Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις έχουν τροφοδοτήσει έναν από καιρό έντονο πολιτικό διάλογο για κυβερνήσεις συνεργασίας. Υπάρχουν βεβαίως πολλές πτυχές και ποικίλες οπτικές γωνίες που χρωματίζουν αυτόν τον διάλογο. Ωστόσο, εκείνο που συνήθως υποτιμάται ή αποσιωπάται είναι η κρισιμότερη ίσως διάστασή του. Πρόκειται για την συνταγματική διάσταση, η οποία αφορά, ιδίως, πρώτον τα θεμιτά όρια πολιτικής αξιοποίησης του εκλογικού συστήματος, ως προς την διαμόρφωση των πολιτικών συσχετισμών, και δεύτερον τις προϋποθέσεις και τα περιθώρια σχηματισμού κυβερνήσεων συνεργασίας.

Οι εκλογές του Ιουλίου 2019 εξηγούν σε μεγάλο βαθμό γιατί είμαστε στην κατάσταση αυτή σήμερα και γιατί η ΝΔ έχει την πρωτοκαθεδρία. Τότε, αναπτύχθηκε ένα ισχυρό αντιΣΥΡΙΖΑ ρεύμα, το οποίο δεν ήταν μόνο πολιτικό –διαχωρίζω το αντιΣΥΡΙΖΑ ρεύμα, από τον αντιΣΥΡΙΖΑ συνασπισμό- αλλά είχε και μια πολιτισμική διάσταση, που συχνά παραμερίζουμε. Αυτή η πολιτισμική διάσταση δημιούργησε ένα είδος εμποδίου για την ανάκαμψη του ΣΥΡΙΖΑ. Πολύ δε περισσότερο, που μετά τις εκλογές, ο ΣΥΡΙΖΑ, ίσως γιατί δεν κατανόησε επαρκώς γιατί ηττήθηκε, δεν μπόρεσε να κάνει τις αλλαγές που θα του επέτρεπαν να ανακάμψει.

Πρώτη παρατήρηση: Οι εκλογές του 2019 επανευθυγράμμισαν το κομματικό σύστημα σε μία ρότα δικομματισμού, μετά από επτά χρόνια ρευστότητας και κατακερματισμού. Αναμφίβολα, το άθροισμα των δύο κομμάτων (71,5%) υπολείπεται των αντίστοιχων αθροισμάτων του δικομματισμού της δεκαετίας του ’80 ή του ’90, αλλά πλησιάζει αυτό των εκλογών του 2009.

Στις 30 Ιανουαρίου 2021, τα «Νέα» είχαν πρωτοσέλιδο που έκανε λόγο για «το κρυφό χαρτί της επόμενης κάλπης- Έτοιμη η δεξαμενή 800.000 ψηφοφόρων». Η «είδηση» αυτή θορύβησε την αντιπολίτευση, ωστόσο τα πυρά ήταν άσφαιρα. Η κυβέρνηση έχει καταλάβει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ανησυχεί από την ενδεχόμενη αλλοίωση του εκλογικού σώματος, που θα περιλαμβάνει απόδημους που δεν έχουν καμία σχέση με τα ελληνικά πράγματα, και κάθε λίγο και λιγάκι επινοεί «κρυφά χαρτιά» για να δοκιμάζει τις αντοχές του. 

Παρά τα περί του αντιθέτου θρυλούμενα ή αναμενόμενα, το κυβερνητικό νομοσχέδιο για το εκλογικό σύστημα επιβεβαίωσε δυστυχώς την πάγια μεταπολιτευτική αντιμετώπιση του κρίσιμου αυτού θέματος από την πλευρά του κυβερνώντος κόμματος (για να μην θυμηθούμε και τα καλπονοθευτικά εκλογικά συστήματα της μετεμφυλιακής περιόδου[1]).

Πρόκειται, ειδικότερα, για μια (ακόμη) αντισυνταγματική και αντιδημοκρατική επιλογή, η οποία όχι μόνον δεν αποπνέει οποιαδήποτε διάθεση για συναινέσεις, συνθέσεις και συγκλίσεις με τα κόμματα της αντιπολίτευσης –διαψεύδοντας πλήρως τις σχετικές εξαγγελίες– αλλά και τραυματίζει το κύρος των θεσμών, υποτάσσοντάς τους, κατά τρόπο κυνικό και αδίστακτο, σε προδήλως μικροκομματικές σκοπιμότητες. Οι σκοπιμότητες αυτές, μάλιστα, όχι μόνον ομολογήθηκαν απροκάλυπτα, με την απαράδεκτη θεσμικά δήλωση ότι η ΝΔ θα προκαλέσει διπλές εκλογές, για να «κάψει» την απλή αναλογική –δήλωση ανάλογη με εκείνη του ΣΥΡΙΖΑ, το 2014, ότι δεν θα ψηφίσει Πρόεδρο για να προκαλέσει εκλογές…– αλλά και αναμένεται να επαναληφθούν, όπως διέρρευσε, και στο πεδίο του εκλογικού συστήματος των δημοτικών εκλογών, για να ολοκληρωθούν έτσι οι επίσης αντισυνταγματικές παρεμβάσεις που έγιναν αμέσως μετά την ανάδειξη των τελευταίων δημοτικών και περιφερειακών αρχών[2].

Ας ξεκινήσουμε από ένα βασικό αξίωμα της πολιτικής επιστήμης και της εκλογικής ανάλυσης: δεν είναι ο (εκάστοτε) εκλογικός νόμος αυτός που καθορίζει τους εκλογικούς συσχετισμούς ή την περίφημη «κυβερνησιμότητα». Το αντίστροφο είναι που ισχύει. Ο εκλογικός νόμος είναι το αποκρυστάλλωμα των κοινωνικών διεργασιών και των εκλογικών τους εκφράσεων.

Η εξαγγελία δια στόματος Πρωθυπουργού και υπουργού Εσωτερικών της πρόθεσης της κυβέρνησης να φέρει άμεσα στη Βουλή την αλλαγή του εκλογικού νόμου, προκειμένου να καταργήσει την απλή αναλογική που ψήφισε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ το 2016, ανοίγει για άλλη μια φορά τη συζήτηση για τον εκλογικό νόμο και, για την ακρίβεια, για την ανάγκη της απλής αναλογικής.

Ωστόσο, αυτή τη φορά η συζήτηση γίνεται με διαφορετικούς όρους και σε διαφορετικές συνθήκες. Η απλή αναλογική είναι νόμος του κράτους ήδη από το 2016, χωρίς όμως να εφαρμοστεί στις εκλογές του Ιουλίου, λόγω μη συγκέντρωσης της αυξημένης πλειοψηφίας, θα ισχύσει όμως στις επόμενες εκλογές, όποτε και αν γίνουν. Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση - πολέμια της απλής αναλογικής και οπαδός των ενισχυμένων εκλογικών συστημάτων που παράγουν μονοκομματικές κυβερνήσεις - αναζητά σε αυτή τη Βουλή τις αναγκαίες συνεργασίες για την ανεύρεση 200 ψήφων για την άμεση αλλαγή του εκλογικού νόμου, πράγμα μάλλον δύσκολο, ή εναλλακτικά σχεδιάζει εκλογές-«μαϊμού», δύο δηλαδή αλλεπάλληλες εκλογές, για να ματαιώσει την εφαρμογή της απλής αναλογικής στην πράξη.

Η πρόσφατη τοποθέτηση του Πρωθυπουργού για το εκλογικό σύστημα - με επίκεντρο ένα ιδιότυπο μπόνους, υπέρ του πρώτου κόμματος, που θα εκκινεί από τις 20 έδρες, για ποσοστό 25%, και θα αυξάνεται κλιμακωτά, διασφαλίζοντας σε κάθε περίπτωση αυτοδυναμία με ένα ποσοστό γύρω στο 36%-38% των ψήφων - παρουσιάζει δυστυχώς πολλά προβλήματα, τόσο σε συνταγματικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Ας δούμε γιατί:

Μετά από μια μεγάλη περίοδο αδικαιολόγητης αδράνειας, ο δημόσιος διάλογος για την ψήφο των εκτός επικρατείας Ελλήνων πολιτών έχει αναζωπυρωθεί και ήδη βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Αν όμως επιχειρήσουμε μια ψύχραιμη αποτίμηση της έως τώρα πορείας του, είναι φανερό ότι, ακόμα και σήμερα, ένα μεγάλο μέρος αυτού του διαλόγου είτε εκκινεί από εσφαλμένες προϋποθέσεις είτε κινείται φανερά εκτός των ορίων του ισχύοντος Συντάγματος.

Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ ειδικεύεται στις κατεδαφίσεις. Το βιώνουν καθημερινά οι πολίτες σε όλους τους τομείς. Σειρά τώρα για την κυβερνητική μπουλντόζα έχει η αυτοδιοίκηση. Αρκεί ο ΣΥΡΙΖΑ να επωφελείται κομματικά και να επιβιώνει επί των ερειπίων.

Ο αρμόδιος υπουργός δήλωσε ότι “είναι κοινή η προσπάθεια κυβέρνησης και αιρετών για ενδυνάμωση της αυτοδιοίκησης, για μία νέα αποκεντρωμένη οργάνωση του κράτους”. Μόνο που οι αιρετοί τον διαψεύδουν. Δεν υπήρξε κοινή προσπάθεια, η αποδυνάμωση της αυτοδιοίκησης συνεχίζεται και η αποκέντρωση ξεχάστηκε ακόμη και έως σύνθημα.

...Αύριο ψηφίζουμε εκλογικό νόμο για το πώς θα γίνονται οι εκλογές, δεν ψηφίζουμε για την παραμονή ή όχι αυτής της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ με τις αυταπάτες, τον λαϊκισμό και τις αδιέξοδες πολιτικές. Αυτή η κυβέρνηση είναι απολύτως αναποτελεσματική αλλά ταυτόχρονα οι εκλογές πρέπει πλέον να γίνονται σταθερά με το σύστημα της απλής αναλογικής και χωρίς το απαράδεκτο μπόνους των 50 εδρών. Είναι τόσο απλό.

Σήμερα, με αφορμή τον εκλογικό νόμο, ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ ανταγωνίζονται σε μικροκομματικές σκοπιμότητες και τακτικισμούς. Για αυτό δεν μπαίνω στην λογική τους. Και ο μόνος αξιόπιστος τρόπος για να μην υιοθετήσεις την λογική τους, είναι να μείνεις σταθερός στην δική σου θέση.

Τα δύο κόμματα που συγκροτούν την “Δημοκρατική Συμπαράταξη ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ” έχουν διαφορετική θέση στο συγκεκριμένο ζήτημα του εκλογικού νόμου. Μέχρι σήμερα έχουμε συμφωνήσει στην στάση μας στη Βουλή σε όλα τα νομοσχέδια για την οικονομία, την παιδεία, την υγεία κ.ά. Είναι απολύτως λογικό να υπάρξουν και ορισμένες αποκλίσεις. Η θέση της απλής αναλογικής είναι πάγια και διαχρονική θέση του χώρου της ανανεωτικής αριστεράς. Θα με εγκαλούσατε και ορθά για ανακόλουθο αν άλλαζα την πάγια θέση μου με βάση την συγκυρία. Η θέση αυτή είναι και 1 από τις 50 θέσεις της ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗΣ η οποία αποφασίσθηκε στην πρόσφατη Προγραμματική Συνδιάσκεψη του Μαΐου.