Στοχαστικά αντιμετωπίζει η Νορβηγία το μαζικό φονικό
Κάκη Μπαλλή, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2011-07-31
«Ακόμη είμαστε υπό την επήρεια του σοκ, αλλά πρέπει να υπερασπίσουμε τις αξίες μας. Η απάντησή μας είναι: περισσότερη δημοκρατία, πιο ανοιχτή κοινωνία, περισσότερη ανθρωπιά». Προσπαθώντας να συγκρατήσει τα δάκρυά του ο πρωθυπουργός της Νορβηγίας, Γενς Στόλτενμπεργκ, κατά τη διάρκεια της οικουμενικής νεκρώσιμης ακολουθίας στο Όσλο, κάλεσε τους συμπατριώτες του να μην παραδοθούν στην καταστροφική δύναμη του μίσους, να μην επιτρέψουν στον στυγερό μακελάρη της Οτόγια, Άντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ να τινάξει στον αέρα τις αξίες της μεταπολεμικής Νορβηγίας. «Πιστεύω ακράδαντα ότι η ελευθερία είναι πιο δυνατή από τον φόβο», τον σιγόνταρε ο βασιλιάς της χώρας Χάραλντ ο 5ος.
Σχεδόν δέκα μέρες μετά το εξαιρετικά οργανωμένο, αποτρόπαιο έγκλημα του Μπρέιβικ, τη βομβιστική του επίθεση στο κυβερνητικό τετράγωνο της νορβηγικής πρωτεύουσας και αμέσως μετά τη συστηματική εκτέλεση 76 νεαρών παιδιών στο νησάκι Οτόγια, στη θερινή κατασκήνωση του Εργατικού Κόμματος, η χώρα των Βίκινγκς φαίνεται να αντιμετωπίζει το σοκ με έναν τρόπο... στοχαστικό. Αν και απόλυτα ανέτοιμη, όπως και κάθε άλλη κοινωνία, να χειριστεί αυτή την εγκληματική έκρηξη του μίσους, η βαθύτατα θλιμμένη Νορβηγία, για την ώρα τουλάχιστον, αρνείται να παραδοθεί στην υστερία.
Θα περίμενε κανείς η πολιτική ηγεσία και οι πολίτες της χώρας να αντιδράσουν διαφορετικά. Να ρίξουν τον στυγερό δολοφόνο σ’ ένα μπουντρούμι και να πετάξουν το κλειδί. Να ορκιστούν εκδίκηση και να κυνηγήσουν ανελέητα τους -υπαρκτούς ή όχι- ηθικούς αυτουργούς της μαζικής δολοφονίας. Κάποιος άλλος στη θέση του Στόλτενμπεργκ θα προσπαθούσε να επιδείξει πυγμή, να αποδώσει ευθύνες στην αστυνομία, να ζητήσει αλλαγές της νομοθεσίας, ώστε να επιτρέπει περισσότερη καταστολή, αυστηρότερες ποινές. Ο Νορβηγός πρωθυπουργός, όμως, διατήρησε μέσα στο σοκ και την απόγνωση την ψυχραιμία και την ανεκτικότητά του. Ακριβώς αυτή την ανεκτικότητα που θέλησε να καταστρέψει με την απάνθρωπη πράξη του ο Μπρέιβικ. Και για την ώρα, οι Νορβηγοί φαίνεται να ακολουθούν τον πρωθυπουργό τους, να αντιστέκονται στις σειρήνες της εκδίκησης, της «τάξης και ασφάλειας».
Η χώρα- πρότυπο
Το έγκλημα του Μπρέιβικ είναι μοναδικό. Με απάνθρωπη ψυχραιμία σχεδίαζε επί χρόνια τη μαζική δολοφονία, ως «όχημα» για να δημοσιοποιηθεί στα πέρατα της γης το μανιφέστο του, ένα παρανοϊκό συνονθύλευμα ακροδεξιών φοβικών «αρχών», ενάντια στην πολυπολιτισμική κοινωνία, ενάντια στο Ισλάμ, ενάντια στις «σκοτεινές δυνάμεις» που απειλούν την άρια Ευρώπη. Και σίγουρα τα κατάφερε, όχι μόνο να σκοτώσει δεκάδες αθώους, αλλά και να μάθει όλος ο κόσμος, μέσω των αδηφάγων μέσων ενημέρωσης, τις απόψεις του. Προφανώς ο Μπρέιβικ περιφρονούσε βαθύτατα την -αξιοζήλευτη για τον υπόλοιπο κόσμο- πορεία που ακολούθησε μεταπολεμικά η πατρίδα του και ήθελε να την ανατρέψει με ένα λουτρό αίματος. Για την ώρα φαίνεται ότι αυτό δεν το καταφέρνει.
Η Νορβηγία, την οποία θυμάται ο υπόλοιπος πλανήτης μια φορά τον χρόνο, όταν απονέμεται στο Όσλο το Νόμπελ Ειρήνης, είναι μια αραιοκατοικημένη χώρα με ούτε πέντε εκατομμύρια κατοίκους που μαζεύει «πρωτιές». Σύμφωνα με τις στατιστικές του ΟΗΕ είναι η καλύτερη χώρα για να ζει κανείς. Χάρη στα πετρέλαιά της έχει τα υψηλότερα δημοσιονομικά πλεονάσματα- γύρω στο 10% τον χρόνο. Πουθενά αλλού δεν έχει γίνει τόσο κτήμα της κοινωνίας η ισότητα ανδρών και γυναικών, οι εννιά στους δέκα άνδρες παίρνουν γονική άδεια, το 40% των κορυφαίων στελεχών επιχειρήσεων είναι γυναίκες. Πουθενά αλλού δεν έγινε τόσο... ομαλά το πέρασμα από τη μαύρη φτώχεια στον τεράστιο πλούτο. Η χώρα των αγροτών και των ψαράδων, που είχε μάθει να ζει με τις κακουχίες, αποφάσισε να μη βαδίσει το δρόμο του νεοπλουτισμού, όταν ανακάλυψε τα τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου στη θάλασσά της. «Όσο αυξάνει η ευημερία μας, αυξάνει και η ηθική μας υποχρέωση να μοιραζόμαστε τα πλούτη μας με τους άλλους», έλεγε η πρώην πρωθυπουργός της χώρας, Γκρο Χάρλεμ Μπρούτλαντ και σε μεγάλο βαθμό το πίστευε.
Η σκοτεινιά του Βορρά
Λένε ότι ένας καλός τρόπος για να γνωρίσεις μια χώρα είναι να διαβάσεις τα αστυνομικά της. Τα νορβηγικά αστυνομικά μυθιστορήματα, διά χειρός Γιο Νέσπο, Κάριν Φόσουμ ή Άνε Χολτ, είναι, όπως και τα υπόλοιπα σκανδιναβικά, πολύ σκοτεινά, πολύ σκληρά. Παρουσιάζουν μια κοινωνία λειτουργική και σαφώς ευημερούσα με πολλούς δυσλειτουργικούς ανθρώπους, ικανούς για αποτρόπαια εγκλήματα. Σε αντίθεση με τα αστυνομικά μυθιστορήματα του μεσογειακού Νότου, του Πέτρου Μάρκαρη, του Αντρέα Καμιλέρι ή του συχωρεμένου Ζαν Κλοντ Ιζό, που παρουσιάζουν διεφθαρμένες κοινωνίες, προβληματικές αστυνομίες, -με εξαίρεση τον αστυνόμο ήρωα, εννοείται-, αυτονόητες προκαταλήψεις, ανοιχτή εκμετάλλευση των αδυνάτων, κι ακόμη περισσότερο των ξένων αδυνάτων, οι συγγραφείς του σκανδιναβικού Βορρά έχουν μια πιο... δύσκολη ηθογραφική αποστολή. Αναδεικνύουν την αντίθεση μεταξύ της ευνομίας, της -τεράστιας σε σχέση με τον Νότο- κοινωνικής ασφάλειας και ελευθερίας με τις εγκληματικές επιπτώσεις του υφέρποντος ρατσισμού, των προβληματικών οικογενειακών σχέσεων, των κακοκρυμμένων ανοιχτών λογαριασμών με το παρελθόν- συνήθως της συνεργασίας ενός μέρους της κοινωνίας με τους Ναζί.
Όσο αδιανόητη κι αν μοιάζει η μαζική δολοφονία στην Οτόγια, όσο απάνθρωπη κι αν φαντάζει η ψυχραιμία του δράστη, το έγκλημα αυτό θα μπορούσε να είχε γεννηθεί από την πένα κάποιου από τους Σκανδιναβούς συγγραφείς -με πολύ μικρότερο αριθμό θυμάτων, είναι αλήθεια, αφού η πραγματικότητα συνηθίζει να ξεπερνάει τη φαντασία.
Αυτό δεν αναιρεί καθόλου το σοκ που παγώνει τα κόκκαλα των Νορβηγών, την ανάγκη τους να καταλάβουν πώς μπόρεσε να γίνει αυτό το αποτρόπαιο έγκλημα, την ακόμη μεγαλύτερη ανάγκη τους να μην επιτρέψουν στο δολοφόνο να καταστρέψει τα επιτεύγματα της κοινωνίας τους: Τη σιγουριά τους ότι ο αστυνομικός είναι εκεί για να τους προστατεύει -και δεν χρειάζεται όπλο γιʼ αυτό- τη βεβαιότητά τους ότι η αυτοδικία δεν θα μπει από την πίσω πόρτα - σε πόσες άλλες χώρες θα συλλαμβάνανε έναν τέτοιον δράστη χωρίς να τον πυροβολήσουν ή θα θεωρούσαν αυτονόητο ότι με δεκάδες φόνους στην πλάτη του η «οροφή» της τιμωρίας είναι μόλις 21 χρόνια φυλακή; Αντε και να παραμείνει περισσότερο καιρό έγκλειστος, εάν οι αρμόδιες αρχές κρίνουν μετά από αυτά τα χρόνια ότι παραμένει κίνδυνος για την κοινωνία.
Το βέβαιο είναι ότι μετά το -ψύχραιμο, σε βαθμό που να παγώνει το αίμα- μακελειό στην Οτόγια η Νορβηγία θα αλλάξει. Θα μετρηθεί θέλει δε θέλει με την εκρηκτική, όπως αποδεικνύεται, ξενοφοβία, με το κρυμμένο μίσος που τρελαίνει, που γεννάει τέρατα όπως ο «σταυροφόρος» Αντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ. Για την ώρα, μετριέται και νικάει. Συσπειρώνεται γύρω από τον πρωθυπουργό της, που επιμένει να υψώνει σημαία του την ανεκτικότητα. Γυρνάει την πλάτη στη νορβηγική ακροδεξιά, αυτήν που παράτησε ο Μπρέιβικ, επειδή δεν ήταν, λέει, αρκούντως ριζοσπαστική. Μακάρι να τα καταφέρει μέχρι τέλους.
Σχεδόν δέκα μέρες μετά το εξαιρετικά οργανωμένο, αποτρόπαιο έγκλημα του Μπρέιβικ, τη βομβιστική του επίθεση στο κυβερνητικό τετράγωνο της νορβηγικής πρωτεύουσας και αμέσως μετά τη συστηματική εκτέλεση 76 νεαρών παιδιών στο νησάκι Οτόγια, στη θερινή κατασκήνωση του Εργατικού Κόμματος, η χώρα των Βίκινγκς φαίνεται να αντιμετωπίζει το σοκ με έναν τρόπο... στοχαστικό. Αν και απόλυτα ανέτοιμη, όπως και κάθε άλλη κοινωνία, να χειριστεί αυτή την εγκληματική έκρηξη του μίσους, η βαθύτατα θλιμμένη Νορβηγία, για την ώρα τουλάχιστον, αρνείται να παραδοθεί στην υστερία.
Θα περίμενε κανείς η πολιτική ηγεσία και οι πολίτες της χώρας να αντιδράσουν διαφορετικά. Να ρίξουν τον στυγερό δολοφόνο σ’ ένα μπουντρούμι και να πετάξουν το κλειδί. Να ορκιστούν εκδίκηση και να κυνηγήσουν ανελέητα τους -υπαρκτούς ή όχι- ηθικούς αυτουργούς της μαζικής δολοφονίας. Κάποιος άλλος στη θέση του Στόλτενμπεργκ θα προσπαθούσε να επιδείξει πυγμή, να αποδώσει ευθύνες στην αστυνομία, να ζητήσει αλλαγές της νομοθεσίας, ώστε να επιτρέπει περισσότερη καταστολή, αυστηρότερες ποινές. Ο Νορβηγός πρωθυπουργός, όμως, διατήρησε μέσα στο σοκ και την απόγνωση την ψυχραιμία και την ανεκτικότητά του. Ακριβώς αυτή την ανεκτικότητα που θέλησε να καταστρέψει με την απάνθρωπη πράξη του ο Μπρέιβικ. Και για την ώρα, οι Νορβηγοί φαίνεται να ακολουθούν τον πρωθυπουργό τους, να αντιστέκονται στις σειρήνες της εκδίκησης, της «τάξης και ασφάλειας».
Η χώρα- πρότυπο
Το έγκλημα του Μπρέιβικ είναι μοναδικό. Με απάνθρωπη ψυχραιμία σχεδίαζε επί χρόνια τη μαζική δολοφονία, ως «όχημα» για να δημοσιοποιηθεί στα πέρατα της γης το μανιφέστο του, ένα παρανοϊκό συνονθύλευμα ακροδεξιών φοβικών «αρχών», ενάντια στην πολυπολιτισμική κοινωνία, ενάντια στο Ισλάμ, ενάντια στις «σκοτεινές δυνάμεις» που απειλούν την άρια Ευρώπη. Και σίγουρα τα κατάφερε, όχι μόνο να σκοτώσει δεκάδες αθώους, αλλά και να μάθει όλος ο κόσμος, μέσω των αδηφάγων μέσων ενημέρωσης, τις απόψεις του. Προφανώς ο Μπρέιβικ περιφρονούσε βαθύτατα την -αξιοζήλευτη για τον υπόλοιπο κόσμο- πορεία που ακολούθησε μεταπολεμικά η πατρίδα του και ήθελε να την ανατρέψει με ένα λουτρό αίματος. Για την ώρα φαίνεται ότι αυτό δεν το καταφέρνει.
Η Νορβηγία, την οποία θυμάται ο υπόλοιπος πλανήτης μια φορά τον χρόνο, όταν απονέμεται στο Όσλο το Νόμπελ Ειρήνης, είναι μια αραιοκατοικημένη χώρα με ούτε πέντε εκατομμύρια κατοίκους που μαζεύει «πρωτιές». Σύμφωνα με τις στατιστικές του ΟΗΕ είναι η καλύτερη χώρα για να ζει κανείς. Χάρη στα πετρέλαιά της έχει τα υψηλότερα δημοσιονομικά πλεονάσματα- γύρω στο 10% τον χρόνο. Πουθενά αλλού δεν έχει γίνει τόσο κτήμα της κοινωνίας η ισότητα ανδρών και γυναικών, οι εννιά στους δέκα άνδρες παίρνουν γονική άδεια, το 40% των κορυφαίων στελεχών επιχειρήσεων είναι γυναίκες. Πουθενά αλλού δεν έγινε τόσο... ομαλά το πέρασμα από τη μαύρη φτώχεια στον τεράστιο πλούτο. Η χώρα των αγροτών και των ψαράδων, που είχε μάθει να ζει με τις κακουχίες, αποφάσισε να μη βαδίσει το δρόμο του νεοπλουτισμού, όταν ανακάλυψε τα τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου στη θάλασσά της. «Όσο αυξάνει η ευημερία μας, αυξάνει και η ηθική μας υποχρέωση να μοιραζόμαστε τα πλούτη μας με τους άλλους», έλεγε η πρώην πρωθυπουργός της χώρας, Γκρο Χάρλεμ Μπρούτλαντ και σε μεγάλο βαθμό το πίστευε.
Η σκοτεινιά του Βορρά
Λένε ότι ένας καλός τρόπος για να γνωρίσεις μια χώρα είναι να διαβάσεις τα αστυνομικά της. Τα νορβηγικά αστυνομικά μυθιστορήματα, διά χειρός Γιο Νέσπο, Κάριν Φόσουμ ή Άνε Χολτ, είναι, όπως και τα υπόλοιπα σκανδιναβικά, πολύ σκοτεινά, πολύ σκληρά. Παρουσιάζουν μια κοινωνία λειτουργική και σαφώς ευημερούσα με πολλούς δυσλειτουργικούς ανθρώπους, ικανούς για αποτρόπαια εγκλήματα. Σε αντίθεση με τα αστυνομικά μυθιστορήματα του μεσογειακού Νότου, του Πέτρου Μάρκαρη, του Αντρέα Καμιλέρι ή του συχωρεμένου Ζαν Κλοντ Ιζό, που παρουσιάζουν διεφθαρμένες κοινωνίες, προβληματικές αστυνομίες, -με εξαίρεση τον αστυνόμο ήρωα, εννοείται-, αυτονόητες προκαταλήψεις, ανοιχτή εκμετάλλευση των αδυνάτων, κι ακόμη περισσότερο των ξένων αδυνάτων, οι συγγραφείς του σκανδιναβικού Βορρά έχουν μια πιο... δύσκολη ηθογραφική αποστολή. Αναδεικνύουν την αντίθεση μεταξύ της ευνομίας, της -τεράστιας σε σχέση με τον Νότο- κοινωνικής ασφάλειας και ελευθερίας με τις εγκληματικές επιπτώσεις του υφέρποντος ρατσισμού, των προβληματικών οικογενειακών σχέσεων, των κακοκρυμμένων ανοιχτών λογαριασμών με το παρελθόν- συνήθως της συνεργασίας ενός μέρους της κοινωνίας με τους Ναζί.
Όσο αδιανόητη κι αν μοιάζει η μαζική δολοφονία στην Οτόγια, όσο απάνθρωπη κι αν φαντάζει η ψυχραιμία του δράστη, το έγκλημα αυτό θα μπορούσε να είχε γεννηθεί από την πένα κάποιου από τους Σκανδιναβούς συγγραφείς -με πολύ μικρότερο αριθμό θυμάτων, είναι αλήθεια, αφού η πραγματικότητα συνηθίζει να ξεπερνάει τη φαντασία.
Αυτό δεν αναιρεί καθόλου το σοκ που παγώνει τα κόκκαλα των Νορβηγών, την ανάγκη τους να καταλάβουν πώς μπόρεσε να γίνει αυτό το αποτρόπαιο έγκλημα, την ακόμη μεγαλύτερη ανάγκη τους να μην επιτρέψουν στο δολοφόνο να καταστρέψει τα επιτεύγματα της κοινωνίας τους: Τη σιγουριά τους ότι ο αστυνομικός είναι εκεί για να τους προστατεύει -και δεν χρειάζεται όπλο γιʼ αυτό- τη βεβαιότητά τους ότι η αυτοδικία δεν θα μπει από την πίσω πόρτα - σε πόσες άλλες χώρες θα συλλαμβάνανε έναν τέτοιον δράστη χωρίς να τον πυροβολήσουν ή θα θεωρούσαν αυτονόητο ότι με δεκάδες φόνους στην πλάτη του η «οροφή» της τιμωρίας είναι μόλις 21 χρόνια φυλακή; Αντε και να παραμείνει περισσότερο καιρό έγκλειστος, εάν οι αρμόδιες αρχές κρίνουν μετά από αυτά τα χρόνια ότι παραμένει κίνδυνος για την κοινωνία.
Το βέβαιο είναι ότι μετά το -ψύχραιμο, σε βαθμό που να παγώνει το αίμα- μακελειό στην Οτόγια η Νορβηγία θα αλλάξει. Θα μετρηθεί θέλει δε θέλει με την εκρηκτική, όπως αποδεικνύεται, ξενοφοβία, με το κρυμμένο μίσος που τρελαίνει, που γεννάει τέρατα όπως ο «σταυροφόρος» Αντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ. Για την ώρα, μετριέται και νικάει. Συσπειρώνεται γύρω από τον πρωθυπουργό της, που επιμένει να υψώνει σημαία του την ανεκτικότητα. Γυρνάει την πλάτη στη νορβηγική ακροδεξιά, αυτήν που παράτησε ο Μπρέιβικ, επειδή δεν ήταν, λέει, αρκούντως ριζοσπαστική. Μακάρι να τα καταφέρει μέχρι τέλους.
