Aλλαγή Πορείας. Ορισμένες παρατηρήσεις.

Ας μου επιτραπεί να χρησιμοποιήσω τη στωική ρήση «ουδέν κακόν αμιγές καλού». Αυτό, δε, γιατί  η Πανδημία σπρώχνει την πολιτική να προσπαθήσει να κατανοήσει ότι  είναι συνέπεια επιλογών που έχουν σχέση με  την χρήση του φυσικού περιβάλλοντος. Κάτι παρόμοιο ισχυρίζεται  ο Antonio Guterres, Γεν. Γραμματέας του ΟΗΕ, κατά την Παγκόσμια Ημέρα  για το Περιβάλλον (5 Ιούνη 2020): « Η φύση μάς μίλησε δυνατά και ξεκάθαρα, δια μέσω της κατάστασης έκτακτης ανάγκης της πανδημίας: μας είπε ότι το οικοσύστημά μας είναι άρρωστο... Υπάρχει μια άμεση σχέση μεταξύ της πανδημίας, της ρύπανσης που προκαλεί τις κλιματικές Αλλαγές, το φτώχεμα της βιοποικιλότητας στον Πλανήτη.»

H Πανδημία είναι άλλη μια σελίδα της Οικολογικής Αντίθεσης, η οποία, όπως και η Αντίθεσης του Γένους (φεμινισμός), κλπ., δεν προέρχονται από την  παράδοση της ιστορικής  Αριστεράς, δηλ. των κομμάτων   που είχαν τις ρίζες τους στο  εργατικό κίνημα, ανεξάρτητα αν τις αγκάλιασαν μετά την όσμωση, βασικά,                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   με τη διαδικασία του ’68 και παρεμφερείς. Οι τοποθετήσεις και λύσεις που προέκυψαν, εκείνη την ιστορική περίοδο, με την έμφαση της οικολογικής  αντίθεσης, δεν ήταν δυνατόν να  γίνουν, εκτός συγκεκριμένων εξαιρέσεων (η πρόταση  του Ε. Berlinguer austerità = εγκράτεια, άλλη ανάπτυξη και κατανάλωση), αποδεκτές από την Αριστερά συνολικά. Γιατί, σύμφωνα με αυτές, δεν μπορούσε να αντικρισθεί η διαδικασία της κοινωνικής απελευθέρωσης και ισότητας,  απλά σαν πραγματοποίηση  μιας πιό ισότιμης αναδιανομής του παραγόμενου πλούτου από ένα «αθάνατο» βιομηχανοποιημένο οικονομικό παραγωγικό  πρότυπο. Έστω και αν καθοδηγούνταν από δυνάμεις  της Αριστεράς,  με λογικές διαφορετικές από την καπιταλιστική συσσώρευση. Η ελάχιστη οικολογική ευαισθησία των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού ανατολής και δύσης ήταν ενδεικτική.

Παρ’όλα αυτά, η όσμωση και η συζήτηση συνεχίστηκε. Ιδίως προς το τέλος της δεκαετίας του 80 -  λόγω βέβαια και του  Τσέρνομπιλ -  άρχισε να διαμορφώνεται μια κοινή συνειδητοποίηση του θέματος. Το 1988 υπό την αιγίδα του ΟΗΕ γεννιέται στη Γενεύη  η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (ΙPCC), το δε 1992,  η Συνάντηση Κορυφής του OHE του Rio de Janeiro, που οδήγησε στην Συνθήκη για την Κλιματική Αλλαγή και ούτω καθεξής, μέχρι την Cop21 κλπ. Η τέτοια συνειδητοποίηση συνέβαλε  στην προώθηση της  θεωρητικής, πολιτισμικής και προγραμματικής  αναζήτησης και σύγκρισης, με επακόλουθη την εκτίμηση ότι η ταξική  και η οικολογική αντίθεση, καθε μία με την διαφορετικότητά της, μπορούσαν να πορευθούν μαζί και να αλληλοσυμπληρωθούν. Με αυτό τον τρόπο θα αποκτούσαν μια  μεγαλύτερη κοινωνική  και προγραμματική δύναμη, που είναι αναγκαία για μια πρωτοβουλία για την αλλαγή του παραγωγικού πρότυπου. Μια τέτοια πορεία και σύγκλιση ήταν και είναι δυνατή, μια και οι  δύο αντιθέσεις  έχουν άμεση σχέση με το οικονομικό σύστημα: η μία έχει σχέση με την χρήση της φύσης, η άλλη  ασχολείται με την οικονομία, τις σχέσεις παραγωγής και αναδιανομής του παραγώμενου πλούτου. Η  Οικολογική Αντίθεση είναι συνέπεια του γεγονότος ότι η φύση όπως και η εργασία χρησιμοποιείται για «ένα περιορισμένο σκοπό, που είναι η αξιοποίηση  του υπάρχοντος κεφαλαίου».  Η διάσταση αυτή της οικολογικής κρίσης  επιβεβαιώνει κατά κάποιον τρόπο τη ρήση του Μαρξ «η εργασία είναι ο πατέρας του υλικού πλούτου και η γη η μητέρα», μια και επισημαίνει  τον αντικατάστατο ρόλο της φύσης  και το έργο μετασχηματισμού του  ανθρώπου. Λογικό είναι ότι δεν μπορούσε να προσδιορίσει τα όρια παρέμβασης στην φύση,  ρόλος αυτός προσδιορισμού των ορίων που  πέφτει  στους μετέπειτα. Τέτοια όρια έχουν καθορισθεί απο τη διαδικασία του ΙPCC - που άρχισε το’88 - για την Κλιματική Αλλαγή και είναι αυτά, για τα καθ’ημάς, που καθόρισαν  τα  όρια «της ιστορικής αναγκαιότητας του λιγνίτη...». Το σημαντικό  είναι ότι έχουμε την επικύρωση της προσέγγισης ότι, εκτός από την ταξική αντίθεση, και οι συνθήκες οργάνωσης της παραγωγής μπορεί να οδηγήσουν σε κρίση τη συγκεκριμένη καπιταλιστική «ανάπτυξη». Επιβεβαιώνεται  από την πραγματικότητα, κατά συνέπεια, μια οργανική σχέση μεταξύ των δύο αντιθέσεων, δηλ. μεταξύ εργασίας και  οικολογικής αντίθεσης.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     

Σαν συνέπεια αυτής της οργανικής σχέσης μεταξύ των δύο αντιθέσεων έχουμε και την επιβεβαίωση της  προφητικής εκτίμησης (1974) του  André Gorz, ότι ο βιομηχανικός και χρηματιστηριακός καπιταλισμός θα προσπαθήσει να εναγκαλισθεί την οικολογία. Πράγματι, απεριόριστος  πια  αριθμός επιχειρήσεων, ακόμη και αυτές των ορυκτών καυσίμων, κάνουν την «πράσινη» στροφή τους, ενώ η άνοδος των πράσινων πολιτικών σχηματισμών, τα δυο τελευταία χρόνια,  σε διάφορες χώρες της Ε.Ε. είναι εντυπωσιακή.

Στη στροφή συνέβαλε, από τη μια πλευρά, το   παγκόσμιο κίνημα νέων της Greta, γιατί  πρόβαλε  το πρόβλημα ότι η ατομικές καταναλωτικές συμπεριφορές και η οικονομία πρέπει να συμβάλλουν το συντομότερον δυνατό στην έντονη απάλυνση των επερχόμενων κλιματικών αλλαγών. Από την άλλη δε πλευρά, ο ρόλος της Κίνας –  σαν μια ιδιότυπη συνέχεια του υπαρκτού σοσιαλισμού – που, πέρα από τον παγκόσμιο ρόλο της και από συγκεκριμένες οικολογικές βιομηχανικές επιλογές, συνέβαλε σημαντικά στη διαμόρφωση της Cop21 (Παρίσι). Από τη σύγκλιση της Κίνας  με την Ε.Ε. εξαρτάται και η επιτυχία της Cop26 (φθινόπωρο: Glasgow), που θα συμβάλλει στην ολοκλήρωση της Cop21.

   Από εδώ προκύπτει και η ανάγκη μιας ηπειρωτικής ενότητας χωρών, όπως η Ε.Ε., να κάμει την επιλογή ενός Green Deal, που ανταποκρίνεται στην απόφαση του 2015 του ΟΗΕ για τους 17 Προγαραμματικούς στόχους. Ενισχύετα  ακόμη περισσότερον από την επιλογή του Recovery Fund, που  ένας από τους βασικούς του στόχους  είναι και η οικολογική προσαρμογή από διάφορες οπτικές γωνιές - θα λέγαμε - του παραγωγικού συστήματος (ενεργειακή μετάβαση και καινοτομία, δίκτυα, υδρογεωλογική προστασία,  κλπ). H μεγάλη πρόκληση για μια Αριστερά είναι, λοιπόν, να εντοπίσει με σωστό τρόπο τη σχέση μεταξύ των δύο αντιθέσεων. Η εργασία βγήκε ηττημένη με το τέλος του 1900, με αρνητικές συνέπειες στα δικαιώματα και το ρόλο του Συνδικάτου. Αντίθετα, βλέπουμε ότι η οικολογική αντίθεση βάζει σε κρίση το συγκεκριμένο παραγωγικό σύστημα και συμβάλλει σε μια αναγκαστική, με ορισμένα όρια, αλλαγή του.  Μπορεί κατά συνέπεια να γίνει μια από τις κολόνες  για κριτική και προγραμματική πρόταση  από   την Αριστερά για την προοπτική μιας  ποιοτικής ανέλιξης.. Υπάρχει  ο κίνδυνος, αν σωστά δεν έχει ενσωματωθεί στην πολτική της επεξεργασία και οργάνωση η οικολογική αντίθεση -υπάρχουν και θετικά και αρνητικά παραδείγματα -  να χρησιμοποιηθεί από τη μεριά του κεφαλαίου,  όπως συνήθως  (όρα Τήνος)  και προς αποδυνάμωση της εργασίας και της ενεργειακής μετάβασης. Αντίθετα, πέρα από τον κορονοϊό, που μας δείχνει ότι η απάλυνση  της οικολογικής αντίθεσης είναι η μόνη ικανή λύση να μας προστατέψει από μελλοντικούς, η αποδοχή της μπορεί και πρέπει να συμβάλει στην απάλυνση των αντιθέσεων και στην ενίσχυση της προοπτικής της εργασίας. Συγκεκριμένα, καταστάσεις και εμπερίες αυτό επιβεβαιώνουν.

Όμως η ενσωμάτωσή της στις αξίες  της Αριστεράς   έχει  σημασία  μόνο  σαν αντίληψη ιστορικά καθορισμένη,  που συνοδεύεται από τη συγκεκριμένη  εφαρμογή σε πράξη. Διαφορετικά, όπως θα έλεγε ο Massimo Cacciari, πρόκειται «για τηγανιστό αέρα».