Γερμανία: ο αγώνας για το "μεσαίο χώρο"
Joschka Fischer, Project Syndicate, ppol.gr, Δημοσιευμένο: 2009-10-12
Η Γερμανία έκανε την επιλογή της. Καταψήφισε παθιασμένα τον κυβερνώντα «μεγάλο συνασπισμό», ρίχνοντας τους σοσιαλδημοκράτες σε πολιτική άβυσσο... Από το άλλοτε υπερήφανο SPD του Γκέρχαρντ Σρέντερ (Gerhard Schröder) δεν απομένουν παρά μόνο ερείπια. Παρά την καθαρή νίκη της κεντροδεξιάς όμως, οι χριστιανοδημοκράτες της CDU δεν έμειναν αλώβητοι από τη συγκυβέρνησή τους με το SPD. Αν και οι απώλειές τους ήταν λελογισμένες, το αδερφό κόμμα της CDU στη Βαυαρία, οι χριστιανοί κοινωνιστές της CSU, γνώρισαν μια εκλογική υποχώρηση αντίστοιχη με εκείνη του SPD.
Συμπερασματικά: το SPD έχει πιάσει πάτο, η CSU βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση και η CDU έπεσε σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Καθαροί νικητές της εκλογικής διαμάχης είναι ο Γκίντο Βεστερβέλε (Guido Westerwelle) και το φιλελεύθερο κόμμα του, μετά οι αριστεροί και μετά οι «πράσινοι». Και τα τρία αυτά κόμματα έσπασαν στις εκλογές του 2009 το «ατομικό» τους εκλογικό ρεκόρ.
Αλλά η πραγματικότητα είναι λιγάκι πιο πολύπλοκη. Η αλήθεια είναι πως ο μεγαλύτερος νικητής των εκλογών ονομάζεται ’Ανγκελα Μέρκελ (Angela Merkel). Η καγκελάριος ρίσκαρε πολλά, εν πολλοίς μάλιστα ενάντια στους οιωνούς, κι έπιασε το «τζακ ποτ». Σε αντίθεση με το κόμμα της, είναι ισχυρότερη από ποτέ. Το ερώτημα είναι: θα δούμε μια νέα Μέρκελ, μια καγκελάριο που, απελευθερωμένη από τις δεσμεύσεις της προς το SPD, θα είναι πιο αποφασιστική στις μεταρρυθμίσεις και πιο πρόθυμη να αναλάβει πολιτικά ρίσκα;
Δε θα στοιχημάτιζα σε αυτό. Στις προηγούμενες εκλογές του 2005, όταν η CDU είχε υιοθετήσει ένα ριζοσπαστικό φιλελεύθερο πρόγραμμα, η Μέρκελ μόλις που διέφυγε από τον πολιτικό αφανισμό. Η σωτηρία της προήρθε από την πιο απροσδόκητη πηγή, από τον σοσιαλδημοκράτη καγκελάριο Γκέρχαρντ Σρέντερ αυτοπροσώπως, χάρη στην ατυχέστατη τηλεοπτική του εμφάνιση το βράδυ των εκλογών, που της παρέδωσε «στο πιάτο» την καγκελαρία.
Η αλήθεια είναι πως στην πολιτική η επιτυχία συμβαδίζει με την τύχη. Αλλά έκτοτε η Μέρκελ δεν ζόρισε την τύχη της. Αντιθέτως, έστρεψε την CDU όσο μπορούσε πιο αριστερά, έχοντας μάθει από την εκλογική ήττα της CDU το 2002 και την αναιμική της νίκη του 2005 τρία πράγματα για τους Γερμανούς:
*
πως δεν θέλουν να συμμετέχουν σε πολέμους,
*
πως είναι επιφυλακτικοί προς τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις και
*
πως πολιτικά βρίσκονται αριστερότερα από το CDU/CSU.
Η Μέρκελ είχε την πολυτέλεια να στρέψει αριστερότερα την CDU, διότι γνώριζε πως δεξιά της βρισκόταν το FDP, που αφού θα προσέλκυε τους (δυσαρεστημένους από τα αριστερά της ανοίγματα) ψηφοφόρους, θα συμμετείχε στη συνέχεια αναγκαστικά σε κυβερνητικό συνασπισμό, υπό την ηγεσία του κόμματός της, τής CDU. Ταυτόχρονα, στρέφοντας την CDU προς τα αριστερά, η Μέρκελ εκτόπισε το SPD από το πολιτικό κέντρο -που στη Γερμανία είναι ο χώρος που κρίνει τις εκλογικές αναμετρήσεις- και ταυτόχρονα κατάφερε να σχηματίσει μια βιώσιμη κυβέρνηση στο νέο πεντακομματικό πολιτικό σκηνικό, χωρίς να κινδυνεύει από άλλους κυβερνητικούς συνασπισμούς ή εσωκομματικές αντιπαλότητες.
Με άλλα λόγια, η στρατηγική της Μέρκελ ήταν να εξασφαλίσει ένα κεντροδεξιό κυβερνητικό συνασπισμό για να ακολουθήσει πάνω-κάτω την ίδια κεντροαριστερή πολιτική. Διότι αν σήμερα η Μέρκελ στρεφόταν προς τα δεξιά, θα κινδύνευε να αναστήσει το κατεστραμμένο SPD.
Ο «κιτρινόμαυρος» κυβερνητικός συνασπισμός CDU-FDP θα προχωρήσει ασφαλώς σε κάποιες πολιτικές επιδιορθώσεις -θα παρατείνει το χρονοδιάγραμμα αποδέσμευσης από την πυρηνική ενέργεια, θα κάνει ορισμένες διακοσμητικές φορολογικές αλλαγές κ.ο.κ- ούτως ώστε να μη σκορπίσει την απογοήτευση σε ορισμένα τμήματα της εκλογικής του πελατείας και των οικονομικών του υποστηρικτών. Αλλά δε θα δούμε κραυγαλέες διαφορές στην κεντρική πολιτική κατεύθυνση της χώρας.
Τούτων λεχθέντων, η διακυβέρνηση δε θα είναι περίπατος για τη Μέρκελ. Τα επόμενα χρόνια, στο μεν εσωτερικό θα βρεθεί αντιμέτωπη με την οικονομική κρίση, την αυξανόμενη ανεργία, την αύξηση του δημοσίου χρέους και τα δημογραφικά προβλήματα και στο εξωτερικό θα αντιμετωπίσει κρίσιμα διλήμματα για τη γερμανική πολιτική στο Αφγανιστάν, το Ιράν, το Πακιστάν και τη Μέση Ανατολή. Τέλος, απόντος του «μεγάλου συνασπισμού» η Μέρκελ δε θα μπορεί πλέον να επιρρίπτει στην «αρνητικότητα του SPD την ευθύνη για τη δική της απραξία.
Τα περιθώρια ελιγμών της Μέρκελ θα μειωθούν. Μέχρι σήμερα, η Μέρκελ ήταν αντιμέτωπη με μια αντιπολίτευση από ασθενική έως ανύπαρκτη. Αυτό θα αλλάξει και γρήγορα, ίσως με αφορμή την αύξηση των νατοϊκών δυνάμεων στο Αφγανιστάν. Από εδώ και πέρα, θα χρειαστεί να επιδείξει προτερήματα που δεν έδειξε πως έχει: ηγετικότητα και αποφασιστικότητα.
Επιπλέον, η νίκη του «κιτρινόμαυρου» συνασπισμού ανέδειξε την εναλλακτική πολιτική λύση, που δε θα είναι άλλη από τον κόκκινο-κοκκινοππράσινο συνασπισμό. Προς το παρόν φαίνεται πως οι παλιές διαχωριστικές γραμμές (δεξιά/αριστερά) επανέρχονται δριμύτερες. Αν τα πράγματα παραμείνουν ως έχουν πέραν του 2013, το SPD θα βρεθεί αντιμέτωπο με μια δυσάρεστη επιλογή. Θα χρειαστεί να διαχειριστεί την πολιτική του μετακίνηση προς τα αριστερά, στην οποία θα συμπεριλαμβάνεται και η συνεργασία με το κόμμα «αριστερά» σε ομοσπονδιακό επίπεδο, προσέχοντας μολοταύτα να μη μετακινηθεί υπερβολικά προς τα άκρα με πολιτικούς όρους. Πρώτο πολιτικό καθήκον για το SPD και τους «πράσινους», θα είναι να ανακαταληφθεί το πολιτικό κέντρο, που σημαίνει πως οι περιθωριακοί ψηφοφόροι θα αφεθούν ανενόχλητοι να κατευθυνθούν προς το κόμμα «αριστερά».
Από τη μεριά της, η «αριστερά», ένα κόμμα που κατάγεται από τους ανατολικογερμανούς κυβερνώντες κομμουνιστές, αλλά και από δυσαρεστημένους σοσιαλδημοκράτες της δύσης, θα πρέπει κι αυτό να «παίξει μπάλα» και να υιοθετήσει τον πολιτικό ρεαλισμό. Ο καλύτερος τρόπος να γίνει αυτό είναι διαμέσου της συμμετοχής του στις τοπικές κυβερνήσεις, στο επίπεδο των κρατιδίων. Αλλά σήμερα δεν είμαστε ακόμα εις θέση να γνωρίζουμε αν είναι δυνατό να διευθετηθεί στη γερμανική κεντροαριστερά αυτού του είδους ο εσωτερικός καταμερισμός εργασίας με τον απογοητευμένο πρώην σοσιαλδημοκράτη Όσκαρ Λαφοντέν (Oskar Lafontaine).
Και οι «πράσινοι»; Ο ρόλος τους σε αυτόν τον επίδοξο κυβερνητικό αστερισμό θα είναι να εκπροσωπήσουν τη μεσαία τάξη και τους ευαισθητοποιημένους οικολογικά ψηφοφόρους. Αν όμως ο κεντροαριστερός συνασπισμός κινηθεί υπερβολικά προς τα αριστερά, τότε θα οδεύσουν σε μία νέα πολιτική ήττα, όπως εξάλλου και οι πιθανότεροι πολιτικοί τους σύμμαχοι.
Συμπερασματικά: το SPD έχει πιάσει πάτο, η CSU βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση και η CDU έπεσε σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Καθαροί νικητές της εκλογικής διαμάχης είναι ο Γκίντο Βεστερβέλε (Guido Westerwelle) και το φιλελεύθερο κόμμα του, μετά οι αριστεροί και μετά οι «πράσινοι». Και τα τρία αυτά κόμματα έσπασαν στις εκλογές του 2009 το «ατομικό» τους εκλογικό ρεκόρ.
Αλλά η πραγματικότητα είναι λιγάκι πιο πολύπλοκη. Η αλήθεια είναι πως ο μεγαλύτερος νικητής των εκλογών ονομάζεται ’Ανγκελα Μέρκελ (Angela Merkel). Η καγκελάριος ρίσκαρε πολλά, εν πολλοίς μάλιστα ενάντια στους οιωνούς, κι έπιασε το «τζακ ποτ». Σε αντίθεση με το κόμμα της, είναι ισχυρότερη από ποτέ. Το ερώτημα είναι: θα δούμε μια νέα Μέρκελ, μια καγκελάριο που, απελευθερωμένη από τις δεσμεύσεις της προς το SPD, θα είναι πιο αποφασιστική στις μεταρρυθμίσεις και πιο πρόθυμη να αναλάβει πολιτικά ρίσκα;
Δε θα στοιχημάτιζα σε αυτό. Στις προηγούμενες εκλογές του 2005, όταν η CDU είχε υιοθετήσει ένα ριζοσπαστικό φιλελεύθερο πρόγραμμα, η Μέρκελ μόλις που διέφυγε από τον πολιτικό αφανισμό. Η σωτηρία της προήρθε από την πιο απροσδόκητη πηγή, από τον σοσιαλδημοκράτη καγκελάριο Γκέρχαρντ Σρέντερ αυτοπροσώπως, χάρη στην ατυχέστατη τηλεοπτική του εμφάνιση το βράδυ των εκλογών, που της παρέδωσε «στο πιάτο» την καγκελαρία.
Η αλήθεια είναι πως στην πολιτική η επιτυχία συμβαδίζει με την τύχη. Αλλά έκτοτε η Μέρκελ δεν ζόρισε την τύχη της. Αντιθέτως, έστρεψε την CDU όσο μπορούσε πιο αριστερά, έχοντας μάθει από την εκλογική ήττα της CDU το 2002 και την αναιμική της νίκη του 2005 τρία πράγματα για τους Γερμανούς:
*
πως δεν θέλουν να συμμετέχουν σε πολέμους,
*
πως είναι επιφυλακτικοί προς τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις και
*
πως πολιτικά βρίσκονται αριστερότερα από το CDU/CSU.
Η Μέρκελ είχε την πολυτέλεια να στρέψει αριστερότερα την CDU, διότι γνώριζε πως δεξιά της βρισκόταν το FDP, που αφού θα προσέλκυε τους (δυσαρεστημένους από τα αριστερά της ανοίγματα) ψηφοφόρους, θα συμμετείχε στη συνέχεια αναγκαστικά σε κυβερνητικό συνασπισμό, υπό την ηγεσία του κόμματός της, τής CDU. Ταυτόχρονα, στρέφοντας την CDU προς τα αριστερά, η Μέρκελ εκτόπισε το SPD από το πολιτικό κέντρο -που στη Γερμανία είναι ο χώρος που κρίνει τις εκλογικές αναμετρήσεις- και ταυτόχρονα κατάφερε να σχηματίσει μια βιώσιμη κυβέρνηση στο νέο πεντακομματικό πολιτικό σκηνικό, χωρίς να κινδυνεύει από άλλους κυβερνητικούς συνασπισμούς ή εσωκομματικές αντιπαλότητες.
Με άλλα λόγια, η στρατηγική της Μέρκελ ήταν να εξασφαλίσει ένα κεντροδεξιό κυβερνητικό συνασπισμό για να ακολουθήσει πάνω-κάτω την ίδια κεντροαριστερή πολιτική. Διότι αν σήμερα η Μέρκελ στρεφόταν προς τα δεξιά, θα κινδύνευε να αναστήσει το κατεστραμμένο SPD.
Ο «κιτρινόμαυρος» κυβερνητικός συνασπισμός CDU-FDP θα προχωρήσει ασφαλώς σε κάποιες πολιτικές επιδιορθώσεις -θα παρατείνει το χρονοδιάγραμμα αποδέσμευσης από την πυρηνική ενέργεια, θα κάνει ορισμένες διακοσμητικές φορολογικές αλλαγές κ.ο.κ- ούτως ώστε να μη σκορπίσει την απογοήτευση σε ορισμένα τμήματα της εκλογικής του πελατείας και των οικονομικών του υποστηρικτών. Αλλά δε θα δούμε κραυγαλέες διαφορές στην κεντρική πολιτική κατεύθυνση της χώρας.
Τούτων λεχθέντων, η διακυβέρνηση δε θα είναι περίπατος για τη Μέρκελ. Τα επόμενα χρόνια, στο μεν εσωτερικό θα βρεθεί αντιμέτωπη με την οικονομική κρίση, την αυξανόμενη ανεργία, την αύξηση του δημοσίου χρέους και τα δημογραφικά προβλήματα και στο εξωτερικό θα αντιμετωπίσει κρίσιμα διλήμματα για τη γερμανική πολιτική στο Αφγανιστάν, το Ιράν, το Πακιστάν και τη Μέση Ανατολή. Τέλος, απόντος του «μεγάλου συνασπισμού» η Μέρκελ δε θα μπορεί πλέον να επιρρίπτει στην «αρνητικότητα του SPD την ευθύνη για τη δική της απραξία.
Τα περιθώρια ελιγμών της Μέρκελ θα μειωθούν. Μέχρι σήμερα, η Μέρκελ ήταν αντιμέτωπη με μια αντιπολίτευση από ασθενική έως ανύπαρκτη. Αυτό θα αλλάξει και γρήγορα, ίσως με αφορμή την αύξηση των νατοϊκών δυνάμεων στο Αφγανιστάν. Από εδώ και πέρα, θα χρειαστεί να επιδείξει προτερήματα που δεν έδειξε πως έχει: ηγετικότητα και αποφασιστικότητα.
Επιπλέον, η νίκη του «κιτρινόμαυρου» συνασπισμού ανέδειξε την εναλλακτική πολιτική λύση, που δε θα είναι άλλη από τον κόκκινο-κοκκινοππράσινο συνασπισμό. Προς το παρόν φαίνεται πως οι παλιές διαχωριστικές γραμμές (δεξιά/αριστερά) επανέρχονται δριμύτερες. Αν τα πράγματα παραμείνουν ως έχουν πέραν του 2013, το SPD θα βρεθεί αντιμέτωπο με μια δυσάρεστη επιλογή. Θα χρειαστεί να διαχειριστεί την πολιτική του μετακίνηση προς τα αριστερά, στην οποία θα συμπεριλαμβάνεται και η συνεργασία με το κόμμα «αριστερά» σε ομοσπονδιακό επίπεδο, προσέχοντας μολοταύτα να μη μετακινηθεί υπερβολικά προς τα άκρα με πολιτικούς όρους. Πρώτο πολιτικό καθήκον για το SPD και τους «πράσινους», θα είναι να ανακαταληφθεί το πολιτικό κέντρο, που σημαίνει πως οι περιθωριακοί ψηφοφόροι θα αφεθούν ανενόχλητοι να κατευθυνθούν προς το κόμμα «αριστερά».
Από τη μεριά της, η «αριστερά», ένα κόμμα που κατάγεται από τους ανατολικογερμανούς κυβερνώντες κομμουνιστές, αλλά και από δυσαρεστημένους σοσιαλδημοκράτες της δύσης, θα πρέπει κι αυτό να «παίξει μπάλα» και να υιοθετήσει τον πολιτικό ρεαλισμό. Ο καλύτερος τρόπος να γίνει αυτό είναι διαμέσου της συμμετοχής του στις τοπικές κυβερνήσεις, στο επίπεδο των κρατιδίων. Αλλά σήμερα δεν είμαστε ακόμα εις θέση να γνωρίζουμε αν είναι δυνατό να διευθετηθεί στη γερμανική κεντροαριστερά αυτού του είδους ο εσωτερικός καταμερισμός εργασίας με τον απογοητευμένο πρώην σοσιαλδημοκράτη Όσκαρ Λαφοντέν (Oskar Lafontaine).
Και οι «πράσινοι»; Ο ρόλος τους σε αυτόν τον επίδοξο κυβερνητικό αστερισμό θα είναι να εκπροσωπήσουν τη μεσαία τάξη και τους ευαισθητοποιημένους οικολογικά ψηφοφόρους. Αν όμως ο κεντροαριστερός συνασπισμός κινηθεί υπερβολικά προς τα αριστερά, τότε θα οδεύσουν σε μία νέα πολιτική ήττα, όπως εξάλλου και οι πιθανότεροι πολιτικοί τους σύμμαχοι.
