Με στοχευμένες κινήσεις η Τουρκία καθορίζει τα διπλωματικά βήματά της ενόψει του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Δεκεμβρίου: σκληρή γραμμή και αφόρητη πίεση στη Λευκωσία (Βαρώσι – «δύο κράτη»), μερική χαλάρωση στις θάλασσες έναντι της Αθήνας και, ταυτόχρονα, άνοιγμα και ευελιξία στην ατζέντα της με την Ευρωπαϊκή Ενωση. Το διπλωματικό μείγμα καταδεικνύει πού βρίσκεται ο αδύναμος κρίκος. Κύπρος! Με τους αντιφατικούς χειρισμούς της Λευκωσίας και τους βερμπαλισμούς της Αθήνας, οι δύο κυβερνήσεις συντηρούν τον φαύλο κύκλο, αδυνατούν να παρακολουθήσουν την τουρκική διπλωματία και κινδυνεύουν με ένα νέο διπλωματικό «Βατερλό» στις 10 και 11 Δεκεμβρίου.

Ο Ιμπραχίμ Kαλίν, o πιο έμπιστος συνεργάτης του Τ. Ερντογάν, ταξίδεψε (20/11) στις Βρυξέλλες για να συζητήσει τις ευρωτουρκικές σχέσεις. Είχε εντατικές επαφές με υπηρεσιακούς αξιωματούχους δίπλα στον Σαρλ Μισέλ και την πρόεδρο της Κομισιόν, Φον ντερ Λάιεν (Μ. Σιπέρτ, Χ. Σμιτ). Στον απόηχο της επίσκεψης Καλίν, ο Ερντογάν προέβη σε μια ασυνήθιστη δήλωση: «Τον εαυτό μας δεν τον βλέπουμε κάπου αλλού αλλά μέσα στην Ευρώπη, το μέλλον μας σχεδιάζουμε να το χτίσουμε μαζί με την Ευρώπη» (22/11).

Πληροφορίες από το Συμβούλιο και την Επιτροπή λένε ότι υπήρξαν αξιοσημείωτες συγκλίσεις με την Τουρκία σε όλα τα ζητήματα της «θετικής ατζέντας»:

* αναβαθμισμένη τελωνειακή ένωση με την ενσωμάτωση νέων βιομηχανικών προϊόντων

* στα κριτήρια για τη σταδιακή απελευθέρωση της βίζας και

* στη διαμόρφωση ενός νέου πακέτου για το μεταναστευτικό.

Η πρόοδος σε τεχνοκρατικό επίπεδο ήταν τέτοια που δημιουργεί το απαραίτητο υλικό για την επανεκκίνηση των ευρωτουρκικών σχέσεων. Για πρώτη φορά ύστερα από πολυετή δυστοκία σημειώνεται τέτοια σύγκλιση. Στην ουσία χτίζεται τεχνοκρατικά μια δυναμική ώστε να εκκρεμεί μόνο η λήψη της πολιτικής απόφασης από το Ε.Σ. Τα ΥΠΕΞ Ελλάδας και Κύπρου δεν φαίνεται αυτή τη στιγμή να είναι προετοιμασμένα για μια επικείμενη ζωτικής σημασίας διαπραγμάτευση. Παρά μόνο βρίσκονται περιχαρακωμένα πίσω από το… λάβαρο των κυρώσεων.

Για μήνες η τουρκική διπλωματία εργάζεται πυρετωδώς να αλλάξει τις ισορροπίες εντός Ε.Ε. Για να μεγιστοποιήσει την επιρροή της παίζει το γεωστρατηγικό χαρτί και το μεταναστευτικό. Δύσκολα μπορεί κανείς να τα αγνοήσει. Με επίγνωση της αλληλεξάρτησης των οικονομιών της Τουρκίας με τις πιο σημαντικές χώρες-μέλη, ακόμα και την Ελλάδα, η Τουρκία προβάλλει το αμοιβαίο εμπορικό συμφέρον. Σοβαρή παράμετρος είναι επίσης η έκθεση ευρωπαϊκών τραπεζικών κεφαλαίων στην τουρκική οικονομία.

Η αλλαγή, πρόσφατα, του οικονομικού επιτελείου του Ερντογάν έγινε δεκτή με ανακούφιση, ενισχύοντας την αξιοπιστία μιας ευρωτουρκικής επαναπροσέγγισης. Τα επιχειρήματα αυτά βρίσκουν απήχηση (Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία, Ολλανδία κ.α.) που διαθέτουν την «ειδική βαρύτητα» για να κάνουν πολλούς άλλους να ακολουθούν. Η γραφειοκρατία του Συμβουλίου και της Επιτροπής επίσης συνηγορεί για τη «θετική ατζέντα». Ακόμα και η Γαλλία τηρεί μια πιο ήπια στάση, όσο κι αν δηλώνει υπέρ «κάποιων» προειδοποιήσεων. Πιο προσεκτικός έγινε και ο Ερντογάν, χαμηλώνοντας τους τόνους και την προσωπική αντιπαράθεση με τον Εμ. Μακρόν: «Η Ε.Ε. θα πρέπει να κρατήσει τις υποσχέσεις της, να μην ασκεί πολιτική διακρίσεων, να μην εμπλακεί στην εχθρότητα εναντίον της Τουρκίας», ανέφερε.

Σκληρή γραμμή

Οσο πιο ευέλικτη γίνεται η τουρκική κυβέρνηση έναντι των υπόλοιπων Ευρωπαίων εταίρων, άλλο τόσο σκληραίνει τη στάση της στο Κυπριακό. Την Τετάρτη (25/11), το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας συνεδρίασε υπό την προεδρία του Ταγίπ Ερντογάν και μετέτρεψε σε «εθνική» πολιτική τη νέα γραμμή στο Κυπριακό για «δύο κράτη». Ζητά να αναγνωριστεί «η ύπαρξη δύο διαφορετικών εθνών και κρατών στο νησί και να σταματήσει η παραγνώριση της ύπαρξης των Τ/κ». Δέκα ημέρες προηγουμένως, ο ίδιος ο Ερντογάν έδωσε το έναυσμα, εγκαινιάζοντας το άνοιγμα του Βαρωσιού.

Η τουρκική διπλωματία γνωρίζει βέβαια ότι ο ΟΗΕ δεν θα φύγει από την εντολή του Συμβουλίου Ασφαλείας για ομοσπονδία προτού επιχειρήσει μια ύστατη προσπάθεια, ίσως τον Μάρτιο. Διαβάζοντας την κωλυσιεργό τακτική του προέδρου Ν. Αναστασιάδη, η Αγκυρα θα καθοδηγήσει τις συζητήσεις με τον ΟΗΕ στο ζήτημα της πολιτικής ισότητας. Στόχος της είναι να αποδείξει ότι ο Ν. Αναστασιάδης απορρίπτει τον διαμοιρασμό της εξουσίας με τους Τ/κ κάτω από μια κοινή ομοσπονδιακή σκέπη. Γι’ αυτό, απαιτεί «νέες ιδέες» με «κυριαρχική ισότητα» των δύο πλευρών. Με αυτό το «αφήγημα» η Αγκυρα πέτυχε να περιορίσει τις αντιδράσεις για τα τετελεσμένα στο Βαρώσι και στις θάλασσες, που σε άλλες εποχές θα ξεσήκωναν διεθνώς τους πάντες.

«Κυριαρχική» ισότητα

Η τουρκική διπλωματία υποστηρίζει ότι το Κυπριακό είναι πιο εύκολα επιλύσιμο στη βάση της «κυριαρχικής ισότητας»: να αναβαθμιστεί το στάτους των Τ/κ και να διαμοιραστούν τα υφιστάμενα εδάφη – εδώ χάνεται και το Βαρώσι. Ανάλογοι διακανονισμοί να γίνουν και για τις θάλασσες. Η ορολογία για μορφή χωριστής κυριαρχίας παραπέμπει στην εποχή του Ραούφ Ντενκτάς.

Το 2003 – με την άνοδο Ερντογάν, η τουρκική διπλωματία στράφηκε προς τη μία κυριαρχία και την ομοσπονδία, με κάποιες κυριαρχικές αρμοδιότητες στα κρατίδια. Ακολούθως, το 2010 (συγκλίσεις Χριστόφια – Ταλάτ) και το 2014-17 αποδέχθηκε μία κυριαρχία που εκπηγάζει από τους Ελληνοκυπρίους και τους Τουρκοκυπρίους (Ερογλου – Αναστασιάδης). Η λογική της κυριαρχικής ισότητας βρίσκει διεθνή απήχηση όσο η Αγκυρα συμπλέει με τη βαθιά κόπωση της διεθνούς κοινότητας ότι το στάτους κβο στην Κύπρο δεν είναι βιώσιμο. «Οσες φορές βρέθηκαν οι λύσεις, αυτοί που το βάζουν στα πόδια είναι οι Ελληνοκύπριοι», ισχυρίζονται οι Τούρκοι διπλωμάτες.

Η Αθήνα και η Λευκωσία επιχειρούν να θέσουν εκ νέου στην ατζέντα του Συμβουλίου τη συζήτηση της «λίστας Μπορέλ». Σηκώνοντας ξανά το… λάβαρο των κυρώσεων, τρέφουν μία ελπίδα ότι τα γεγονότα που κραυγάζουν –όπως το Βαρώσι– θα συγκινήσουν τους Ευρωπαίους εταίρους. Στην τελευταία τηλεδιάσκεψη των υπουργών, ο Ελληνας ΥΠΕΞ Ν. Δένδιας κατήγγειλε ως «προσχηματική» την ανάκληση για ελλιμενισμό του «Ορούτς Ρέις» στις 29/11. Ο Κύπριος ομόλογός του Ν. Χριστοδουλίδης θέλησε να θυμίσει στους εταίρους του τη φημισμένη «Φαμαγκούστα» του Μεσαίωνα και την αντίσταση της Χριστιανοσύνης (της τότε Δύσης) εναντίον των Οθωμανών.

Η κατάθεση της «λίστας Μπορέλ» με τα 6 σημεία (τομεακές κυρώσεις) είναι μια πιθανή εξέλιξη, όχι όμως τόσο βέβαιη. Πόσο ακόμα η λήψη απόφασης για κυρώσεις, εκτός εάν πρόκειται για κάτι συμβολικό και …αστείο, μόνο και μόνο για την τιμή των όπλων ή για να εξαγριώσει τον Ερντογάν. Στην ουσία οι Δένδιας – Χριστοδουλίδης συντηρούν τον φαύλο κύκλο, χωρίς να αξιοποιούν την ευκαιρία για διασύνδεση της θετικής ατζέντας της Τουρκίας με ανταλλάγματα πάνω στη ρίζα των προβλημάτων με τις ΑΟΖ: την επίλυση του Κυπριακού και την προσφυγή στη Χάγη.

Η Λευκωσία συνεχίζει τη διπλωματία της υπεκφυγής, ενώ η Αθήνα θέλει να βάλει… βέτο στην τελωνειακή ένωση! Πολύ πιθανόν, όμως, η Τουρκία να περάσει το πρώτο «τεστ» για τη θετική ατζέντα στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αφήνοντας τους Μητσοτάκη – Αναστασιάδη απλώς να την καταψηφίσουν, μόνοι ή μαζί με μια ισχνή μειοψηφία κρατών-μελών που θα το ξανασκεφτούν πολύ σύντομα.