Η πνευματική ιδιοκτησία (Intellectual Property, IP) στον χρηματιστικοποιημένο καπιταλισμό και βιοηθική

Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του χρηματιστικοποιημένου καπιταλισμού στον 21ου αιώνα είναι, ότι η οικονομική δύναμη έχει μετατοπιστεί από τους στυλοβάτες της πραγματικής οικονομίας, δηλαδή τους παραγωγούς των αγαθών και τους εμπόρους, στους ρυθμιστές των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας (Globa Value Chains, GVCs) που έχουν στην κατοχή τους άυλα περιουσιακά στοιχεία, όπως πνευματική ιδιοκτησία (Intellectual Property, IP) ή χρηματοοικονομικά μέσα.

Οι χρηματοοικονομικές αγορές, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και η ελίτ ολοένα και περισσότερο κυριαρχούν στην παγκόσμια πολιτική οικονομία και επηρεάζουν τα πάντα, από την παραγωγή και την κατανάλωση, τα ευρύτερα κανονιστικά πλαίσια και τον τομέα της υγείας.

Η χρηματιστικοποίηση έχει αναδυθεί σταδιακά κατά τις τελευταίες δεκαετίες ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1970 κατά την οποία σημαντικές αλλαγές πραγματοποιήθηκαν στις μεθόδους παραγωγής μέσα από την εφαρμογή τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνίας. Από το 1980 μέχρι και σήμερα, η τεράστια επέκταση των χρηματοοικονομικών δραστηριοτήτων και η διείσδυση των χρηματοοικονομικών σχέσεων σε όλα τα επίπεδα της οικονομίας συνοδεύτηκαν από μέτρια πραγματική παραγωγική ανάπτυξη και από ανυποχώρητα επίπεδα ανεργίας με τους πραγματικούς μισθούς να μην παρουσιάζουν τάση για αύξηση

Ορόσημο στην πορεία αυτή αποτέλεσε, στις αρχές της δεκαετίας του 80, το Bayh-DoleAct, που έδωσε τη δυνατότητα στα ακαδημαϊκά ιδρύματα των ΗΠΑ να πατεντάρουν τα αποτελέσματα της έρευνας, χρηματοδοτούμενης από δημόσιους πόρους και να μεταφέρουν τη γνώση αυτή στις ιδιωτικές εταιρείες με την παροχή αποκλειστικής άδειας εκμετάλλευσης μέσω των σχηματισμών κοινοπραξιών. Αυτή ήταν η αρχή για τον καπιταλισμό πνευματικού μονοπωλίου.

Η συμφωνία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στον τομέα του εμπορίου (TRIPs) έθεσε τα διεθνή πρότυπα και τους σκοπούς προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανάπτυξη της έννοιας της πνευματικής ιδιοκτησίας δεν έλαβε χώρα σε μια τυχαία χρονική περίοδο αλλά κατά τη διάρκεια μιας εποχής μείωσης του εταιρικού κέρδους.

Η έννοια της παγκόσμιας αλυσίδας αξίας περιγράφει την παραγωγή ενός προϊόντος ή υπηρεσίας σε στάδια παραγωγής που ολοκληρώνονται σε περισσότερες από μία χώρα, διαμορφώνοντας ένα σύστημα ‘‘πάνω από σύνορα’’,με την προστιθέμενη αξία να είναι αποτέλεσμα συνεισφοράς πολλών χωρών-διαμεσολαβητών.

Την δεκαετία του 1970 τα κέρδη διαμοιράζονταν ανάμεσα στα στάδια της παραγωγής και τα στάδια της διαφήμισης, εφοδιαστικής αλυσίδας και υπηρεσιών, σήμερα ο κύριος όγκος των κερδών καταλήγει στα χέρια των μερών που ελέγχουν την έρευνα και ανάπτυξη (R&D), την πνευματική ιδιοκτησία (πνευματικά δικαιώματα, εμπορικά σήματα, πατέντες) και τις υπηρεσίες. Οι δικαιούχοι των κερδών κυρίως είναι , διεθνείς τράπεζες, φαρμακοβιομηχανίες (Big Pharma), βιομηχανίες παραγωγής τροφίμων (Big Food), τεχνολογίας (Big Tech), διεθνικές εταιρείες (Transnational Corporations). Η δέσμευση της πνευματικής ,επιστημονικής καινοτομίας από την ελιτ της οικονομίας ,δημιουργεί μονοπώλιο στη γνώση άρα κι απολυτή χειραγώγηση των λαϊκών επιθυμιών κσι δικαιωμάτων

Η εταιρική χρηματιστικοποίηση εκδηλώνεται στους ισολογισμούς εταιρειών του μη-χρηματοπιστωτικού τομέα μέσα από την αύξηση στα εταιρικά κέρδη και τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία. Τα υπερμεγέθη χρηματοοικονομικά αποθέματα εκφράζουν τη στροφή των κερδών μακριά από τις λειτουργικές δραστηριότητες μιας εταιρείας, είτε προς την επανεπένδυση στις χρηματοοικονομικές αγορές είτε προς συγχωνεύσεις και εξαγορές. Η λήψη αποφάσεων σήμερα ουσιαστικά δεν λαμβάνεται μέσα στις αίθουσες διοικητικών συμβουλίων εταιρειών αλλά καθορίζεται μέσα από την παγκόσμια χρηματοοικονομική αγορά. Σε προτεραιότητα μπαίνουν οι μέτοχοι σε βάρος των παραγωγικών επενδύσεων ενώ παράλληλα μεταβάλλεται η σύνθεση των περιουσιακών στοιχείων από πάγια κεφάλαια σε δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, σε υπεραξία και άυλα στοιχεία. Ο πραγματικός σχηματισμός κεφαλαίου που μπορεί να αυξήσει το συνολικό οικονομικό προϊόν έχει επιβραδυνθεί καθώς οι κάτοχοι του κέρδους αναζητούν υψηλότερες αποδόσεις και τοποθετούν τις επενδύσεις τους στις πιο κερδοφόρες χρηματοοικονομικές αγορές.

Οι κολοσσοί της φαρμακοβιομηχανίας εξαγοράζουν μικρότερες ανταγωνίστριες εταιρείες και εταιρείες βιοτεχνολογίας για την ανασύσταση των γραμμών εφοδιασμού, για τη μείωση του ανταγωνισμού και την απόκτηση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.

Η βιομηχανία έχει στρέψει το ενδιαφέρον της από την ανάπτυξη και την παραγωγή φαρμάκων στη διατήρηση κερδών από την κατοχή και το μονοπώλιο της πνευματικής ιδιοκτησίας. Σε αυτό το επιχειρησιακό μοντέλο, η τιμή των φαρμάκων εξαρτάται από το κόστος απόκτησης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και πατεντών. Το κόστος από την άλλη των εξαγορών και συγχωνεύσεων είναι αποτέλεσμα της ρευστότητας στην αγορά και της αξιολόγησης των χρηματιστηρίων.

Η άνοδος της Big Tech βιομηχανίας έχει δημιουργήσει τεράστιες προσωπικές περιουσίες και μια νέα τάξη υπερ-πλουσίων. Σχεδόν ολόκληρη η περιουσία αυτή προέρχεται από μετοχές των ιδρυτών των εταιρειών. Οι κολοσσοί στον χώρο αυτό έχουν καταφέρει να αποφύγουν τον κίνδυνο από τον ανταγωνισμό με εξαγορές, κυρίως νεοφυών επιχειρήσεων, στοχεύοντας ταλέντο και πνευματική ιδιοκτησία. Παράλληλα μεγάλα ποσά διατίθενται για τη νομική εξασφάλιση ότι η ιδιοκτησία αυτή θα μείνει ‘‘κλειδωμένη’’, μακριά από άλλους πιθανούς ανταγωνιστές.

Η ιδιωτικοποίηση των πνευματικών δικαιωμάτων έχει επιπτώσεις σε παγκόσμια κλίμακα καθώς οι κάτοχοί τους μπορούν να καθορίζουν παραγωγικές διαδικασίες, το ρυθμό της οικονομίας και να θέτουν υψηλές τιμές στα αγαθά υπό την προστασία IP.

Έτσι το κεφάλαιο συνδεδεμένο με την πνευματική ιδιοκτησία έρχεται σε σύγκρουση με την υπόλοιπη κοινωνία καθώς ολόκληρη η οικονομία επιβραδύνει για να επιτρέψει σε ελάχιστες εταιρείες να πραγματοποιούν σούπερ κέρδη.

Ο υπερμεγέθης ρόλος των χρηματοοικονομικών αγορών έχει διάχυτα επηρεάσει τα κίνητρα, τις επιλογές και τελικά τις αποφάσεις που παίρνουν όχι μόνο η πολιτεία και οι εταιρείες αλλά και κάθε νοικοκυριό.

Η υπερ-χρηματιστικοποίηση, με την ανάπτυξη της χρηματοπιστωτικής βιομηχανίας σε όρους μεγέθους και εξουσίας είναι απόλυτα συνδεδεμένη με τις δομικές αλλαγές στα εισοδήματα και την ανισότητα στον πλούτο.

Τα πλούσια νοικοκυριά έχουν μεγαλύτερη τάση για την απόκτηση χρηματοικονομικού πλούτου μέσα από επενδύσεις υψηλότερου κινδύνου (αμοιβαία κεφάλαια, μετοχές και ομόλογα), με αποτέλεσμα περισσότερα χρήματα να καταλήγουν στη διαχείριση των ιδρυματικών επενδυτών ή διαχειριστών περουσιακών στοιχείων. Έτσι, καταλήγει ένα μικρό ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού να ελέγχει ολοένα και υψηλότερο μερίδιο εσόδων και πλούτου.

Το παρόν σύστημα της ανταγωνιστικής παραγωγής κέρδους έχει δημιουργήσει συστημικές μορφές αδικίας, ενώ ακόμη και εκείνοι που αποτελούν μέρος της αγοράς και εργάζονται σε καλές θέσεις νιώθουν ολοένα και αυξανόμενη πίεση να δουλέψουν πιο σκληρά και περισσότερο.

Το αδιάκοπο κυνήγι βραχυπρόθεσμων κερδών εκφράζεται μέσω της συμπίεσης της αμοιβής των εργαζομένων, μετατρέποντας τους εργαζόμενους σε ανεξάρτητους εργολάβους για την αποφυγή παροχών ή συντάξεων και την εξωτερική ανάθεση εργασίας σε εταιρείες που ανταγωνίζονται για την καταβολή όλο χαμηλότερων μισθών.

Εάν οι επιχειρήσεις δεν βασίζονται στο προσωπικό τους για να παρουσιάσουν βελτίωση της παραγωγικότητας ή να γεννήσουν μια νέα ιδέα του προϊόντος, δεν υπάρχει λόγος να επενδύσουν στην αποδοτικότητα των εργαζομένων ή στη σχέση μακροζωίας με την εταιρεία. Καi ο λόγος που δεν βασίζονται είναι το διαρκώς αυξανόμενο ποσοστό μετοχών σε θεσμικούς επενδυτές που έχουν τη δυνατότητα να μετακινούν τις επενδύσεις τους εύκολα, ‘‘αναγκάζοντας’’ τις εταιρείες να ανταποκρίνονται πιο γρήγορα στο κεφάλαιο παρά στους πελάτες τους.

.

Συμπερασματικά η πρόταση για άρση του δικαιώματος κατοχύρωσης πνευματικών δικαιωμάτων για την μαζική παραγωγή εμβολίων ,εκτός απ την ανθρωπιστική της διάσταση, είναι μια ευκαιρία για να αλλάξει το σημερινό οικονομικό και παραγωγικό μοντέλο προς την δίκαιη αναδιανομή του παγκόσμιου πλούτου δίνοντας ευκαιρίες ανάπτυξης σε όλη την ανθρωπότητα Αρκεί αυτό το μεγαλεπήβολο σχέδιο να μην είναι μια ¨μάχη¨ στον ακήρυχτο ¨πόλεμο¨ ΗΠΑ- Κίνας για παγκόσμια επιρροή ,στο πλαίσιο της νέας πολιτικής πραγματικότητας που δημιούργει η « διπλωματία των εμβολίων»….

Είναι επίσης μια ευκαιρία να στοχαστούμε τα ηθικά – βιοηθικά ζητήματα που προκύπτουν μέσα από την σημερινή καπιταλιστική πραγματικότητα που έχει ως απότοκο την ανισότητα .

Το αέναο δίπολο ισχυρών –αδυνάτων διαμορφώνεται στις σημερινές συνθήκες σαν μια νεα βαθιά διχαστική πραγματικότητα που ξεφεύγει από τον παραδοσιακό τρόπο μαρξιστικής ανάλυσης, επιβάλλοντας νέα εργαλεία στην διερεύνηση αυτού του φαινομένου

Η ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας της βιοπληροφορικής της μοριακής γενετικης και η ταυτόχρονη «δέσμευση» αυτών των πληροφοριών από συγκεκριμένα συμφέροντα φέρνουν την βιοηθική σαν την νέα προσέγγιση απέναντι στους αποκλεισμούς και την ανισότητα

Η Βιοηθική δηλώνει «τον σεβασμό του ατόμου, τον σεβασμό της γνώσης, την άρνηση της κερδοσκοπίας και το συναίσθημα της ευθύνης προς τον άνθρωπο και τις επόμενες γενιές, υπό το πρίσμα της κοινωνικής δικαιοσύνης και αλληλεγγύης»