Εκμεταλλεύονται την κρίση

Μηδενική ανάπτυξη φέτος, μείωση της απασχόλησης γύρω στο 0,5% και αντίστοιχη άνοδο της ανεργίας προβλέπει η ετήσια έκθεση της Τραπέζης της Ελλάδος που δημοσιεύεται σήμερα. Η απότομη προσγείωση της ελληνικής οικονομίας στη στασιμότητα ύστερα από δώδεκα χρόνια μεγέθυνσης της τάξης του 4%- και ακόμα 2,9% πέρυσι- δεν ενδιαφέρει μόνο την πολιτική, καθώς αφαιρεί και τα τελευταία υπολείμματα αξιοπιστίας από την κυβέρνηση. Αναταράσσει ολόκληρη την κοινωνία αναδεικνύοντας πολύ οξύτερα τα πραγματικά προβλήματα με τα οποία ζούσαμε έως τώρα. Και το πρώτο είναι η κατάσταση στην απασχόληση.

Σε απόλυτα μεγέθη η επίπτωση δεν αναμένεται τόσο δραματική αν συγκριθεί με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ή και με το επίπεδο απασχόλησης που είχαμε εμείς ακόμα πρόσφατα. Ο συνολικός αριθμός των απασχολουμένων σύμφωνα με την πρόβλεψη μπορεί να μειωθεί μέχρι κατά 25.000 άτομα, από τα 4.560.000 που είχε καταμετρηθεί πέρυσι. Έντονες θα είναι όμως οι ανακατατάξεις που θα συντελεστούν υπό συνθήκες κάμψης της ζήτησης. Από το ένα τρίτο χονδρικά που είναι οι αυτοαπασχολούμενοι, πολλοί θα κρατήσουν όσο μπορούν το μαγαζί τους (εργαστήριο, γραφείο, χωράφι) βγάζοντας λιγότερα. Προπάντων όμως στις επιχειρήσεις βλέπουμε να αλλάζουν τα δεδομένα. Πολύ περισσότερες από όσες το έχουν πραγματικά ανάγκη, από όσες δηλαδή θα μπορούσαν να το τεκμηριώσουν πειστικά με τα οικονομικά στοιχεία τους, μειώνουν το προσωπικό τους και αναγκάζουν αυτούς που κρατάνε να δουλεύουν περισσότερο χωρίς να τους πληρώνουν αντίστοιχα, ή μειώνουν τις ώρες εργασίας και τις αντίστοιχες αμοιβές των εργαζομένων. Το κλίμα της κρίσης, όπως μεγεθύνεται από τα μέσα ενημέρωσης καιρό πριν εκδηλωθεί συγκεκριμένα στην εγχώρια οικονομία, διευρύνει την ανασφάλεια και γίνεται πρόσφορο για εργοδοτική αυθαιρεσία σε έκταση που δεν είχαμε τρεις δεκαετίες τώρα. Κανείς δεν υπενθυμίζει ότι στασιμότητα στη ζήτηση, μείωση κερδών ή και ζημίες αντιμετώπιζαν άλλοτε συχνά οι επιχειρήσεις στη χώρα μας- αυτός ήταν ο κανόνας μέχρι το 1995- μόνο σε ακραίες περιπτώσεις όμως κατέφευγαν σε τέτοιες πρακτικές. Τις απαγόρευαν οι αντιλήψεις που επικρατούσαν τότε στην Ελλάδα, τις οποίες εξέφραζαν κόμματα και συνδικάτα πολύ ισχυρά για να τις ξεπεράσει η σύντομη θητεία Μητσοτάκη, σε πείσμα του κυρίαρχου νεοφιλελευθερισμού της εποχής.

Αυτό το φράγμα όμως δεν υπάρχει πια. Μεσολάβησαν η έλευση εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών που προσέφεραν φθηνή και απροστάτευτη από νόμους και συλλογικές συμβάσεις εργασία, εφόσον Πολιτεία και κοινωνία ανέχθηκαν την παράνομη υπερεκμετάλλευσή τους και επωφελήθηκαν, η είσοδος νέων γενιών στην αγορά εργασίας κάθε χρόνο για τους οποίους η οικονομία παρά τους υψηλούς ρυθμούς δεν δημιουργούσε καλές και παραγωγικές θέσεις εργασίας και ταυτόχρονα η αποδυνάμωση της παρουσίας των συνδικάτων σε όλο τον ιδιωτικό τομέα. Καθιερώθηκε ο διχασμός της αγοράς εργασίας σε δύο κομμάτια, ένα θεσμικά προστατευμένο στον δημόσιο τομέα και σε μεγάλες, οργανωμένες ιδιωτικές επιχειρήσεις (όχι σε όλες πάντως) και ένα ανεξέλεγκτο, όπου το εργοδοτικό αίτημα της ευελιξίας υλοποιούνταν σε απόλυτο βαθμό. Οι ανισότητες μεταξύ των εργαζομένων διογκώνονται. Ωστόσο και το τείχος που χώριζε τα δύο κομμάτια διαβρώνεται, όσο το Δημόσιο χρησιμοποιεί ολοένα και περισσότερο τη δεύτερη αγορά με εργολαβίεςμη διστάζοντας να καλύψει τις πιο απάνθρωπες μορφές παράνομης εκμετάλλευσης μεταναστριών για τον καθαρισμό των κτιρίων του -, με προσωρινές συμβάσεις και με stages για νέους χωρίς αύριο, όσο οι κανονισμοί εργασίας αλλάζουν για νεοπροσλαμβανόμενους και οι ιδιωτικές επιχειρήσεις που τηρούν τις θεσμικές υποχρεώσεις τους λιγοστεύουν. Η διάβρωση δεν άρχισε τώρα, είναι φανερό όμως ότι στις συνθήκες της οικονομικής επιδείνωσης προχωράει πολύ πιο γρήγορα.

Εξαιρετικά επίκαιρη ήρθε η συζήτηση που διοργάνωσε ο ΟΠΕΚ (Όμιλος Προβληματισμού για τον Εκσυγχρονισμό της Κοινωνίας) την περασμένη εβδομάδα: «Η αγορά εργασίας εν ώρα κρίσης: επισφαλής εργασία και ανεργία». Τις συνέπειες του διχασμού των εργαζομένων ανάμεσα στους προστατευμένους «εντός» και τους «εκτός» θεσμικής προστασίας ανέλυσαν πανεπιστημιακοί που έχουν μελετήσει αυτή την εξέλιξη στη χώρα μας και διεθνώς. Ο Αντώνης Λιάκος για να τονίσει ότι αυτό που χρειάζεται τώρα είναι η συμμαχία των εργαζομένων των διαφορετικών εργασιακών καθεστώτων ώστε να γίνουν εφικτές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις υπέρ της εργασίας συνολικά. Η Αντιγόνη Λυμπεράκη για να εξηγήσει ότι η αγορά των δύο ταχυτήτων δεν είναι μόνο κοινωνικά άδικη γιατί μεταφέρει ολόκληρο το βάρος της προσαρμογής στους πιο ευάλωτους, αλλά και υπονομευτική για την ανάπτυξη αφού καθηλώνει την παραγωγικότητα. Και ο Μάνος Ματσαγγάνης για να δείξει ότι μεταρρυθμίσεις υπέρ των «εκτός» δεν είναι δυνατό να προχωρήσουν χωρίς να θιγούν «κεκτημένα» των «εντός». Είναι μια συζήτηση που αξίζει να συνεχιστεί πολύ ευρύτερα.