Αβεβαιότητα και ανησυχία για τις ελληνικές προοπτικές

Πολλά κρίσιμα σημεία μένει να διευκρινιστούν στην κατʼ αρχήν συμφωνία στην οποία κατέληξαν οι ηγέτες της Ευρωζώνης την Πέμπτη τα ξημερώματα. Παρά τη μεγάλη ευφορία των αγορών, οι αμφιβολίες εντείνονταν όσο προχωρούσε η μέρα. Ιδίως όσον αφορά την περικοπή του τμήματος του ελληνικού χρέους που κατέχουν τράπεζες, ασφαλιστικά ταμεία και άλλοι ιδιωτικοί φορείς κατά 50%, ανοικτό είναι το ερώτημα πόσοι θα μετάσχουν «εθελοντικά», όπως προβλέπεται. Και συναρτάται με τους όρους / κίνητρα που δεν έχουν ακόμα οριστεί. Μια ομαλή, με αυξημένα έστω κοινωνικά βάρη, πορεία για τη χώρα δεν έχει ιχνογραφηθεί, διόλου δεν προτείνεται ως εξασφαλισμένη.

Για τη βοήθεια προς την Ελλάδα το κύριο βάρος δίνεται πλέον στο «κούρεμα». Στη βάση της «συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα», του νέου PSI όπως αποφασίστηκε, προβλέπεται να μας διατεθεί από δημόσιους πόρους (Ευρωζώνης και ΔΝΤ) νέο δάνειο έως 100 δισ. ευρώ μέχρι το 2014, από όπου θα καλυφθεί και η ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών.

Θα παρασχεθεί επίσης «πιστωτική ενίσχυση» ώστε να εξακολουθήσουν οι ελληνικές τράπεζες να έχουν πρόσβαση σε αναχρηματοδότηση από την Κεντρική Τράπεζα. Στη δήλωσή τους οι 17 ηγέτες της Ευρωζώνης καλούν το ΔΝΤ να μετάσχει στο νέο πολυετές πρόγραμμα για την Ελλάδα, που θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί έως τα τέλη του έτους.

Σε αντίθεση όμως με τις αποφάσεις της 21ης Ιουλίου, που έθεταν συγκεκριμένο πλαίσιο για την ανταλλαγή των ελληνικών κρατικών ομολόγων στην κατοχή τραπεζών, ταμείων κ.λπ. με νέα - επιτόκια, διάρκειες, εγγυήσεις, που όλα μαζί υπολογίζονταν σε μιαν απώλεια 21% επί της ονομαστικής αξίας των τίτλων - η δήλωση της Συνόδου Κορυφής ορίζει μόνο το ποσοστό της απώλειας για τους κατόχους των τίτλων: 50%, με την επιδίωξη το χρέος να έχει περιοριστεί στο 120% του ΑΕΠ το 2020.

Προβλέπει επιπλέον μια συμβολή των κρατών μελών της Ευρωζώνης με ένα ποσό μέχρι 30 δισ. ευρώ (για εγγυήσεις, όπως την προηγούμενη φορά, ή ίσως με τη μορφή προκαταβολών στους ομολογιούχους, που χαρακτήριζε χθες «πιο πρόσφορο τρόπο» ο υπουργός Οικονομικών Ευ. Βενιζέλος; -δεν διευκρινίστηκε).

Αλλά για τα λοιπά η δήλωση παραπέμπει στις διαπραγματεύσεις της ελληνικής κυβέρνησης με τους «ιδιώτες επενδυτές» τραπεζίτες. Αυτές θα πρέπει να έχουν καταλήξει ως τα τέλη του έτους, αναφέρει, και η ανταλλαγή των ομολόγων να πραγματοποιηθεί στις αρχές του 2012.

Ο Τσαρλς Νταλάρα, ο οποίος μετείχε σε ολονύκτιες παράλληλες διαπραγματεύσεις για λογαριασμό της διεθνούς ένωσης τραπεζών και ασφαλιστικών εταιρειών IIF, αποδέχθηκε τελικά την περικοπή 50% και δήλωνε ότι θα συνεργαστεί με την Ελλάδα στη βάση αυτή, προβλέποντας ότι πολλές εταιρίες του ιδιωτικού τομέα θα συμμετάσχουν εθελοντικά. Η αισιοδοξία του κ. Νταλάρα (ο οποίος φερόταν μέχρι την τελευταία στιγμή να αντιδρά σε ένα τόσο υψηλό ποσοστό, κατά ορισμένες πληροφορίες μάλιστα να «εκβιάστηκε» υπό την απειλή αναγκαστικού, πολύ υψηλότερου «κουρέματος») μένει να επαληθευθεί.

Πολλές τράπεζες θα είχαν μεγαλύτερο συμφέρον σε ένα μη εθελοντικό «κούρεμα», καθώς έχουν επενδύσει σε ασφάλιστρα κινδύνου CDS, οπότε θα καλύπτονταν για τις απώλειες, επεσήμαινε στους Financial Times ο γνωστός σχολιαστής Βόλφγκανγκ Μίνχαου, θεωρώντας πιθανότερο να οδηγηθούμε τελικά στη μη εθελοντική αναδιάρθρωση του χρέους - στην επίσημη δηλαδή, χωρίς τον επιθετικό προσδιορισμό «επιλεκτική», αθέτηση πληρωμών, χρεωκοπία της χώρας.

Να προσθέσουμε εξάλλου ότι στο IIF δεν εκπροσωπούνται hedge funds, ασφαλιστικά και άλλα αποταμιευτικά / επενδυτικά ταμεία με ικανό αριθμό ελληνικών τίτλων στην κατοχή τους. Και μένει πάντως να δούμε σε ποιους συγκεκριμένους όρους για την ανταλλαγή των ομολόγων θα καταλήξουν οι συζητήσεις, πόσο ελκυστικοί θα γίνουν για τις τράπεζες και ποιες επιπτώσεις θα έχουν για τη χώρα μας.

Περιορισμένο καθαρό όφελος, μεγάλοι κίνδυνοι

Ωστόσο, ακόμα και στην περίπτωση που όλα θα δουλέψουν ρολόι στο πνεύμα της χθεσινής συνόδου κορυφής, εφόσον δηλαδή στον μισό χρόνο και για υπερδιπλάσιες απώλειες θα εξασφαλιστεί εθελοντική συμμετοχή ανάλογη με εκείνη που εμφανιζόταν να έχει επιτευχθεί στις αρχές Οκτωβρίου (κοντά σε ένα 90%), το καθαρό όφελος για την Ελλάδα θα είναι μικρότερο από αυτό που διατυμπανίζεται.

Όπως αναλυτικά τεκμηρίωνε προχθές ο Λουκάς Παπαδήμος (στην ιστοσελίδα VOXEU), από το συνολικό δημόσιο χρέος της Ελλάδας, ύψους 366 δισ. ευρώ (στοιχεία Ιουλίου 2011), περίπου 104 δισ., το 30% σχεδόν, το κρατούν εγχώριοι κάτοικοι, κυρίως τράπεζες, ασφαλιστικά ταμεία και ασφαλιστικές εταιρίες.

Η διαγραφή του 50% της αξίας τους θα πρέπει να καλυφθεί από το ελληνικό Δημόσιο: όχι μόνο για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών (που, όπως εικάζεται πλέον, θα περιέλθουν, προσωρινά, υπό κρατικό έλεγχο, για να πωληθούν κατόπιν - σε πόσο χαμηλές τιμές μετοχών άραγε και σε ποιους;). Αλλά ιδίως για να ενισχυθούν τα ασφαλιστικά ταμεία, τα οποία ήδη έχουν υποστεί μεγάλες απώλειες στο ενεργητικό τους τα τελευταία τρία χρόνια από την πτώση της αξίας μετοχών και ακινήτων, ενώ θα επιβαρυνθούν επιπλέον από την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, καθώς κρατούν μετοχές τους.

Απώλειες θα υποστούν επίσης ιδιώτες αποταμιευτές και άλλες επιχειρήσεις που κατέχουν κρατικά ομόλογα, με αρνητική επίπτωση στην οικονομική τους δραστηριότητα και στη φοροδοτική τους ικανότητα. Εντός της χώρας επομένως η απομείωση του χρέους οδηγεί σε εσωτερικές ανακατανομές και στην απορρόφηση σημαντικού μέρους του νέου δανείου ΕΖ/ΔΝΤ (για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών αναφέρεται ρητά στη δήλωση της συνόδου κορυφής, αλλά και για τη στήριξη των ασφαλιστικών ταμείων που αποσιωπάται). Εδώ δεν μπορεί να γίνεται λόγος για ελάφρυνση.

Άλλα 118 δισ., το ένα τρίτο περίπου του ελληνικού δημόσιου χρέους, κατέχουν τα κράτη της Ευρωζώνης, η ΕΚΤ και το ΔΝΤ, όπου δεν θα επιβληθεί καμία απομείωση. Μένουν 144 δισ., το 40% περίπου, που κατέχουν ξένοι επενδυτές, εξαιρώντας τους βραχυπρόθεσμους τίτλους 136 δισ. Η διαγραφή του 50% οδηγεί στο καθαρό όφελος να μειωθεί κατά 68 δισ., ή κατά 19%, το συνολικό χρέος. Αλλά αυτό θα πρέπει να αντιπαραβληθεί με τις δυσμενείς επιπτώσεις για την ελληνική οικονομία: τον κίνδυνο να μην επιτευχθεί «εθελοντικά» η διαγραφή, την απώλεια εμπιστοσύνης, έναν ακόμα μεγαλύτερο περιορισμό της ρευστότητας, περαιτέρω πτώση της οικονομικής δραστηριότητας, που θα υπονομεύσει και τις προσπάθειες για τη μείωση του δημοσίου ελλείμματος.

Χωρίς σαφείς απαντήσεις ως προς τα ασφαλιστικά ταμεία ή τους αποταμιευτές, τις ανησυχίες προσπάθησε να καθησυχάσει σε συνέντευξη Τύπου χθες ο κ. Βενιζέλος. Ιδίως επέμενε ότι «διασφαλίζεται πλήρως η ρευστότητα του ελληνικού τραπεζικού συστήματος». Παρ’ ότι γνωρίζουμε από μήνες ήδη, προτού καν τεθεί θέμα «κουρέματος», η ρευστότητα γίνεται ολοένα λιγότερο επαρκής για να τροφοδοτήσει την οικονομία, οι καταθέσεις πέφτουν, η φυγή κεφαλαίων εντείνεται, η εξυπηρέτηση των δανείων μειώνεται, η μοναδική πηγή, που είναι η ΕΚΤ, και αυτή περιορίζεται, η χρηματοδότηση επιχειρήσεων και νοικοκυριών διαρκώς υποχωρεί…

Η νέα «εποπτεία» - ο ρόλος του ΔΝΤ - η ελληνική στάση

Αναμένοντας τη συμμετοχή του ΔΝΤ και στο δεύτερο δάνειο για την Ελλάδα και στο νέο Μνημόνιο που θα το συνοδεύσει - θα πρέπει να αποφασιστεί από το Διοικητικό του Συμβούλιο, αλλα φαινόταν να την προεξοφλεί η παρουσία της Κριστίν Λαγκάρντ σε όλες τις συζητήσεις - οι ηγέτες της Ευρωζώνης ανήγγειλαν ένα νέο καθεστώς στενής και διαρκούς εποπτείας της χώρας από την τρόικα: Με διατυπώσεις πιο διπλωματικές από εκείνες που είχαμε ακούσει από την καγκελάριο Μέρκελ στο γερμανικό κοινοβούλιο αναφέρουν ότι θα συγκροτηθεί στη χώρα μας από την Επιτροπή σε συνεργασία με την τρόικα μόνιμη εποπτική μονάδα με τη συμμετοχή και εθνικών εμπειρογνωμόνων.

Η μονάδα θα παρέχει συμβουλές για την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων και θα συνδράμει την τρόικα στην αξιολόγηση των μέτρων που θα λαμβάνονται. Παρέμβαση θα γίνει και στη διακυβέρνηση του Ελληνικού Ταμείου Σταθερότητας, που θα αναλάβει την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών.

Το όλο πλαίσιο των νέων αποφάσεων για την Ελλάδα, το μεγάλο «κούρεμα» κυρίως, αλλά και η στενότερη εποπτεία, ακόμα και μια νέα πρόβλεψη για πόρους 15 δισ. από το πρόγραμμα "Ήλιος" ή από επιπλέον ιδιωτικοποιήσεις που θα παράσχει η χώρα μας στο ευρωπαϊκό ταμείο EFSF (όταν ήδη φαίνεται εξαιρετικά δύσκολη η άντληση των αρχικών 50 δισ. ως το 2015), στηρίχθηκε στις αιφνίδια σφοδρά επιδεινωμένες τελευταίες προβλέψεις της τρόικας για την οικονομική μεγέθυνση την τρέχουσα δεκαετία και για τη βιωσιμότητα του χρέους.

Η μεγάλη αλλαγή επί τα χείρω των προβλέψεων μέσα σε τρεις μόλις μήνες, από τον Ιούλιο, φαίνεται να προήλθε από το ΔΝΤ και να την αποδέχθηκαν οι υπηρεσίες της Επιτροπής και της ΕΚΤ, καθώς ανταποκρινόταν στις επιδιώξεις της γερμανικής κυβέρνησης. Τις αντικρούει τεκμηριωμένα, σημείο προς σημείο, στο τελευταίο της Δελτίο η διεύθυνση μελετών της Alphabank. Καμία ένδειξη δεν είχαμε από την κυβέρνηση ότι ασχολήθηκε με την εξέτασή τους.

Η ελληνική εξαίρεση - η υπόλοιπη Ευρωζώνη - η Κίνα!

Σε μια νέα προσπάθεια να διαχωρίσουν απολύτως την ελληνική περίπτωση για να αποτρέψουν τη «μετάδοση» στην υπόλοιπη Ευρωζώνη, οι 17 ηγέτες επανέλαβαν, όπως στις 21 Ιουλίου, ότι για τη χώρα μας απαιτείται μια «λύση έκτακτου και μοναδικού χαρακτήρα», ενώ όλα τα άλλα κράτη μέλη δεσμεύονται «να τηρήσουν πλήρως την υπογραφή τους». Ότι δηλαδή αποκλείεται να υπάρξει χρεωκοπία, έστω «επιλεκτική», σε άλλη χώρα του ευρώ.

Η διαβεβαίωση αυτή τον Ιούλιο δεν είχε πείσει τις αγορές, αλλά τώρα η σύνοδος κορυφής αποφάσισε επίσης να αυξήσει τους διαθέσιμους πόρους του EFSF σε πάνω από ένα τρισεκατομμύριο ευρώ, αλλά με μόχλευση, όχι επιπλέον συνεισφορά από τους κρατικούς προϋπολογισμούς των κρατών.

Αναμένεται επίσης η συμμετοχή επενδυτικών ταμείων από αναδυόμενες χώρες.

Ενδιαφέρον έχει εκδηλωθεί από την Κίνα πρώτα και κύρια, όπου θα μετέβαινε για σχετικές συνομιλίες ο επικεφαλής του EFSF Κλάους Ρέγκλινγκ. Τόσο για τη μόχλευση και τους χρηματοπιστωτικούς κινδύνους που ενέχει - πρακτικές μόχλευσης προκάλεσαν την κρίση το 2008 - όσο και για την ανάμειξη τρίτων χωρών εκφράζονται πάντως διάφορες πολιτικές επιφυλάξεις στην Ευρώπη.

Παράλληλα η σύνοδος κορυφής απηύθυνε συστάσεις στην Πορτογαλία, στην Ισπανία, ιδιαίτερα αυστηρές στην Ιταλία, ενώ πάρθηκαν επίσης αποφάσεις για τη συντονισμένη ανακεφαλαιοποίηση των ευρωπαϊκών τραπεζών και διαδικαστικές, για τη διακυβέρνηση της Ευρωζώνης. Αλλαγές πολιτικής για να αντιμετωπιστεί η ύφεση που απειλεί την Ευρώπη δεν συζητήθηκαν.

Ο οίκος Standard & Poor’s υποβάθμισε χθες την πιστοληπτική ικανότητα της Κύπρου σε ΒΒΒ με αιτιολογία την έκθεσή της στο ελληνικό χρέος.