Το οικουμενικό βασικό εισόδημα είναι ένα εξισωτικό εργαλείο και ένα κίνητρο για δουλειά
Αρνό Λεπαρμαντιέ, Le Monde, ΑΠΕ ΜΠΕ, Δημοσιευμένο: 2016-04-20
Εύρηκα! Ιδού η φιλοσοφική λίθος που θα επιτρέψει τη μετατροπή του σοσιαλισμού σε φιλελευθερισμό. Ή, αντιστρόφως, που θα μετατρέψει αστραπιαία το νεοφιλελεύθερο μολύβι σε κομμουνιστικό χρυσάφι. Πρόκειται για το «οικουμενικό βασικό εισόδημα» ή, στα αγγλικά, «universal basic income» (γνωστότερο στα ελληνικά ως «βασικό εγγυημένο εισόδημα»).
Αυτό το βασικό εισόδημα, που μοιάζει να βγαίνει από την «Ουτοπία» του Τόμας Μορ, υπακούει σε απλούς κανόνες: Παρέχεται σε όλους, παιδιά και ενήλικες, άνεργους και εργαζόμενους, ενεργούς εργαζόμενους και συνταξιούχους, υγιείς και ασθενείς. Δεν χρειάζεται πια η συμπλήρωση αιτήσεων για την είσπραξη του κατώτατου εισοδήματος, των οικογενειακών επιδομάτων ή των επιδομάτων ανεργίας: Όλοι δικαιούνται ένα οικουμενικό εισόδημα, είτε είναι μεγιστάνες είτε άστεγοι.
Υπάρχει όμως ένα «αλλά»… Με βάση το ύψος στο οποίο θα οριστεί αυτό το εγγυημένο εισόδημα, κάθε χώρα πρέπει να προσαρμόζει αντιστοίχως το κοινωνικό της μοντέλο.
Αν το κατώτατο εισόδημα οριστεί στα 200 ευρώ τον μήνα, φτάνουμε στα 800 ευρώ για μια τετραμελή οικογένεια, λιγότερο από το κατώτατο εισόδημα που ισχύει στη Γαλλία. Καλώς ήλθατε στη Μάργκαρετ Θάτσερ και σε ένα νεοφιλελεύθερο μοντέλο: Το κράτος σού δίνει ένα κατώτατο εισόδημα για να επιβιώσεις, από εκεί και πέρα βγάλ’ τα πέρα μόνος σου.
Αν πάλι το εισόδημα αυτό οριστεί στα 1.000 ευρώ, όλοι θα παίρνουν τον ίδιο μισθό και ο φόρος στα εισοδήματα θα είναι πάνω από 90%, ώστε να καταστεί δυνατή η χρηματοδότηση αυτού του μοντέλου. Επιστρέψαμε στη Σοβιετική Ένωση.
Το εργαλείο αυτό είναι ιδανικό για τις εκλογές. Δεν χρειάζεται νόμος, αρκεί ένα προεδρικό διάταγμα: Ανάλογα με το αν ο νικητής των εκλογών είναι δεξιός ή αριστερός, μπορεί να καθορίσει το ύψος αυτού του εισοδήματος. Όσο πιο ψηλά, τόσο πιο κοντά η χώρα στον σοσιαλισμό. Όσο πιο χαμηλά, τόσο πιο κοντά στον φιλελευθερισμό. Γι αυτό και το οικουμενικό εισόδημα έχει υποστηρικτές σε όλα τα στρατόπεδα.
Στην Ευρώπη, η χώρα που έχει πειραματιστεί περισσότερο με αυτό το εργαλείο είναι η Φινλανδία. Τη δεκαετία του ’80, καθώς οι βιομηχανίες έκλειναν, η ιδέα ήταν να χορηγηθεί ένα εισόδημα στους ανέργους μακράς διαρκείας. Τη δεκαετία του ’90, καθώς η αγορά εργασίας απελευθερωνόταν, το οικουμενικό εισόδημα αποτέλεσε έναν τρόπο ενίσχυσης των φτωχών εργαζομένων, στους οποίους προσφέρονταν δουλειές που πληρώνονταν λιγότερο από τον κατώτατο μισθό.
Σήμερα, ο κόσμος της εργασίας γνωρίζει ένα τρίτο σοκ, τη λεγόμενη «ουμπεροποίηση» (από την αμερικανική εταιρεία Uber, που επιτρέπει σε επαγγελματίες και πελάτες να έρχονται κατευθείαν σε επαφή, χάρις στις νέες τεχνολογίες). Η μισθωτή εργασία καταρρέει και η κοινωνική προστασία που τη συνόδευε δεν είναι πλέον εγγυημένη. Το οικουμενικό εισόδημα θα εγγυάται λοιπόν στους συμβασιούχους εργαζόμενους έναν ελάχιστο πόρο και μια κοινωνική προστασία που θα χρηματοδοτούνται από τη φορολογία.
Αυτό το ελάχιστο εισόδημα είναι πάνω απ’ όλα ένα ισχυρό κίνητρο για την εργασία. Κι αυτό, επειδή έχει μια σημαντική διαφορά από το «εισόδημα ενεργής αλληλεγγύης» (RSA) και τα άλλα επιδόματα που ένας άνεργος χάνει όταν βρει δουλειά: Παρέχεται ό,τι κι αν συμβεί. Γι αυτό αρέσει τόσο στους φιλελεύθερους: Δίνει κίνητρο για δουλειά, αίρει την ανάγκη κάθε ελέγχου για απάτη – είστε πραγματικά άνεργος ή φτωχός; – και, κατά συνέπεια, λύνει όλα τα γραφειοκρατικά προβλήματα του κοινωνικού κράτους.
Το οικουμενικό εισόδημα αρέσει όμως και στην Αριστερά, γιατί αποδεικνύεται εξισωτικό. Όλοι έχουν ένα εισόδημα, ανεξάρτητα από την αφετηρία τους. Δημιουργούνται όμως δύο ερωτήματα. Το ένα αφορά την εργασία. Αν δίνει κίνητρο στο «να δουλεύεις περισσότερο για να κερδίζεις περισσότερα», όπως θα έλεγε ο Σαρκοζί, μπορεί να δώσει και κίνητρο «να αρκείσαι σε λιγότερα και να δουλεύεις μαύρα». Αυτός είναι ο λόγος, που η Ουτρέχτη ξεκίνησε ένα πείραμα για να συγκρίνει τη συμπεριφορά όσων εισπράττουν το οικουμενικό εισόδημα με εκείνους που έχουν παραμείνει στο κλασικό σύστημα.
Το δεύτερο ερώτημα αφορά τα χρήματα. Το σύστημα αυτό κοστίζει πολύ: Το 36% του γαλλικού ΑΕΠ, αν καθοριστεί στα 1.000 ευρώ και το 7,2%, αν καθοριστεί στα 200 ευρώ. Ο φιλόσοφος Gaspard Koenig και ο οικονομολόγος Marc de Basquiat πρότειναν μια ενδιάμεση λύση: 450 ευρώ για τους ενήλικους και 225 ευρώ για τα παιδιά (σύνολο 325 δισεκατομμύρια ευρώ), που θα χρηματοδοτούνται από έναν ενιαίο φόρο 23% σε όλα τα εισοδήματα.
Αυτό το βασικό εισόδημα, που μοιάζει να βγαίνει από την «Ουτοπία» του Τόμας Μορ, υπακούει σε απλούς κανόνες: Παρέχεται σε όλους, παιδιά και ενήλικες, άνεργους και εργαζόμενους, ενεργούς εργαζόμενους και συνταξιούχους, υγιείς και ασθενείς. Δεν χρειάζεται πια η συμπλήρωση αιτήσεων για την είσπραξη του κατώτατου εισοδήματος, των οικογενειακών επιδομάτων ή των επιδομάτων ανεργίας: Όλοι δικαιούνται ένα οικουμενικό εισόδημα, είτε είναι μεγιστάνες είτε άστεγοι.
Υπάρχει όμως ένα «αλλά»… Με βάση το ύψος στο οποίο θα οριστεί αυτό το εγγυημένο εισόδημα, κάθε χώρα πρέπει να προσαρμόζει αντιστοίχως το κοινωνικό της μοντέλο.
Αν το κατώτατο εισόδημα οριστεί στα 200 ευρώ τον μήνα, φτάνουμε στα 800 ευρώ για μια τετραμελή οικογένεια, λιγότερο από το κατώτατο εισόδημα που ισχύει στη Γαλλία. Καλώς ήλθατε στη Μάργκαρετ Θάτσερ και σε ένα νεοφιλελεύθερο μοντέλο: Το κράτος σού δίνει ένα κατώτατο εισόδημα για να επιβιώσεις, από εκεί και πέρα βγάλ’ τα πέρα μόνος σου.
Αν πάλι το εισόδημα αυτό οριστεί στα 1.000 ευρώ, όλοι θα παίρνουν τον ίδιο μισθό και ο φόρος στα εισοδήματα θα είναι πάνω από 90%, ώστε να καταστεί δυνατή η χρηματοδότηση αυτού του μοντέλου. Επιστρέψαμε στη Σοβιετική Ένωση.
Το εργαλείο αυτό είναι ιδανικό για τις εκλογές. Δεν χρειάζεται νόμος, αρκεί ένα προεδρικό διάταγμα: Ανάλογα με το αν ο νικητής των εκλογών είναι δεξιός ή αριστερός, μπορεί να καθορίσει το ύψος αυτού του εισοδήματος. Όσο πιο ψηλά, τόσο πιο κοντά η χώρα στον σοσιαλισμό. Όσο πιο χαμηλά, τόσο πιο κοντά στον φιλελευθερισμό. Γι αυτό και το οικουμενικό εισόδημα έχει υποστηρικτές σε όλα τα στρατόπεδα.
Στην Ευρώπη, η χώρα που έχει πειραματιστεί περισσότερο με αυτό το εργαλείο είναι η Φινλανδία. Τη δεκαετία του ’80, καθώς οι βιομηχανίες έκλειναν, η ιδέα ήταν να χορηγηθεί ένα εισόδημα στους ανέργους μακράς διαρκείας. Τη δεκαετία του ’90, καθώς η αγορά εργασίας απελευθερωνόταν, το οικουμενικό εισόδημα αποτέλεσε έναν τρόπο ενίσχυσης των φτωχών εργαζομένων, στους οποίους προσφέρονταν δουλειές που πληρώνονταν λιγότερο από τον κατώτατο μισθό.
Σήμερα, ο κόσμος της εργασίας γνωρίζει ένα τρίτο σοκ, τη λεγόμενη «ουμπεροποίηση» (από την αμερικανική εταιρεία Uber, που επιτρέπει σε επαγγελματίες και πελάτες να έρχονται κατευθείαν σε επαφή, χάρις στις νέες τεχνολογίες). Η μισθωτή εργασία καταρρέει και η κοινωνική προστασία που τη συνόδευε δεν είναι πλέον εγγυημένη. Το οικουμενικό εισόδημα θα εγγυάται λοιπόν στους συμβασιούχους εργαζόμενους έναν ελάχιστο πόρο και μια κοινωνική προστασία που θα χρηματοδοτούνται από τη φορολογία.
Αυτό το ελάχιστο εισόδημα είναι πάνω απ’ όλα ένα ισχυρό κίνητρο για την εργασία. Κι αυτό, επειδή έχει μια σημαντική διαφορά από το «εισόδημα ενεργής αλληλεγγύης» (RSA) και τα άλλα επιδόματα που ένας άνεργος χάνει όταν βρει δουλειά: Παρέχεται ό,τι κι αν συμβεί. Γι αυτό αρέσει τόσο στους φιλελεύθερους: Δίνει κίνητρο για δουλειά, αίρει την ανάγκη κάθε ελέγχου για απάτη – είστε πραγματικά άνεργος ή φτωχός; – και, κατά συνέπεια, λύνει όλα τα γραφειοκρατικά προβλήματα του κοινωνικού κράτους.
Το οικουμενικό εισόδημα αρέσει όμως και στην Αριστερά, γιατί αποδεικνύεται εξισωτικό. Όλοι έχουν ένα εισόδημα, ανεξάρτητα από την αφετηρία τους. Δημιουργούνται όμως δύο ερωτήματα. Το ένα αφορά την εργασία. Αν δίνει κίνητρο στο «να δουλεύεις περισσότερο για να κερδίζεις περισσότερα», όπως θα έλεγε ο Σαρκοζί, μπορεί να δώσει και κίνητρο «να αρκείσαι σε λιγότερα και να δουλεύεις μαύρα». Αυτός είναι ο λόγος, που η Ουτρέχτη ξεκίνησε ένα πείραμα για να συγκρίνει τη συμπεριφορά όσων εισπράττουν το οικουμενικό εισόδημα με εκείνους που έχουν παραμείνει στο κλασικό σύστημα.
Το δεύτερο ερώτημα αφορά τα χρήματα. Το σύστημα αυτό κοστίζει πολύ: Το 36% του γαλλικού ΑΕΠ, αν καθοριστεί στα 1.000 ευρώ και το 7,2%, αν καθοριστεί στα 200 ευρώ. Ο φιλόσοφος Gaspard Koenig και ο οικονομολόγος Marc de Basquiat πρότειναν μια ενδιάμεση λύση: 450 ευρώ για τους ενήλικους και 225 ευρώ για τα παιδιά (σύνολο 325 δισεκατομμύρια ευρώ), που θα χρηματοδοτούνται από έναν ενιαίο φόρο 23% σε όλα τα εισοδήματα.
