

Νίκος Μπίστης

Γιά ένα νέο Μέτωπο Λογικής στην εεξωτερική πολιτική

Νίκος Μπίστης, 2024-12-02

Πριν μια βδομάδα η Εποχή είχε φιλοξενήσει άρθρο μου για...

Σωτήρης Βαλντέν

Όχι στο ”πατριωτικό Μέτωπο”

Σωτήρης Βαλντέν, 2024-12-01

Κάθε μέρα που περνά, τα «ήρεμα νερά» στις ελληνοτουρκικές...

Δημήτρης Λιάκος

Σκέψεις, με αφορμή το βιβλίο της Άνγκελα Μέρκελ

Δημήτρης Λιάκος, 2024-12-01

Η έκδοση των απομνημονευμάτων της Άνγκ. Μέρκελ και οι αναφορές...

Στέργιος Καλπάκης

Αφετηρία μιας νέας εποχής ανάκαμψης

Στέργιος Καλπάκης, 2024-11-26

Μετά από όσα συνέβησαν τη χρονιά που πέρασε απαιτούνται...

Χρήστος Ροζάκης

Ανατρέχοντας στο παρελθόν των ελληνοτουρκικών

Χρήστος Ροζάκης, 2024-11-23

Οι ομάδες του «πατριωτικού μετώπου» έχουν οργιάσει με μια...

Αντώνης Λιάκος

Μπορεί να επιβιώσει η Αριστερά;

Αντώνης Λιάκος, 2024-11-24

Δεδομένων του κατακερματισμού, της απώλειας επιρροής και...

Δημήτρης Χατζησωκράτης

Συνέδριο καμπής…

Δημήτρης Χατζησωκράτης, 2024-11-07

Αύριο το απόγευμα ξεκινάει τις εργασίες του το Έκτακτο...

Σωτήρης Βαλντέν

Ελληνοτουρκικά: ο Μητσοτάκης, ο Σαμαράς και η αντιπολίτευση

Σωτήρης Βαλντέν, 2024-10-29

Οι πρωτοβουλίες της κυβέρνησης για αποκλιμάκωση και διάλογο...

Μαριλένα Κοππά

Κάποιες σκέψεις για τον ελληνοτουρκικό διάλογο

Μαριλένα Κοππά, 2024-10-26

Χρειάζεται αποφασιστικότητα, σχεδιασμός και εξαιρετικά...

Δειλά βήματα στο Κυπριακό

Κυριάκος Πιερίδης, 2024-10-20

Η «διευρυμένη συνάντηση» που προανήγγειλε ο Γκουτέρες...

Τα μίλια και η θάλασσα

Παύλος Τσίμας, 2024-10-19

Συμπληρώνονται, αυτές τις ημέρες, 51 χρόνια από τότε που...

Θόδωρος Τσίκας

Ελλάδ, Ισραήλ και κρίση στη Μέση Ανατολή

Θόδωρος Τσίκας, 2024-10-12

Στη χώρα μας ο δημόσιος διάλογος διεξάγεται μεταξύ δύο...

×
×