Λιβύη και τα περί ηθικής διλήμματα

Μερικές φορές η ζωή (και η πολιτική) βάζουν δύσκολα ερωτήματα, κι ακόμα δυσκολότερα διλήμματα.

Ένα τέτοιο δίλημμα -θα το θυμάστε- ήταν, πριν από μερικά χρόνια, αυτό που παρουσιάστηκε στην Αλγερία. Μετά από έναν αιματηρό εμφύλιο, στον οποίο οι φονταμενταλιστές έκαναν επίδειξη της αγριάδας τους, μερικές φορές αφανίζοντας ολόκληρα χωριά και σκοτώνοντας με τον πιο απάνθρωπο τρόπο τους μόνους εναπομείναντες σε αυτά, τις γυναίκες και τα παιδιά, προκηρύσσονται εκλογές. Νικητές των εκλογών φαίνονταν να είναι οι φονταμενταλιστές - προφανώς οι περισσότεροι Αλγερινοί ψήφιζαν υπό καθεστώς τρόμου. Και τότε η κυβέρνηση της Αλγερίας, με τη σύμφωνη γνώμη των Δυτικών και ιδιαίτερα της Γαλλίας, αποφάσισαν να ακυρώσουν τις εκλογές και αυτό που θα έβγαζαν οι κάλπες.

Ήταν ελάχιστοι, θυμάμαι, οι διανοούμενοι, στη Γαλλία αλλά και σε άλλες χώρες του κόσμου, που διαμαρτυρήθηκαν για το γεγονός. Ένα πέπλο σιωπής κάλυψε την υπόθεση: όλος ο δυτικός αλλά και ο αραβικός κόσμος συμφώνησαν στο γεγονός ότι δεν μπορούσε μια χώρα να παραδοθεί στα χέρια μακελάρηδων, ιδιαίτερα τη στιγμή που βρισκόταν σε έξαρση παγκοσμίως η πιο παράλογη και αιματηρή τρομοκρατία. Το μάθημα, που όμως δεν ειπώθηκε καθαρά ποτέ, ήταν πως όταν διακινδυνεύονται ανθρώπινες ζωές, οι πολιτικές αρχές πρέπει να υποχωρούν.

Φέτος, με την υπόθεση της Λιβύης, τα ίδια διλήμματα ήρθαν στην επιφάνεια. Όλος ο δυτικός κόσμος -με προεξάρχοντα τα αριστερά κόμματα- χαρά ένιωσε μεγάλη με τις λαϊκές εξεγέρσεις κατά των ημιαυταρχικών και ημιδικτατορικών καθεστώτων της Τυνησίας, της Αιγύπτου, της Υεμένης. Δεν βρέθηκε ούτε ένας -εκτός από τον Μπερλουσκόνι- που να υποστήριξε τον Μουμπάρακ. Η υποστήριξη των διαδηλωτών, αλλά και της μετέπειτα παρέμβασης του στρατού, ήταν άμεση, καθαρή, απόλυτη. Διλήμματα, στην περίπτωση αυτή δεν υπήρχαν. Κανείς δεν σκέφτηκε, σε αυτή την περίπτωση, ότι οι αποπεμφθέντες πρόεδροι είχαν εκλεγεί νομότυπα, και ότι όλοι, μέχρι προχθές, τους αντιμετώπιζαν ως νόμιμους εκπροσώπους των χωρών τους.

Αντίθετα, όταν τέθηκε το θέμα να βοηθηθεί η φθίνουσα επανάσταση κατά του Καντάφι, τα διλήμματα ξαναφούντωσαν. Και παρότι όλοι ξέρουν ποιος είναι στην πραγματικότητα ο Λίβυος πρόεδρος, παρότι όλοι αναγνωρίζουν το παρανοϊκό φως που λάμπει στα μάτια του, κι όλοι ξέρουν ότι η εκδίκησή του θα ήταν τρομερή, τέθηκε το ερώτημα: είναι σωστό να επέμβεις στα εσωτερικά ενός κράτους, να χρησιμοποιήσεις τη δύναμή σου για να γείρεις την πλάστιγγα προς τη μια πλευρά, ακόμα κι αν αυτή η πλευρά είναι η πλευρά του δικαίου;

Πάντα με εντυπωσίαζαν οι άνθρωποι που έχουν μόνο βεβαιότητες, παρότι δεν ζηλεύω ποτέ κανέναν από αυτούς. Οι θεολόγοι και οι περισσότεροι πολιτικοί ανήκουν σε αυτή τη χωρία ανθρώπων, μπορούν και παίρνουν εύκολα αποφάσεις, αυτό είναι καλό, εκείνο κακό, και τελείωσε η συζήτηση. Και στην περίπτωση της Λιβύης, επειδή οι «καλοί» της υπόθεσης είναι οι συνήθεις «κακοί» της διεθνούς πολιτικής σκηνής, οι θέσεις άρχισαν να διαφοροποιούνται. Τα επιχειρήματα γνωστά αλλά και εν πολλοίς θεμιτά: η δυτική ευαισθησία έχει σχέση με την πάγια ιμπεριαλιστική λογική της επέμβασης σε ένα μικρό κράτος, έχει σχέση με τα πετρέλαια, έχει σχέση (αυτή είναι η πιο ακραία τοποθέτηση, όμως ακούστηκε κι αυτή) με το ότι ο Καντάφι είναι ανεξάρτητος και ενοχλητικός για τους δυτικούς. Έχει σχέση, ακόμα, με τις πολιτικές συγκυρίες, όπως π.χ. με την ανάγκη του Σαρκοζί να ξεχωρίσει ως ηγέτης εν όψει των προεδρικών εκλογών της ερχόμενης χρονιάς στη Γαλλία.

Νομίζω ότι ελάχιστοι από τους αναγνώστες αυτής της εφημερίδας έχουν οποιοδήποτε λόγο να αμφισβητήσουν ότι όλα τα παραπάνω ισχύουν: και το πετρέλαιο παίζει τον ρόλο του, και η αγωνία του Σαρκοζί πριν από το πέναλτι παίζει τον δικό του. Αρκούν όμως αυτές οι αλήθειες για να σβήσουν την πραγματικότητα ότι στη Λιβύη κινδύνευε να γίνει μια σφαγή, με εκατοντάδες χιλιάδων θύματα;

Πριν από μερικά χρόνια έγινε μια σφαγή εκατομμυρίων ανθρώπων στη Ρουάντα. Μας το θύμισε η Χίλαρι Κλίντον, οι Αμερικανοί τότε δεν θέλησαν να επέμβουν. Τέτοιες σφαγές έχουν γίνει πολλές στον κόσμο - ας θυμηθούμε μια από τις πιο πρόσφατες γενοκτονίες, αυτή στην Καμπότζη, στο όνομα μάλιστα ενός κομμουνιστικού οράματος. Τότε κανείς δεν επενέβη, ούτε θέλησε να επέμβει. Μπορεί η ανθρωπότητα να είναι υπερήφανη για τα εκατομμύρια αθώα θύματα ενός παράφρονα που ήθελε να επιβάλλει τον πιο «καθαρό» κομμουνισμό στη χώρα του;

Τα πράγματα λοιπόν δεν μπορούν να είναι μαύρο-άσπρο. (Διότι, από την άλλη, θα έπρεπε να δεχτούμε ότι η Μέρκελ και ο Ερντογάν είναι πολύ ευαίσθητοι και πολιτικά άψογοι άνθρωποι αφού σέβονται την αρχή της μη επέμβασης στα εσωτερικά των άλλων κρατών...). Στον βαθμό που η επέμβαση των δυτικών υπέρ των εξεγερμένων δεν παίρνει τη μορφή μιας ανοιχτής στρατιωτικής κατοχής όπως στο Ιράκ και παραμένει σε ένα επίπεδο αποδυνάμωσης του δικτάτορα, είναι ντε φάκτο μια ανθρωπιστική πράξη. Ό,τι πονηρό ως πρόθεση κι αν κρύβεται από πίσω.

(Βεβαίως, τα μεγάλα ερωτηματικά παραμένουν. Πόσο θα κρατήσει αυτή η ιστορία; Ποιο θα είναι το αύριο της Λιβύης; Τι θα γίνει με τον δικτάτορα; Πώς θα αποφευχθεί η διχοτόμηση της χώρας; Πόσο δημοκράτες θα είναι αυτοί που θα τον διαδεχτούν;)