Συνηγορία υπέρ των διαπραγματεύσεων
Γιούργκεν Χάμπερμας, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2023-02-19
Η απόφαση να εξοπλιστεί η Ουκρανία με άρματα μάχης Leopard χαρακτηρίστηκε «ιστορική». Ωστόσο η είδηση για μαχητικά αεροσκάφη, πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς, πολεμικά πλοία και υποβρύχια υπερκέρασε την απόφαση και τη σχετικοποίησε. Επιπλέον οι δραματικές εκκλήσεις για βοήθεια στην Ουκρανία, η οποία δέχθηκε πολεμική επίθεση κατά παράβαση του Διεθνούς Δικαίου, βρήκαν απήχηση στη Δύση. Συνεχίζονται όμως οι απαιτήσεις για ισχυρότερα όπλα και για αναβάθμιση των τύπων των όπλων.
Στους κύκλους του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD) διατυπώθηκε και η άποψη ότι δεν υπάρχουν «κόκκινες γραμμές». Με εξαίρεση τον καγκελάριο και το περιβάλλον του, η κυβέρνηση, τα κόμματα και ο Τύπος παίρνουν στα σοβαρά τις παρακλητικές δηλώσεις του Λιθουανού υπουργού Εξωτερικών: «Πρέπει να ξεπεράσουμε τον φόβο μας, να θέλουμε να νικήσουμε τη Ρωσία»…
Στο ενδιάμεσο διάστημα εμφανίστηκαν στοχαστικές φωνές, οι οποίες όχι μόνον υπερασπίζονται τη στάση του καγκελάριου, αλλά και προτρέπουν να αναπτυχθεί δημόσιος προβληματισμός για τον δύσκολο δρόμο των διαπραγματεύσεων. Εάν συμφωνώ μ’ αυτές τις φωνές είναι ακριβώς επειδή η πρόταση «η Ουκρανία δεν πρέπει να χάσει τον πόλεμο» είναι σωστή. Οι έγκαιρες διαπραγματεύσεις θα εμποδίσουν έναν μακροχρόνιο πόλεμο που θα στοιχίσει ακόμη περισσότερες ανθρώπινες ζωές και καταστροφές. Και επιπλέον αυτός ο πόλεμος θα μας κληροδοτήσει μια επιλογή απελπισίας: να παρέμβουμε ενεργά στον πόλεμο ή να μην τελειώσει αυτός ο πρώτος πόλεμος πυρηνικών όπλων και να αφεθεί η Ουκρανία στη μοίρα της;
Μόνον η Ουκρανία μπορεί να αποφασίσει για τις διαπραγματεύσεις; Αυτό είναι ασυνεπές και ανεύθυνο! Η υπνοβασία στο χείλος της αβύσσου γίνεται πραγματικός κίνδυνος, επειδή η Δυτική Συμμαχία όχι μόνον κουβαλάει στις πλάτες της την Ουκρανία, αλλά και επειδή διαβεβαιώνει ότι θα στηρίξει την ουκρανική κυβέρνηση «όσο χρειαστεί». Και η ουκρανική κυβέρνηση θα αποφασίσει τον χρόνο και τον στόχο των διαπραγματεύσεων…
Η Δύση έχει τα δικά της νόμιμα συμφέροντα και τις δικές της υποχρεώσεις. Οι δυτικές κυβερνήσεις λειτουργούν σε μια ευρύτερη γεωπολιτική ακτίνα και έχουν διαφορετικά συμφέροντα να λάβουν υπόψη τους απ’ αυτά που έχει η Ουκρανία σ’ αυτόν τον πόλεμο. Η ίδια η Δύση πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για σημαντικές αποφάσεις (...).
Μοιραία είναι η διαφορά ανάμεσα στο «δεν χάνω τον πόλεμο» και στο «κερδίζω τον πόλεμο». Πρόκειται για αδιευκρίνιστη διαφορά στο εννοιολογικό επίπεδο: Οι λόγοι που πιέζουν για τον τερματισμό του πολέμου είναι πρωτίστως ηθικοί. Οσο περισσότερο διαρκεί ένας πόλεμος τόσο επικρατεί η αντίληψη περί βίας που επιβάλλει τη ρευστή σχέση πολέμου και ειρήνης. Δύο προοπτικές (οπτικές γωνίες) από τις οποίες αξιολογούμε τους πολέμους εκφράστηκαν από την αρχή του πολέμου στην Ουκρανία. Και αυτές αναφέρονται στον πολεμικό στόχο της σύγκρουσης: στόχος είναι «να μη χάσει» η Ουκρανία ή στόχος είναι μια «νίκη» επί της Ρωσίας; (...)
Εδώ και μήνες η εξέλιξη του μετώπου έχει παγώσει. Θυμίζει το «δυτικό μέτωπο» του έτους 1916. Η Δύση συμπάσχει με τα δεινά ενός πληθυσμού, ο οποίος, ύστερα από πολλούς αιώνες ξένης κυριαρχίας υπό την Πολωνία, τη Ρωσία και την Αυστρία, πέτυχε την ανεξαρτησία του μόλις με την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης. Μεταξύ των τελευταίων ευρωπαϊκών εθνών, η Ουκρανία είναι η τελευταία. Είναι αναμφισβήτητα ένα έθνος υπό διαμόρφωση. Οι απόψεις των υποστηρικτών της Ουκρανίας διίστανται σχετικά με την κατάλληλη στιγμή για τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις (...).
Οι εξελίξεις στο μέτωπο εδώ και μήνες έχουν παγώσει. Η εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) κάτω από τον τίτλο «Ο πόλεμος φθοράς ευνοεί τη Ρωσία» παραθέτει τη συγκλονιστική δήλωση ενός ανώτερου αξιωματούχου του ΝΑΤΟ, ο οποίος συγκρίνει τον πόλεμο χαρακωμάτων στο Μπαχμούτ (βόρεια του Ντονμπάς) με τη φρικτή μάχη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στο Βερντέν (...).
Η Δύση δεν πρέπει ποτέ να ξεχάσει τις θυσίες που υφίσταται για έναν θεμιτό στόχο: Ως αποτέλεσμα των βάρβαρων εμπειριών των δύο παγκοσμίων πολέμων και της νευρικής έντασης του Ψυχρού Πολέμου έχει συντελεστεί μια εννοιολογική αλλαγή στα μυαλά των πληθυσμών του προηγούμενου αιώνα. Είχαν καταλήξει από τις εμπειρίες τους στο συμπέρασμα ότι οι πόλεμοι είναι μέθοδος επίλυσης των διεθνών συγκρούσεων. Κάτι το οποίο είναι ασυμβίβαστο με τα πρότυπα της πολιτισμένης συνύπαρξης (...).
Από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η βία του πολέμου μπορεί να αντιμετωπιστεί με νομικά μέσα. Ο πόλεμος ως μέθοδος αντικαταστάθηκε από τον νόμο ως τον μοναδικό τρόπο επίλυσης των συγκρούσεων μεταξύ των κρατών. Ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών (24 Οκτωβρίου 1945) και η ίδρυση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης έφεραν επανάσταση στο Διεθνές Δίκαιο (...).
Ενας πόλεμος στην εποχή μας και ακόμη περισσότερο ο πόλεμος που διεξάγει ο Πούτιν είναι το σύμπτωμα μιας υποτροπής πίσω από την ιστορική κατάσταση των πολιτισμένων συναλλαγών (...).
Το λάθος της Συμμαχίας ήταν που εγκατέλειψε στο σκοτάδι την επιθετική Ρωσία αντί να τη στηρίξει εξ αρχής. Η ένσταση είναι προφανής και δικαιολογημένη: δεν υπάρχει ένδειξη ότι ο Πούτιν ενδιαφέρεται για διαπραγματεύσεις. Εχει λάβει αποφάσεις που καθιστούν αδύνατες τις διαπραγματεύσεις. Η προσάρτηση των ανατολικών επαρχιών της Ουκρανίας έχει δημιουργήσει τετελεσμένα. Ωστόσο το λάθος της Συμμαχίας βρίσκεται στο εξής: άφησε ηθελημένα τη Ρωσία στο σκοτάδι σχετικά με τον στόχο της στρατιωτικής της υποστήριξης από την αρχή. Οι συνθήκες αυτές άφησαν ανοιχτή την προοπτική για αλλαγή καθεστώτος, την οποία o Πούτιν θεώρησε απαράδεκτη (...).
Ο στόχος να αποκατασταθεί το status quo ante της 23ης Φεβρουαρίου 2022 είναι εφικτός στις επικείμενες διαπραγματεύσεις. Αλλά η ανατροπή ενός αυταρχικού καθεστώτος είναι αξιόπιστη και σταθερή μόνο στον βαθμό που προέρχεται από τον ίδιο τον πληθυσμό του, δηλαδή υποστηρίζεται από τα μέσα (...).
Γενικά ο πόλεμος έχει επιστήσει την προσοχή σε μια έντονη ανάγκη για ρύθμιση σε ολόκληρη την περιοχή της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης, η οποία υπερβαίνει τα αντικείμενα διαμάχης των αντιμαχόμενων μερών. Ο Hans-Hennig Schröder, πρώην διευθυντής του Γερμανικού Ινστιτούτου Διεθνούς Πολιτικής και Ασφάλειας στο Βερολίνο, αναφέρθηκε στις συμφωνίες αφοπλισμού και στους όρους οικονομικού πλαισίου χωρίς τους οποίους δεν μπορεί να υπάρξει συμφωνία μεταξύ των άμεσα εμπλεκομένων. Ακριβώς επειδή η σύγκρουση αγγίζει ένα ολοκληρωμένο πλέγμα συμφερόντων, δεν μπορεί να αποκλειστεί εκ των προτέρων η εξεύρεση ενός συμβιβασμού και για τις δύο πλευρές και για τις εκ διαμέτρου αντίθετες απαιτήσεις τους.
Στους κύκλους του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD) διατυπώθηκε και η άποψη ότι δεν υπάρχουν «κόκκινες γραμμές». Με εξαίρεση τον καγκελάριο και το περιβάλλον του, η κυβέρνηση, τα κόμματα και ο Τύπος παίρνουν στα σοβαρά τις παρακλητικές δηλώσεις του Λιθουανού υπουργού Εξωτερικών: «Πρέπει να ξεπεράσουμε τον φόβο μας, να θέλουμε να νικήσουμε τη Ρωσία»…
Στο ενδιάμεσο διάστημα εμφανίστηκαν στοχαστικές φωνές, οι οποίες όχι μόνον υπερασπίζονται τη στάση του καγκελάριου, αλλά και προτρέπουν να αναπτυχθεί δημόσιος προβληματισμός για τον δύσκολο δρόμο των διαπραγματεύσεων. Εάν συμφωνώ μ’ αυτές τις φωνές είναι ακριβώς επειδή η πρόταση «η Ουκρανία δεν πρέπει να χάσει τον πόλεμο» είναι σωστή. Οι έγκαιρες διαπραγματεύσεις θα εμποδίσουν έναν μακροχρόνιο πόλεμο που θα στοιχίσει ακόμη περισσότερες ανθρώπινες ζωές και καταστροφές. Και επιπλέον αυτός ο πόλεμος θα μας κληροδοτήσει μια επιλογή απελπισίας: να παρέμβουμε ενεργά στον πόλεμο ή να μην τελειώσει αυτός ο πρώτος πόλεμος πυρηνικών όπλων και να αφεθεί η Ουκρανία στη μοίρα της;
Μόνον η Ουκρανία μπορεί να αποφασίσει για τις διαπραγματεύσεις; Αυτό είναι ασυνεπές και ανεύθυνο! Η υπνοβασία στο χείλος της αβύσσου γίνεται πραγματικός κίνδυνος, επειδή η Δυτική Συμμαχία όχι μόνον κουβαλάει στις πλάτες της την Ουκρανία, αλλά και επειδή διαβεβαιώνει ότι θα στηρίξει την ουκρανική κυβέρνηση «όσο χρειαστεί». Και η ουκρανική κυβέρνηση θα αποφασίσει τον χρόνο και τον στόχο των διαπραγματεύσεων…
Η Δύση έχει τα δικά της νόμιμα συμφέροντα και τις δικές της υποχρεώσεις. Οι δυτικές κυβερνήσεις λειτουργούν σε μια ευρύτερη γεωπολιτική ακτίνα και έχουν διαφορετικά συμφέροντα να λάβουν υπόψη τους απ’ αυτά που έχει η Ουκρανία σ’ αυτόν τον πόλεμο. Η ίδια η Δύση πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για σημαντικές αποφάσεις (...).
Μοιραία είναι η διαφορά ανάμεσα στο «δεν χάνω τον πόλεμο» και στο «κερδίζω τον πόλεμο». Πρόκειται για αδιευκρίνιστη διαφορά στο εννοιολογικό επίπεδο: Οι λόγοι που πιέζουν για τον τερματισμό του πολέμου είναι πρωτίστως ηθικοί. Οσο περισσότερο διαρκεί ένας πόλεμος τόσο επικρατεί η αντίληψη περί βίας που επιβάλλει τη ρευστή σχέση πολέμου και ειρήνης. Δύο προοπτικές (οπτικές γωνίες) από τις οποίες αξιολογούμε τους πολέμους εκφράστηκαν από την αρχή του πολέμου στην Ουκρανία. Και αυτές αναφέρονται στον πολεμικό στόχο της σύγκρουσης: στόχος είναι «να μη χάσει» η Ουκρανία ή στόχος είναι μια «νίκη» επί της Ρωσίας; (...)
Εδώ και μήνες η εξέλιξη του μετώπου έχει παγώσει. Θυμίζει το «δυτικό μέτωπο» του έτους 1916. Η Δύση συμπάσχει με τα δεινά ενός πληθυσμού, ο οποίος, ύστερα από πολλούς αιώνες ξένης κυριαρχίας υπό την Πολωνία, τη Ρωσία και την Αυστρία, πέτυχε την ανεξαρτησία του μόλις με την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης. Μεταξύ των τελευταίων ευρωπαϊκών εθνών, η Ουκρανία είναι η τελευταία. Είναι αναμφισβήτητα ένα έθνος υπό διαμόρφωση. Οι απόψεις των υποστηρικτών της Ουκρανίας διίστανται σχετικά με την κατάλληλη στιγμή για τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις (...).
Οι εξελίξεις στο μέτωπο εδώ και μήνες έχουν παγώσει. Η εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) κάτω από τον τίτλο «Ο πόλεμος φθοράς ευνοεί τη Ρωσία» παραθέτει τη συγκλονιστική δήλωση ενός ανώτερου αξιωματούχου του ΝΑΤΟ, ο οποίος συγκρίνει τον πόλεμο χαρακωμάτων στο Μπαχμούτ (βόρεια του Ντονμπάς) με τη φρικτή μάχη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στο Βερντέν (...).
Η Δύση δεν πρέπει ποτέ να ξεχάσει τις θυσίες που υφίσταται για έναν θεμιτό στόχο: Ως αποτέλεσμα των βάρβαρων εμπειριών των δύο παγκοσμίων πολέμων και της νευρικής έντασης του Ψυχρού Πολέμου έχει συντελεστεί μια εννοιολογική αλλαγή στα μυαλά των πληθυσμών του προηγούμενου αιώνα. Είχαν καταλήξει από τις εμπειρίες τους στο συμπέρασμα ότι οι πόλεμοι είναι μέθοδος επίλυσης των διεθνών συγκρούσεων. Κάτι το οποίο είναι ασυμβίβαστο με τα πρότυπα της πολιτισμένης συνύπαρξης (...).
Από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η βία του πολέμου μπορεί να αντιμετωπιστεί με νομικά μέσα. Ο πόλεμος ως μέθοδος αντικαταστάθηκε από τον νόμο ως τον μοναδικό τρόπο επίλυσης των συγκρούσεων μεταξύ των κρατών. Ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών (24 Οκτωβρίου 1945) και η ίδρυση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης έφεραν επανάσταση στο Διεθνές Δίκαιο (...).
Ενας πόλεμος στην εποχή μας και ακόμη περισσότερο ο πόλεμος που διεξάγει ο Πούτιν είναι το σύμπτωμα μιας υποτροπής πίσω από την ιστορική κατάσταση των πολιτισμένων συναλλαγών (...).
Το λάθος της Συμμαχίας ήταν που εγκατέλειψε στο σκοτάδι την επιθετική Ρωσία αντί να τη στηρίξει εξ αρχής. Η ένσταση είναι προφανής και δικαιολογημένη: δεν υπάρχει ένδειξη ότι ο Πούτιν ενδιαφέρεται για διαπραγματεύσεις. Εχει λάβει αποφάσεις που καθιστούν αδύνατες τις διαπραγματεύσεις. Η προσάρτηση των ανατολικών επαρχιών της Ουκρανίας έχει δημιουργήσει τετελεσμένα. Ωστόσο το λάθος της Συμμαχίας βρίσκεται στο εξής: άφησε ηθελημένα τη Ρωσία στο σκοτάδι σχετικά με τον στόχο της στρατιωτικής της υποστήριξης από την αρχή. Οι συνθήκες αυτές άφησαν ανοιχτή την προοπτική για αλλαγή καθεστώτος, την οποία o Πούτιν θεώρησε απαράδεκτη (...).
Ο στόχος να αποκατασταθεί το status quo ante της 23ης Φεβρουαρίου 2022 είναι εφικτός στις επικείμενες διαπραγματεύσεις. Αλλά η ανατροπή ενός αυταρχικού καθεστώτος είναι αξιόπιστη και σταθερή μόνο στον βαθμό που προέρχεται από τον ίδιο τον πληθυσμό του, δηλαδή υποστηρίζεται από τα μέσα (...).
Γενικά ο πόλεμος έχει επιστήσει την προσοχή σε μια έντονη ανάγκη για ρύθμιση σε ολόκληρη την περιοχή της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης, η οποία υπερβαίνει τα αντικείμενα διαμάχης των αντιμαχόμενων μερών. Ο Hans-Hennig Schröder, πρώην διευθυντής του Γερμανικού Ινστιτούτου Διεθνούς Πολιτικής και Ασφάλειας στο Βερολίνο, αναφέρθηκε στις συμφωνίες αφοπλισμού και στους όρους οικονομικού πλαισίου χωρίς τους οποίους δεν μπορεί να υπάρξει συμφωνία μεταξύ των άμεσα εμπλεκομένων. Ακριβώς επειδή η σύγκρουση αγγίζει ένα ολοκληρωμένο πλέγμα συμφερόντων, δεν μπορεί να αποκλειστεί εκ των προτέρων η εξεύρεση ενός συμβιβασμού και για τις δύο πλευρές και για τις εκ διαμέτρου αντίθετες απαιτήσεις τους.
