Δυο λόγια για τον λαϊκισμό

Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2018-07-14

Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όπως πάντα, διάβασα το κείμενο του Κύρκου Δοξιάδη με τίτλο «"Λαϊκισμός" και Αριστερά» που δημοσιεύτηκε στην «Εφημερίδα των Συντακτών» πριν από μερικές εβδομάδες. Και ξανά όπως πάντα, δεν μπόρεσα παρά να συμφωνήσω με κάποια βασικά πράγματα που λέει. Για παράδειγμα, ορθώς επισημαίνει ότι ο όρος «λαϊκισμός» έγινε της μόδας, για λάθος λόγους θα πρόσθετα.

Μ’ αυτό εννοώ ότι κάποιες έννοιες έχουν καταντήσει σημαίες, αποθαρρύνοντας τις προσπάθειες να τις αναλύσουμε όσο πιο νηφάλια και γόνιμα μπορούμε, αντί να τις μετατρέπουμε σε ιδεολογικά ρόπαλα. Συμφωνώ επίσης ότι σε μια ατμόσφαιρα σκληρής αντιπαράθεσης η ακρίβεια των όρων που χρησιμοποιούμε γίνεται το πρώτο θύμα: ο λαϊκισμός –και σ’ αυτό έχει δίκιο ο Κ. Δοξιάδης– δεν σημαίνει απλά και μόνο δημαγωγία, όπως πολλοί πιστεύουν.

Aν λοιπόν υιοθετήσουμε αυτή τη διευκρίνιση, στον ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να καταλογιστεί κυρίως δημαγωγία (λαγοί με πετραχήλια). Με την υπενθύμιση όμως ότι ο λόγος του διακινούσε ορισμένα στοιχεία σαφώς λαϊκιστικά, όπως λ.χ. ο μανιχαϊσμός άσπρου-μαύρου, ο προσεταιρισμός οποιουδήποτε δήλωνε αγανακτισμένος χωρίς να εξετάζεται το γιατί αγανάκτησε, η μετάθεση ευθυνών και η αίσθηση ότι το πρόβλημα θα λυθεί εύκολα, αρκεί να το θελήσουμε. Οσο για τον εθνολαϊκισμό, ας μην ξεχνάμε τη ρήση του Αλέξη Τσίπρα ότι αυτοί που μας κυβερνούν δεν είναι επαρκώς Ελληνες. Την οποία οι «πιστοί» την έχουν διαγράψει από τη μνήμη τους.

Τι συμβαίνει όμως με τη λαϊκή κυριαρχία; Μήπως η κριτική του λαϊκισμού την υπονομεύει; Το θέμα έχει μεγάλη σημασία και πρέπει να το ψάξουμε. Νομίζω ότι οι νεοφιλελεύθεροι όντως υπονομεύουν τη λαϊκή κυριαρχία. Οχι όμως γιατί αμφισβητούν το δικαίωμα του λαού να εκλέγει την κυβέρνηση της αρεσκείας του, αλλά επειδή ισχυρίζονται ότι η πολιτική εξουσία δεν πρέπει να φυτρώνει εκεί που δεν τη σπέρνουν, δηλαδή στην οικονομία, όπου οι αποφάσεις παίρνονται από την ελεύθερη αγορά.

Κατά τα άλλα, εκλογές θα γίνονται κανονικά· ουδείς ονειρεύεται την κατάλυση της λαϊκής κυριαρχίας από δικτατορίες παλαιού τύπου. Και κάτι άλλο: το ευαγγέλιο της επιχειρηματικότητας δεν συνιστά λαϊκισμό, όπως υπαινίσσεται ο Κ. Δοξιάδης, διότι δεν επικαλείται το χάσμα ανάμεσα στους ισχυρούς και τους ανίσχυρους, αλλά την ανθρώπινη «φύση», δηλαδή την υποτιθέμενη επιθυμία του ατόμου να επικρατήσει σε συνθήκες ελεύθερου ανταγωνισμού.

Επιστρέφοντας στο θέμα μας, ποια η σχέση της λαϊκής κυριαρχίας που όλοι θέλουμε με τον λαϊκισμό που καταδικάζουμε; Σε τι και πώς διαφέρουν; Στις δημοκρατικές κοινωνίες ο λαός έχει το αναφαίρετο δικαίωμα να διαλέγει ελεύθερα εκείνους που θα κυβερνήσουν. Αυτό ως γενική αρχή δεν σηκώνει σκόντο. Οι λαϊκιστές όμως λένε κάτι επιπλέον: ότι ο λαός έχει πάντα δίκιο.

Ετυμολογικά οι δύο λέξεις συγγενεύουν. Το να περνάμε όμως από τη μία στην άλλη συνιστά «μετάβασιν εις άλλον γένος», όπως έλεγε ο Αριστοτέλης. Διότι το δικαίωμα, άρρηκτα συνδεδεμένο με την υποχρέωση, αποκτά νόημα και ισχύ μόνο μέσα σε μια νεωτερική κοινωνία πολιτών με θεσμούς δημοκρατικά κατεστημένους που ορίζουν το σύννομο και το παράνομο, πάνω στη βάση δεσμευτικών και γενικά αποδεκτών κανόνων.

Η γενεαλογία της έννοιας του απλού και άδολου λαού μάς γυρίζει πολύ πίσω. Και δεν αναφέρομαι στον εξωτισμό που συνέπεσε με την έλευση της νεωτερικής ορθολογικότητας. Μας γυρίζει στη Γένεση, το πρώτο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, και το προπατορικό αμάρτημα, το οποίο ταυτίζεται με την απόκτηση της γνώσης.

Μπορεί να πέρασαν αιώνες, αλλά ακόμα και σήμερα πάρα πολλοί αποδέχονται, ίσως ανεπίγνωστα, ότι την πραγματική και αφτιασίδωτη αλήθεια θα την ακούσουμε μόνο από το στόμα εκείνων που τους παρέκαμψε η πρόοδος και κυρίως δεν τους «χάλασε» το σχολείο, πόσο μάλλον οι εισαγόμενες θεωρίες. Οχι μόνο από τρελό κι από παιδί αλλά κι από αγράμματο μαθαίνεις την αλήθεια. Αυτή η λατρεία της ανεπεξέργαστης λαϊκής σοφίας σηκώνει πολλή συζήτηση. Αρκούμαι λοιπόν σε ένα σχόλιο: τις αρετές του απλού λαού μπορούν να τις ανακαλύψουν και να τις εκτιμήσουν μόνο οι μορφωμένοι, οι οποίοι χρησιμοποιούν τις γνώσεις τους και ταυτόχρονα τις καταγγέλλουν, χωρίς όμως να τις απεκδύονται.

Φυσικά στις μέρες μας ο λαϊκισμός είναι ένα πολυπλόκαμο πολιτικό φαινόμενο άκρως επικίνδυνο, αλλά την εν λόγω διάσταση την αφήνω σε όσους ξέρουν πολύ περισσότερα από εμένα για το θέμα. Ενα μόνο έχω να πω: ότι ο λαϊκισμός, αυτή η σύγχρονη πολιτική ιδεολογία, έχει βαθύτατες θεολογικές ρίζες. Δηλαδή την ιδέα ότι η πτώση αρχίζει με τη γνώση και ότι δεν θα μας σώσει ο σκεπτόμενος αλλά ο αγνός και άδολος άνθρωπος του λαού, ο οποίος έχει πάντα δίκιο.

Θέματα επικαιρότητας: Λαϊκισμός

Ο λαϊκισμός ως ιδεολογία

Θανάσης Γιαλκέτσης, 2020-10-03

Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα συνέντευξης του...

Περισσότερα
Γιώργος Γιαννουλόπουλος

Δυο λόγια για τον λαϊκισμό

Γιώργος Γιαννουλόπουλος, 2018-07-14

Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όπως πάντα, διάβασα το κείμενο...

Περισσότερα
Γιώργος Σιακαντάρης

Λαϊκιστικό μίσος και αντιδραστική ρητορική

Γιώργος Σιακαντάρης, 2017-06-14

Αν νομίζαμε ότι είχαμε τελειώσει με την «Πλατεία» μάλλον...

Περισσότερα
Γιάννης Παπαθεοδώρου

Κοπέλες από το Δίστομο

Γιάννης Παπαθεοδώρου, 2017-06-13

Εδώ και καιρό, με κεντρικούς πρωταγωνιστές αρκετά (νυν και...

Περισσότερα
Γιώργος Σιακαντάρης

Η ελληνική μάχη κατά των ιστορικών

Γιώργος Σιακαντάρης, 2017-05-10

Υποθέτω ότι είναι πολύ γνωστή σε όλους μας η περίφημη διαμάχη...

Περισσότερα

Το χρώμα του καπνού

Δημήτρης Κ. Ψυχογιός, 2017-05-04

Στις 5 Μαΐου 2010, εφτά χρόνια, μέρα τη μέρα σχεδόν, πριν ο ευτυχής...

Περισσότερα

Ολοι στη λάσπη

Ηλίας Κανέλλης, 2016-12-30

Μια γιγαντιαία ρόδα σαν αυτές των λούνα παρκ στήθηκε, πριν...

Περισσότερα

ΠΟΡΤΑΡΙΑΛΑ

Χρήστος Α. Χωμενίδης, 2016-12-23

... Εάν νομίζετε ότι ισοπεδώνοντας αυτό το κόσμημα της πόλης...

Περισσότερα

Άρθρα/ Κίνηση Ιδεών

Γιάννης Βούλγαρης

Πολιτικές νοσταλγίες σε σκληρούς καιρούς

Γιάννης Βούλγαρης, 2024-10-12

Το ότι το κομματικό μας σύστημα εμφανίζει «ασυμμετρία»...

Το Zeigeitst της τελετής

Πάσχος Μανδραβέλης, 2024-08-01

Εμείς οι παλιότεροι, ως εραστές της γραμμικής αφήγησης...

Το Είναι και το Φαίνεσθαι

Κώστας Κωστής, 2023-12-24

...Δεν έχω τίποτε εναντίον των ιδιωτικών πανεπιστημίων,...

Αυτοκίνητο που μαρσάρει μέσα στη λάσπη

Τάσος Τσακίρογλου, 2023-09-29

Ένας ακμαίος πολιτισμός αντιλαμβάνεται έγκαιρα τα προβλήματά...

Η διάκριση Δεξιάς - Αριστεράς

Θανάσης Γιαλκέτσης, 2023-07-08

Αρθρο του Μάρκο Ρεβέλι που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα...

Γιώργος Γιαννουλόπουλος

Το ύφος και το βάθος

Γιώργος Γιαννουλόπουλος, 2023-07-08

Ο Ελύτης έγραψε κάποτε ότι ο Σολωμός είναι «ένας από τους...

Ορντολιμπεραλισμός, κοινωνική οικονομία της αγοράς και σοσιαλδημοκρατία

Θεόδωρος Ν. Τσέκος, 2023-06-20

Υπάρχει τα τελευταία χρόνια διάχυτη σε κύκλους της Κεντροαριστεράς...

Αντώνης Λιάκος

Η Δικαιοσύνη και το βάρος της Ιστορίας

Αντώνης Λιάκος, 2023-06-13

Υπάρχει μια υπόθεση που έχει γαγγραινιάσει εκεί στη Θεσσαλονίκη,...

Το ήθος ως αίσθημα

Ευάγγελος Αυδίκος, 2023-06-13

Ζούμε στην εποχή της εντύπωσης. Ολα στην υπηρεσία του φευγαλέου....

Γιώργος Σιακαντάρης

Πότε αποτυγχάνουν οι δημοκρατίες;

Γιώργος Σιακαντάρης, 2023-04-26

Η συζήτηση που γίνεται στη χώρα μας από πλευράς ορισμένων...

Πράσινες, μπλε και κόκκινες γραμμές

Τάσος Παππάς, 2023-03-01

Τι χωρίζει τον ΣΥΡΙΖΑ από τη Νέα Δημοκρατία; Αβυσσος, λένε...

Συνηγορία υπέρ των διαπραγματεύσεων

Γιούργκεν Χάμπερμας, 2023-02-19

Αρθρο του κορυφαίου πολιτικού φιλοσόφου της εποχής μας...

×
×