Οι Podemos και η αρχή του τέλους για την ευρωπαϊκή ριζοσπαστική αριστερά

Το κείμενο του Cas Mudde για τις εκλογές στην Ισπανία και για την επιρροή τού εγχειρήματος του ΣΥΡΙΖΑ σε αυτές, δημοσιεύτηκε στον Guardian, στις 21 Δεκεμβρίου 2015.

Ο συγγραφέας συγκρίνει τους Podemos με τον ΣΥΡΙΖΑ, επισημαίνοντας ότι οι Podemos προσπάθησαν με κάθε τρόπο να αποστασιοποιηθούν από τον ΣΥΡΙΖΑ, μετά την καταστροφική εμπειρία άσκησης πολιτικής εξουσίας από τον ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα. Αυτή η αποστασιοποίηση συνοδεύτηκε από τη στροφή του Ιγκέσιας στον πολιτικό ρεαλισμό. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Τσίπρας εξαφανίστηκε από το προφίλ του Ιγκέσιας στο Twitter σε μια συνεχή προσπάθεια του τελευταίου να πάρει αργά αλλά σταθερά τις αποστάσεις του από τον Τσίπρα. Με τον τρόπο αυτό κατάφερε να ανακάμψει, σε σχέση με προηγούμενες δημοσκοπήσεις, υποστηρίζει ο Mudde.

Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Mudde, «παρόλο που η στροφή προς την ιδεολογική μετριοπάθεια και τον οργανωτικό συγκεντρωτισμό βοήθησε τους Podemos και τον ΣΥΡΙΖΑ να επιβιώσουν ως σημαντικοί εκλογικοί διεκδικητές, οδήγησε και στο να χάσει ο αριστερός λαϊκισμός κάτι από την αίγλη και τη γοητεία του. Δεν υπάρχει κάποιος λόγος να θεωρούμε ότι θα αναδυθούν παρόμοια λαϊκιστικά κινήματα σε άλλα μέρη της Ευρώπης».

Μια ακόμα ενδιαφέρουσα επισήμανση του Mudde είναι σε σχέση με την πραγματική επιρροή των Podemos, όπου παρατηρεί ότι «οι 69 έδρες των Podemos μεγαλοποιούν την πραγματική πολιτική τους δύναμη, καθώς σημαντικό μέρος τους προέρχεται από τη συμμετοχή τους σε εκλογικούς συνασπισμούς, όπως με το En Comú Podem, που ήρθε πρώτο στην Καταλονία (με 12-13 έδρες), αλλά του οποίου ο ηγέτης είχε δηλώσει: ‘Δεν είμαστε το παράρτημα των Podemos … Είμαστε μια καταλανική συμμαχία’».

Το κείμενο στα αγγλικά, στον σύνδεσμο που ακολουθεί. Ο τίτλος του κειμένου είναι επιλογή της εφημερίδας. Ο συγγραφέας σχολίασε ότι θα προτιμούσε για τίτλο «Οι Podemos και το Τέλος της Ανόδου της Ευρωπαϊκής Ριζοσπαστικής Αριστεράς» (Podemos and the End of Europe“s Left Populist Momentum).

http://www.theguardian.com/commentisfree/2015/dec/21/podemos-europe-radical-left-party-syriza-pablo-iglesias-spanish-elections

Πέτρος Παπασαραντόπουλος

Η απόφαση να κρατήσει κάποιες αποστάσεις από τον ΣΥΡΙΖΑ και να ρίξει τους τόνους του προεκλογικού μηνύματος του κόμματός του αποζημίωσε τον Πάμπλο Ιγκέσιας, αλλά είχε ως αποτέλεσμα ο αριστερός λαϊκισμός να χάσει κάτι από τη λάμψη του.

Η χρονιά ξεκίνησε καλά για τους οπαδούς των ευρωπαϊκών «αριστερών λαϊκιστικών» κομμάτων. Τον Ιανουάριο, ο ΣΥΡΙΖΑ κέρδισε τις κοινοβουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα[1] και ο φωτογενής αρχηγός του Αλέξης Τσίπρας έγινε γρήγορα η «πληγή» του κατεστημένου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο ήρωας των προοδευτικών της Ευρώπης. «Syriza, Podemos, venceremos!» (ΣΥΡΙΖΑ, Podemos, θα νικήσουμε) ήταν το σύνθημα του αρχηγού των Podemos, του Πάμπλο Ιγκέσιας, σε ένα συλλαλητήριο στη Βαλένθια, όπου 9.000 οπαδοί γιόρτασαν τη νίκη του αδελφού ελληνικού κόμματος.

Ο Ιγκέσιας αντικατέστησε τη φωτογραφία του στο Twitter σε μία δική του μαζί με τον Τσίπρα, και έγραψε: «Το 2015 θα είναι η χρονιά της αλλαγής στην Ισπανία και στην Ευρώπη[2]. Θα ξεκινήσει στην Ελλάδα. Πάμε, Αλέξη, Πάμε!»

Λιγότερο από έναν χρόνο αργότερα, ο Τσίπρας εξαφανίστηκε από το προφίλ του Ιγκέσιας στο Twitter και η σχέση μεταξύ των δύο βασικών αριστερών λαϊκιστικών κομμάτων της Ευρώπης έχει χαλαρώσει σημαντικά. Και ενώ η Ευρώπη έχει αλλάξει, δεν έχει αλλάξει προς την κατεύθυνση που ήλπιζαν ο Ιγκέσιας και ο Τσίπρας. Αντί η πρόκληση να προέλθει από μια «ριζοσπαστική αριστερή επανάσταση», η ΕΕ δονείται συθέμελα από την προσφυγική κρίση[3] και τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι[4], στις οποίες ανταποκρίνεται με μια αποφασιστική στροφή προς τα δεξιά τόσο στον πολιτικό λόγο όσο και στις πολιτικές αποφάσεις της. Η ατζέντα «κατά της λιτότητας» της «ριζοσπαστικής» αριστεράς δυσκολεύεται να ακουστεί στον δημόσιο διάλογο, και τα αποτελέσματα των ισπανικών εκλογών[5] δεν θα το αλλάξουν αυτό ουσιαστικά.

Στις αρχές του χρόνου οι Podemos ήταν το τρίτο κόμμα που διεκδικούσε την πρώτη θέση μαζί με το κεντροαριστερό Σοσιαλιστικό κόμμα (PSOE) και το κεντροδεξιό Λαϊκό κόμμα (PP). Παρόλο που ο πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι, που προέρχεται από το PP, προσπάθησε να καθησυχάσει τους φόβους που δημιουργήθηκαν στην ΕΕ και την Ισπανία τονίζοντας ότι «Η Ισπανία δεν είναι Ελλάδα», οι δημοσκοπήσεις έδειξαν μια παρόμοια, αν και λιγότερο δραματική, κατάρρευση των δύο καθιερωμένων κομμάτων και μια ραγδαία άνοδο των νέων ανερχόμενων κομμάτων – των Podemos[6], και του λιγότερο ριζοσπαστικού Ciudadanos (Πολίτες). Το δεύτερο αναδύθηκε από την αριστερά στην Καταλονία, αλλά μετακινήθηκε περισσότερο προς το κέντρο από τη στιγμή που απέκτησε εθνική εκπροσώπηση.

Όπως γνωρίζουμε τώρα, οι Podemos έφτασαν στο απόγειο της δημοφιλίας τους όταν ήρθε ο ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, φτάνοντας το 30% στις δημοσκοπήσεις. Όμως από τη στιγμή που ο Τσίπρας και ο υπουργός του των Οικονομικών, Γιάνης Βαρουφάκης, εξαπέλυσαν τη σύντομη και απολύτως ανεπιτυχή εξέγερσή τους κατά της ελίτ της ΕΕ, η υποστήριξη στους Podemos άρχισε να μειώνεται. Τελικά, η Ισπανία[7] δεν ήταν Ελλάδα και ακόμα και πολλοί αριστεροί δεν ήθελαν να είναι.

Ο Ιγκέσιας προσπάθησε να ανακόψει την αρνητική τάση παίρνοντας αργά αλλά σταθερά τις αποστάσεις του από τον Τσίπρα, αρχικά με ελάχιστα αποτελέσματα. Μέχρι να επιστρέψουν οι Έλληνες στις κάλπες, τον Σεπτέμβριο, και να επανεκλεγεί ο Τσίπρας και το αναμορφωμένο, τόσο ως προς το πρόγραμμα όσο και ως προς τα στελέχη, κόμμα του, οι Podemos είχαν απογοητεύσει στις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές και είχαν χάσει σχεδόν τη μισή στήριξη στις εθνικές δημοσκοπήσεις.

Αν και η κατάρρευση των Podemos αναμφίβολα ενισχύθηκε από εσωτερικούς παράγοντες –όπως ένα φορολογικό σκάνδαλο του συνιδρυτή τους Κάρλος Μονεδέρο[8] και την αυξανόμενη έκφραση δυσαρέσκειας από τον συγκεντρωτισμό της εξουσίας εντός του κόμματος– η συσχέτιση με το αποτυχημένο εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο. Από τη στιγμή που η σύνδεση από ελκυστική μετατράπηκε σε τοξική, και ο κόσμος άρχισε να ανησυχεί ότι η Ισπανία θα μπορούσε να γίνει Ελλάδα αν κυβερνούσαν οι Podemos, ο Ιγκλέσιας αντέδρασε κρατώντας αποστάσεις όχι μόνο από τον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και από τη δική του ριζοσπαστική ατζέντα.

Η νέα στρατηγική δεν στόχευε πλέον στη νίκη στις εκλογές και στη μεταμόρφωση της Ισπανίας, και της Ευρώπης, σε μια προοδευτική ουτοπία, αλλά στην επιβίωση του κόμματος. Τόσο ιδεολογικά όσο και οργανωτικά αποσυνδέθηκε από την ενέργεια και την υποδομή του πρώην κινήματος των Indignados (Αγανακτισμένων)[9], και οι Podemos συμμετείχαν σε εκλογικούς συνασπισμούς σε διάφορες μεγάλες περιφέρειες της Ισπανίας, των οποίων συχνά δεν ηγούνταν – μια στρατηγική που απέτρεψε την περίπτωση να βρεθούν σε δύσκολη θέση στις περιφερειακές και τις δημοτικές εκλογές φέτος.

Τα αποτελέσματα των εκλογών της Κυριακής φαίνεται να δείχνουν ότι η στροφή του Ιγκέσιας στον πολιτικό ρεαλισμό απέδωσε θετικά, τουλάχιστον ως προς την εκλογική στήριξη. Οι Podemos ήρθαν τρίτοι σε ψήφους και έδρες. Επιπλέον, τόσο οι Ciudadanos όσο και η Ενωμένη Αριστερά (IU) απογοήτευσαν, στρέφοντας τα φώτα στους Podemos. Ταυτόχρονα, οι 69 έδρες των Podemos μεγαλοποιούν την πραγματική πολιτική τους δύναμη, καθώς σημαντικό μέρος τους προέρχεται από τη συμμετοχή τους σε εκλογικούς συνασπισμούς, όπως με το En Comú Podem, που ήρθε πρώτο στην Καταλονία (με 12-13 έδρες), αλλά του οποίου ο ηγέτης είχε δηλώσει: «Δεν είμαστε το παράρτημα των Podemos … Είμαστε μια καταλανική συμμαχία».

Τις επόμενες εβδομάδες θα φανεί τι επιφυλάσσει το μέλλον στους Podemos. Δεν φαίνεται να υπάρχουν καθαροί πιθανοί συνασπισμοί. Ο σχηματισμός ενός «μεγάλου συνασπισμού», όπως αυτού στη Γερμανία, θα αποτελούσε αυτοκτονία τόσο για το PP όσο και για το PSOE. Ο ευρέως αποδεκτός συνασπισμός PP-Ciudadanos δεν εξασφαλίζει την απαιτούμενη πλειοψηφία, η οποία θα μπορούσε να προσφερθεί από κάποια περιφερειακά κόμματα. Οι PSOE και Podemos δεν έχουν την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, ακόμα και με τη συμμετοχή της IU και αριστερών περιφερειακών κομμάτων. Αυτό αφήνει την επιλογή συνασπισμού μεταξύ PSOE- Podemos-Ciudadanos, ο οποίος θα ωφελούσε μόνο το PP. Το γεγονός ότι οι Podemos θεωρούνται μια επιλογή συνασπισμού από τα περισσότερα ισπανικά κόμματα μαρτυρά την στροφή τους προς την «κανονικότητα».

Παρόλο που η στροφή προς την ιδεολογική μετριοπάθεια και τον οργανωτικό συγκεντρωτισμό βοήθησε τους Podemos και τον ΣΥΡΙΖΑ να επιβιώσουν ως σημαντικοί εκλογικοί διεκδικητές, οδήγησε και στο να χάσει ο αριστερός λαϊκισμός κάτι από την αίγλη και τη γοητεία του. Δεν υπάρχει κάποιος λόγος να θεωρούμε ότι θα αναδυθούν παρόμοια λαϊκιστικά κινήματα σε άλλα μέρη της Ευρώπης, ιδιαίτερα τώρα που μεγάλο μέρος της πολιτικής ατζέντας απομακρύνθηκε από τα κοινωνικοοικονομικά προς τα κοινωνικοπολιτισμικά ζητήματα όπως η μετανάστευση και η τρομοκρατία – και την τοξική, αλλά όχι αποδεδειγμένη, σύνδεση μεταξύ τους.

Παρόλο που ο χειρισμός αυτών των ζητημάτων από το πολιτικό κατεστημένο, καθώς και η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση, θα συνεχίσει να ενισχύει τα λαϊκιστικά συναισθήματα σε ολόκληρη την ΕΕ, δεν θα ωφελήσει τη λαϊκιστική αριστερά, αλλά κυρίως τη ριζοσπαστική δεξιά, όπως εκφράζεται στην παλιά της μορφή από τη Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία ή στη νέα της μορφή από τον Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία.

[1] http://www.theguardian.com/world/2015/jan/25/greece-election-vote-austerity-leftwing-syriza-eu

[2] http://www.theguardian.com/world/europe-news

[3] http://www.theguardian.com/world/2015/dec/17/refugee-crisis-eu-summit-exposes-impotence-and-unfulfilled-pledges

[4] http://www.theguardian.com/world/ng-interactive/2015/nov/14/paris-attacks-what-we-know-so-far

[5] http://www.theguardian.com/world/live/2015/dec/20/spain-election-results-live-updates-podemos-ciudadanos

[6] http://www.theguardian.com/world/podemos

[7] http://www.theguardian.com/world/spain

[8] http://elpais.com/elpais/2015/04/30/inenglish/1430413868_884315.html

[9] http://www.theguardian.com/commentisfree/2011/oct/15/spain-15-m-movement-activism

---

*Ο Cas Mudde είναι επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Τζόρτζια.. Είναι ο συγγραφέας του Populist Radical Right Parties in Europe (Cambridge University Press, 2007, στα ελληνικά, Λαϊκιστικά Ριζοσπαστικά Δεξιά Κόμματα στην Ευρώπη, Επίκεντρο 2011) και επιμελητής του Populism in Europe and the Americas: Threat or Corrective for Democracy? (Cambridge University Press, 2012, στα ελληνικά Λαϊκισμός στην Ευρώπη και την Αμερική, Απειλή ή διόρθωση για τη Δημοκρατία, Επίκεντρο, 2013). Το καινούργιο βιβλίο του Cas Mudde «ΣΥΡΙΖΑ: Η ΔΙΑΨΕΥΣΗ ΤΗΣ ΛΑΪΚΙΣΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΧΕΣΗΣ» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επίκεντρο. )..