Η Ελλάδα μπορεί de facto να οδηγηθεί εκτός «καθεστώτος Σένγκεν» για την ελεύθερη διακίνηση ατόμων (τυπικά έξοδος χώρας δεν προβλέπεται) λόγω παραλείψεων και αδυναμίας να υλοποιήσει δεσμεύσεις (π.χ. κέντρα υποδοχής – hotspots) αλλά και αποτυχίας να διαμορφώσει μια συνολική στρατηγική πάνω στο θέμα η οποία, μεταξύ άλλων, θα έθετε την Ευρώπη «ενώπιον των ευθυνών της». Και ένας λόγος που δεν έκανε αυτό συνδέεται με παρωχημένες ιδεοληπτικές αντιλήψεις που χαρακτηρίζουν πολιτικές συμπεριφορές και προσεγγίσεις. Η περίπτωση της φύλαξης των συνόρων – μια κύρια πτυχή του προβλήματος και θέμα για το οποίο η χώρα δέχεται τη σκληρότερη κριτική – είναι εξόχως χαρακτηριστική. Είναι αυτονόητο ότι καμιά χώρα δεν θα μπορούσε να φυλάξει αποτελεσματικά τόσο εκτεταμένα θαλάσσια σύνορα και να αναχαιτίσει τη μαζική εισροή προσφύγων χωρίς να παραβιάσει βασικούς κανόνες του διεθνούς και ενωσιακού δικαίου. Πολύ περισσότερο δεν θα μπορούσε να το πράξει η Ελλάδα με τόσο εγγενή διοικητικά προβλήματα και αδυναμίες. Αλλά τα ελληνικά θαλάσσια σύνορα είναι ταυτόχρονα και εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και επομένως η φύλαξή τους δεν είναι μόνο ευθύνη της Ελλάδας αλλά ταυτόχρονα και ευθύνη της Ευρώπης.

Πέρα όμως από την (μάλλον ανεπαρκή) συμβολή της Frontex στη σχετική διαδικασία, η Ελλάδα απέφυγε «να εμπλέξει» πλήρως την Ευρώπη στη διαδικασία της φύλαξης αξιοποιώντας όλες τις σχετικές ρυθμίσεις των Συνθηκών. Η Συνθήκη της Λισσαβώνας π.χ. (άρθ. 77) αναφέρεται σε «ολοκληρωμένο ευρωπαϊκό σύστημα διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων.. Η Ελλάδα θα έπρεπε στο πλαίσιο μιας συνολικής στρατηγικής να καλέσει την Ευρώπη να συμμετάσχει πλήρως στη φύλαξη των συνόρων. Θα μπορούσε να επικαλεσθεί στην ολότητά της τη ρήτρα αλληλεγγύης (άρθ. 222 Συνθήκης Λισσαβώνας). Ακόμη η άποψή μου είναι ότι θα μπορούσε να επικαλεσθεί και τη ρήτρα «αμοιβαίας συνδρομής» (του άρθ. 42,7 της ίδιας Συνθήκης ). Μια σωστή ανάγνωση του εν λόγω άρθρου στο πρωτότυπο κείμενό του και όχι στην κακή ελληνική μετάφρασή επιτρέπει την επίκλησή του. Θα μπορούσε με άλλα, πολιτικά λόγια, να πει στου Ευρωπαίους εταίρους μας: «έχετε ευθύνη για τη φύλαξη των εξωτερικών συνόρων, ελάτε να τα φυλάξετε μαζί μας». Και βεβαίως με μια τέτοια στρατηγική η Ευρώπη δεν θα είχε πολλά περιθώρια να κατηγορεί την Ελλάδα για «αποτυχία στη φύλαξη». Δεν ακολουθήσαμε τη στρατηγική αυτή επικαλούμενοι λόγους και ευαισθησίες κυριαρχίας και άλλα ηχηρά παρόμοια. Και φθάσαμε εδώ που φθάσαμε. Αλήθεια, η (ενδεχόμενη) έξοδός μας από το Σένγκεν δεν πλήττει πολύ περισσότερο την κυριαρχία και το κύρος της χώρας;