Mπακλαβάς και παγκοσμιοποίηση
H εξωτερική πολιτική μας ένα βήμα πριν από την κατηφόρα
Γιάννης Βούλγαρης, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2006-05-20
TI EΘNIKΟTHTAΣ EINAI Ο MΠAKΛABAΣ; ΣE TETΟIA ΔIΛHMMATA APXIZEI NA EMΠΛEKETAI H EΞΩTEPIKH MAΣ ΠΟΛITIKH. ΠPIN AΠΟ ΛIΓA MΟΛIΣ XPΟNIA KAΘIEPΩΘHKE Ο ΟPΟΣ «ΣKΟΠIANΟΠΟIHΣH» THΣ EΞΩTEPIKHΣ MAΣ ΠΟΛITIKHΣ ΠPΟKEIMENΟY NA ΣYNΟΨIΣEI THN AYTΟKPITIKH ΓIA TΟN TPΟΠΟ ME TΟN ΟΠΟIΟ H EΛΛAΔA XEIPIΣTHKE TΟ ΛEΓΟMENΟ «MAKEΔΟNIKΟ» ΣTIΣ APXEΣ THΣ ΔEKAETIAΣ TΟY ’90. ΠΛHΘΟΣ ΣHMAΔIA ΠPΟMHNYΟYN ΟTI TA EΠΟMENA XPΟNIA MΠΟPEI NA KANΟYME AYTΟKPITIKH ΓIA THN «MΠAKΛABAΔΟΠΟIHΣH THΣ EΞΩTEPIKHΣ MAΣ ΠΟΛITIKHΣ».
Παρά τις αντίθετες διαβεβαιώσεις του κ. Καραμανλή και της κ. Μπακογιάννη, στην κοινή γνώμη αρχίζουν πάλι να καλλιεργούνται δυναμικές που αν δεν αντιρροπηθούν, σύντομα θα βραχυκυκλώσουν την εξωτερική πολιτική της χώρας προς την Τουρκία. Πόσο μάλλον που και από την άλλη μεριά του Αιγαίου ενισχύονται οι αντιευρωπαϊκές και αυταρχικές διαθέσεις. Το σκηνικό στήνεται αργά αλλά σταθερά, «από τα κάτω», χωρίς κεντρικό σχέδιο, ούτε καν κεντρική πρόθεση. Έτσι συνέβη και στο «Μακεδονικό». Ανεξάρτητες μεταξύ τους σκοπιμότητες, συμφέροντα και πρωτοβουλίες αθροίζονται και ωθούν στην επικίνδυνη κατηφόρα:
* H επιλογή του προέδρου Τάσσου Παπαδόπουλου να αναλάβει με θέρμη τον ρόλο του «κακού» στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας. Οι λαθεμένες γεωπολιτικές εκτιμήσεις μιας ακόμα κυπριακής ηγεσίας παρασέρνουν για πολλοστή φορά την Ελλάδα σε ναρκοθετημένες ατραπούς.
* Τα «συντροφικά μαχαιρώματα» που δέχεται η κ. Μπακογιάννη μετά την ανάληψη του υπουργείου Εξωτερικών, καθόσον πρεσβεύει μια διαφορετική προσέγγιση στα διεθνή και εθνικά ζητήματα.
* H αναζωογόνηση του δεξιού εθνικισμού με επίκεντρο τη Θεσσαλονίκη. Το αποτυχημένο καθεστώς της δημοτικής Δεξιάς, αφού κατάφερε στα είκοσι χρόνια που κυβερνά να πνίξει κάθε εξωστρεφή δυναμική της πόλης, καταφεύγει στη δημοκοπία για να καλύψει την παντελή του αποτυχία.
* H περίοδος αφασίας που διέρχεται το πολιτικό σύστημα και τα κόμματα προσφέρει γόνιμο έδαφος στα άνθη του κακού.
* Το πολιτικό κενό γεμίζει από τις εντεινόμενες εθνικιστικές κορόνες των τηλεοπτικών MME. Πρωτοστατεί ο Alpha του κ. Κοντομηνά, για να επαληθευτεί πως κάθε νέος παίκτης, οξύνοντας τον ανταγωνισμό, χειροτερεύει τα τηλεοπτικά μας πράγματα.
H υποψηφιότητα της κ. Καραχασάν έδωσε την αφορμή να ενορχηστρωθούν όλα αυτά σε μια κακωδία γνωστή από τα παλιά. Έχουμε ξαναδεί το έργο. Και το έχουμε πληρώσει. Όπως και στους περισσότερους τομείς, ζούμε και εδώ μια οπισθοδρόμηση. Θα ήταν όμως λάθος να θεωρήσουμε ότι πρόκειται για αναβίωση του κακού παρελθόντος, σαν να μας τραβάει πίσω μια καθυστερημένη Ελλάδα που δεν λέει να ξεκολλήσει από τα στρεότυπά της. Ούτε ότι ο εκσυγχρονισμός της περιόδου Σημίτη ήταν σισύφειος και τώρα η πέτρα κύλησε πάλι πίσω. Πρώτον, η Ελλάδα έχει προχωρήσει. Πόσο; Από την μπάρα που μόλις πριν από δέκα χρόνια απέκλειε τα χωριά της μειονότητας στην υποψηφιότητα της κ. Καραχασάν. Δεύτερον, τέτοιες αντιπαραθέσεις δεν συνιστούν υπόλειμμα του παρελθόντος, περιλαμβάνονται αντίθετα στην ημερήσια διάταξη του μέλλοντος. H παγκοσμιοποίηση παράγει και θα αναπαράγει συγκρούσεις αυτού του είδους. Είναι προφανές π.χ., ότι το σκηνικό διαμορφώνεται από τον τρόπο που τα μεγάλα ή τα μικρά παιχνίδια εξουσίας ενεργοποιούν και αξιοποιούν τις επιπτώσεις που έχει η παγκοσμιοποίηση στις πολιτισμικές ταυτότητες. H παγκοσμιοποίηση παράγει ταυτόχρονα ομογενοποίηση και διαφοροποίηση, προσέγγιση και αντιπαράθεση. Επαναξιοδοτεί εθνοτικές ή άλλες επιμέρους ταυτότητες που είχαν υποχωρήσει στην περίοδο της εθνικής ομογενοποίησης. H τρίτη γενιά των Μικρασιατών προσφύγων επισκέπτεται πλέον μαζικά τις πατρογονικές εστίες, αντιστρέφοντας τις συμπεριφορές των γονέων τους που ήθελαν πάση θυσία να αφομοιωθούν με τους Έλληνες γηγενείς ώστε να μη γίνονται θύματα διακρίσεων. H παγκοσμιοποίηση παράγει επιπλέον την πολιτικοποίηση του πολιτισμού, των εθνικών, θρησκευτικών, εθνοτικών ταυτοτήτων. Ενεργοποιεί και πολιτικοποιεί την ιστορική μνήμη. Που σημαίνει ότι αποκαλύπτει παλιές πληγές και τις εκθέτει σε όποιον θελήσει να τις ξύσει.
H τραγωδία των Ποντίων
H υποψηφιότητα της Γκιουλ Καραχασάν έδωσε την αφορμή να ενορχηστρωθούν όλα αυτά σε μια κακωδία γνωστή από τα παλιά
Αυτό κάνει σήμερα η εθνικιστική και θρησκευτική Δεξιά. Παράδειγμα η εκμετάλλευση της ιστορικής τραγωδίας των Ποντίων. H κλιμάκωση της ορολογίας και των συμβολισμών είναι χαρακτηριστική. Πριν από κάποια χρόνια αναγορεύτηκε σε γενοκτονία, πρόσφατα στήθηκε το μνημείο, και ήδη ζητούν από την υπουργό Εξωτερικών να θέσει ως όρο ένταξης της Τουρκίας την αναγνώριση της γενοκτονίας. Το έχει φαίνεται η οικογένεια Μητσοτάκη κάθε μέλος της να βρίσκει τους σαμαράδες του. Είναι απολύτως σαφές ότι το δράμα των Ποντίων αποτελεί ένα από τα πιο αιματηρά κεφάλαια της περιόδου συγκρότησης των βαλκανικών κρατών μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ξέρουμε το αίμα που κύλησε, τις σφαγές, τους βιασμούς, τις εξορίες και τις νέες εξορίες. Ξέρουμε ίσως λιγότερο τι συνέβη στην άλλη πλευρά. Οι ιστοριογραφίες εξακολουθούν να είναι εθνικές και τώρα μόλις αρχίζουν να διασταυρώνονται, να αλληλοελέγχονται και να αλληλοσυμπληρώνονται. Οπωσδήποτε, η τραγωδία των Ποντίων προσφέρεται σε περιγραφές με φορτισμένους συναισθηματικά όρους, όπως γενοκτονία. Αν όμως θέλουμε να διατηρήσουμε την ουσία των λέξεων και τη σημασία που έχουν στο διεθνές δίκαιο, δεν χαρακτηρίζεται γενοκτονία. Σε αντίθεση με την περίπτωση των Αρμενίων. Για το επίσημο ελληνικό κράτος η ορολογία έχει σημασία, για την εθνικιστική δημαγωγία αποτελεί «ψιλά γράμματα». Το αίμα που έτρεξε στα Βαλκάνια τον 20ό αιώνα τής ανοίγει εύκολες λεωφόρους. Στήνει αντίθετα μεγάλα εμπόδια στον δρόμο της επούλωσης των πληγών και της αλληλοκατανόησης. Εδώ όμως δοκιμάζεται η Πολιτική και η ικανότητα της ηγεσίας.
H ΠΟΛΙΤΙΚΗ EXEI ΣΤΗΣΕΙ ΠΑΓΙΔΑ
Δυστυχώς όμως, φαίνεται ότι η Πολιτική έχει στήσει παγίδα στην οποία πέφτουν πριν απ’ όλους οι πολιτικοί. Επιφανειακά, η πολιτική αντιπαράθεση έχει ξεπέσει σε φτηνή δημαγωγία, σε «παραθυρόβια» ευτέλεια και καραγκιοζιλίκια. Από την άλλη, με αυτόν έστω τον ευτράπελο τρόπο, ανοίγουν μείζονα ζητήματα διακυβέρνησης, κοινωνικής δικαιοσύνης, ιστορικής αυτοσυνειδησίας, τα οποία αγγίζουν βαθύτερα στρώματα του λαϊκού ψυχισμού. H Αριστερά και η ευρύτερη προοδευτική παράταξη με αγωνία προσδοκούσε την «επιστροφή της Πολιτικής» που είχε χαθεί κάτω από το κύμα της ιδιωτικοποίησης και της αποπολιτικοποίησης των δυτικών κοινωνιών, περιλαμβανομένης της ελληνικής. H Πολιτική όμως έχει επιστρέψει. Χωρίς τις μάζες, αλλά με σκληρότατα διλήμματα και διακυβεύματα. Για να ανταποκριθούμε πρέπει πριν απ’ όλα να αποφύγουμε την παγίδα που μας έχει στήσει η Πολιτική. Να διακρίνουμε τα σκληρά ζητήματα που σκεπάζονται κάτω από τον ευτράπελο και μικροπολιτικό τρόπο άσκησης της καθημερινής πολιτικής. Να κατανοήσουμε ότι πίσω από τα καθημερινά «μικρά» διεξάγεται μια σύγκρουση ιδεολογικής - πολιτικής ηγεμονίας και εθνικής αυτοσυνειδησίας. Με άλλα λόγια, ο μπακλαβάς μπορεί να είναι μια γαστρονομική απόλαυση, μπορεί όμως να γίνει και σκληρό πρόβλημα αν η εθνικιστική Δεξιά επιβάλει την «μπακλαβαδοποίηση της εξωτερικής μας πολιτικής».
Ο Γιάννης Βούλγαρης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου
Παρά τις αντίθετες διαβεβαιώσεις του κ. Καραμανλή και της κ. Μπακογιάννη, στην κοινή γνώμη αρχίζουν πάλι να καλλιεργούνται δυναμικές που αν δεν αντιρροπηθούν, σύντομα θα βραχυκυκλώσουν την εξωτερική πολιτική της χώρας προς την Τουρκία. Πόσο μάλλον που και από την άλλη μεριά του Αιγαίου ενισχύονται οι αντιευρωπαϊκές και αυταρχικές διαθέσεις. Το σκηνικό στήνεται αργά αλλά σταθερά, «από τα κάτω», χωρίς κεντρικό σχέδιο, ούτε καν κεντρική πρόθεση. Έτσι συνέβη και στο «Μακεδονικό». Ανεξάρτητες μεταξύ τους σκοπιμότητες, συμφέροντα και πρωτοβουλίες αθροίζονται και ωθούν στην επικίνδυνη κατηφόρα:
* H επιλογή του προέδρου Τάσσου Παπαδόπουλου να αναλάβει με θέρμη τον ρόλο του «κακού» στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας. Οι λαθεμένες γεωπολιτικές εκτιμήσεις μιας ακόμα κυπριακής ηγεσίας παρασέρνουν για πολλοστή φορά την Ελλάδα σε ναρκοθετημένες ατραπούς.
* Τα «συντροφικά μαχαιρώματα» που δέχεται η κ. Μπακογιάννη μετά την ανάληψη του υπουργείου Εξωτερικών, καθόσον πρεσβεύει μια διαφορετική προσέγγιση στα διεθνή και εθνικά ζητήματα.
* H αναζωογόνηση του δεξιού εθνικισμού με επίκεντρο τη Θεσσαλονίκη. Το αποτυχημένο καθεστώς της δημοτικής Δεξιάς, αφού κατάφερε στα είκοσι χρόνια που κυβερνά να πνίξει κάθε εξωστρεφή δυναμική της πόλης, καταφεύγει στη δημοκοπία για να καλύψει την παντελή του αποτυχία.
* H περίοδος αφασίας που διέρχεται το πολιτικό σύστημα και τα κόμματα προσφέρει γόνιμο έδαφος στα άνθη του κακού.
* Το πολιτικό κενό γεμίζει από τις εντεινόμενες εθνικιστικές κορόνες των τηλεοπτικών MME. Πρωτοστατεί ο Alpha του κ. Κοντομηνά, για να επαληθευτεί πως κάθε νέος παίκτης, οξύνοντας τον ανταγωνισμό, χειροτερεύει τα τηλεοπτικά μας πράγματα.
H υποψηφιότητα της κ. Καραχασάν έδωσε την αφορμή να ενορχηστρωθούν όλα αυτά σε μια κακωδία γνωστή από τα παλιά. Έχουμε ξαναδεί το έργο. Και το έχουμε πληρώσει. Όπως και στους περισσότερους τομείς, ζούμε και εδώ μια οπισθοδρόμηση. Θα ήταν όμως λάθος να θεωρήσουμε ότι πρόκειται για αναβίωση του κακού παρελθόντος, σαν να μας τραβάει πίσω μια καθυστερημένη Ελλάδα που δεν λέει να ξεκολλήσει από τα στρεότυπά της. Ούτε ότι ο εκσυγχρονισμός της περιόδου Σημίτη ήταν σισύφειος και τώρα η πέτρα κύλησε πάλι πίσω. Πρώτον, η Ελλάδα έχει προχωρήσει. Πόσο; Από την μπάρα που μόλις πριν από δέκα χρόνια απέκλειε τα χωριά της μειονότητας στην υποψηφιότητα της κ. Καραχασάν. Δεύτερον, τέτοιες αντιπαραθέσεις δεν συνιστούν υπόλειμμα του παρελθόντος, περιλαμβάνονται αντίθετα στην ημερήσια διάταξη του μέλλοντος. H παγκοσμιοποίηση παράγει και θα αναπαράγει συγκρούσεις αυτού του είδους. Είναι προφανές π.χ., ότι το σκηνικό διαμορφώνεται από τον τρόπο που τα μεγάλα ή τα μικρά παιχνίδια εξουσίας ενεργοποιούν και αξιοποιούν τις επιπτώσεις που έχει η παγκοσμιοποίηση στις πολιτισμικές ταυτότητες. H παγκοσμιοποίηση παράγει ταυτόχρονα ομογενοποίηση και διαφοροποίηση, προσέγγιση και αντιπαράθεση. Επαναξιοδοτεί εθνοτικές ή άλλες επιμέρους ταυτότητες που είχαν υποχωρήσει στην περίοδο της εθνικής ομογενοποίησης. H τρίτη γενιά των Μικρασιατών προσφύγων επισκέπτεται πλέον μαζικά τις πατρογονικές εστίες, αντιστρέφοντας τις συμπεριφορές των γονέων τους που ήθελαν πάση θυσία να αφομοιωθούν με τους Έλληνες γηγενείς ώστε να μη γίνονται θύματα διακρίσεων. H παγκοσμιοποίηση παράγει επιπλέον την πολιτικοποίηση του πολιτισμού, των εθνικών, θρησκευτικών, εθνοτικών ταυτοτήτων. Ενεργοποιεί και πολιτικοποιεί την ιστορική μνήμη. Που σημαίνει ότι αποκαλύπτει παλιές πληγές και τις εκθέτει σε όποιον θελήσει να τις ξύσει.
H τραγωδία των Ποντίων
H υποψηφιότητα της Γκιουλ Καραχασάν έδωσε την αφορμή να ενορχηστρωθούν όλα αυτά σε μια κακωδία γνωστή από τα παλιά
Αυτό κάνει σήμερα η εθνικιστική και θρησκευτική Δεξιά. Παράδειγμα η εκμετάλλευση της ιστορικής τραγωδίας των Ποντίων. H κλιμάκωση της ορολογίας και των συμβολισμών είναι χαρακτηριστική. Πριν από κάποια χρόνια αναγορεύτηκε σε γενοκτονία, πρόσφατα στήθηκε το μνημείο, και ήδη ζητούν από την υπουργό Εξωτερικών να θέσει ως όρο ένταξης της Τουρκίας την αναγνώριση της γενοκτονίας. Το έχει φαίνεται η οικογένεια Μητσοτάκη κάθε μέλος της να βρίσκει τους σαμαράδες του. Είναι απολύτως σαφές ότι το δράμα των Ποντίων αποτελεί ένα από τα πιο αιματηρά κεφάλαια της περιόδου συγκρότησης των βαλκανικών κρατών μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ξέρουμε το αίμα που κύλησε, τις σφαγές, τους βιασμούς, τις εξορίες και τις νέες εξορίες. Ξέρουμε ίσως λιγότερο τι συνέβη στην άλλη πλευρά. Οι ιστοριογραφίες εξακολουθούν να είναι εθνικές και τώρα μόλις αρχίζουν να διασταυρώνονται, να αλληλοελέγχονται και να αλληλοσυμπληρώνονται. Οπωσδήποτε, η τραγωδία των Ποντίων προσφέρεται σε περιγραφές με φορτισμένους συναισθηματικά όρους, όπως γενοκτονία. Αν όμως θέλουμε να διατηρήσουμε την ουσία των λέξεων και τη σημασία που έχουν στο διεθνές δίκαιο, δεν χαρακτηρίζεται γενοκτονία. Σε αντίθεση με την περίπτωση των Αρμενίων. Για το επίσημο ελληνικό κράτος η ορολογία έχει σημασία, για την εθνικιστική δημαγωγία αποτελεί «ψιλά γράμματα». Το αίμα που έτρεξε στα Βαλκάνια τον 20ό αιώνα τής ανοίγει εύκολες λεωφόρους. Στήνει αντίθετα μεγάλα εμπόδια στον δρόμο της επούλωσης των πληγών και της αλληλοκατανόησης. Εδώ όμως δοκιμάζεται η Πολιτική και η ικανότητα της ηγεσίας.
H ΠΟΛΙΤΙΚΗ EXEI ΣΤΗΣΕΙ ΠΑΓΙΔΑ
Δυστυχώς όμως, φαίνεται ότι η Πολιτική έχει στήσει παγίδα στην οποία πέφτουν πριν απ’ όλους οι πολιτικοί. Επιφανειακά, η πολιτική αντιπαράθεση έχει ξεπέσει σε φτηνή δημαγωγία, σε «παραθυρόβια» ευτέλεια και καραγκιοζιλίκια. Από την άλλη, με αυτόν έστω τον ευτράπελο τρόπο, ανοίγουν μείζονα ζητήματα διακυβέρνησης, κοινωνικής δικαιοσύνης, ιστορικής αυτοσυνειδησίας, τα οποία αγγίζουν βαθύτερα στρώματα του λαϊκού ψυχισμού. H Αριστερά και η ευρύτερη προοδευτική παράταξη με αγωνία προσδοκούσε την «επιστροφή της Πολιτικής» που είχε χαθεί κάτω από το κύμα της ιδιωτικοποίησης και της αποπολιτικοποίησης των δυτικών κοινωνιών, περιλαμβανομένης της ελληνικής. H Πολιτική όμως έχει επιστρέψει. Χωρίς τις μάζες, αλλά με σκληρότατα διλήμματα και διακυβεύματα. Για να ανταποκριθούμε πρέπει πριν απ’ όλα να αποφύγουμε την παγίδα που μας έχει στήσει η Πολιτική. Να διακρίνουμε τα σκληρά ζητήματα που σκεπάζονται κάτω από τον ευτράπελο και μικροπολιτικό τρόπο άσκησης της καθημερινής πολιτικής. Να κατανοήσουμε ότι πίσω από τα καθημερινά «μικρά» διεξάγεται μια σύγκρουση ιδεολογικής - πολιτικής ηγεμονίας και εθνικής αυτοσυνειδησίας. Με άλλα λόγια, ο μπακλαβάς μπορεί να είναι μια γαστρονομική απόλαυση, μπορεί όμως να γίνει και σκληρό πρόβλημα αν η εθνικιστική Δεξιά επιβάλει την «μπακλαβαδοποίηση της εξωτερικής μας πολιτικής».
Ο Γιάννης Βούλγαρης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου
