Στην ευφορία, επωάζεται η νέα παγκόσμια κρίση
Κώστας Καλλίτσης, Δημοσιευμένο: 2017-11-05
Οταν ο κ. Ζου Ξιαοτσουάν, ο 69χρονος διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Κίνας, μιλώντας στο πλαίσιο του 19ου Συνεδρίου του Κομμουνιστικού Κόμματος, προειδοποίησε για τον κίνδυνο να εκδηλωθεί «Στιγμή Μίνσκι» (Minsky Moment) αν δεν συγκρατηθεί η υπερχρέωση των περιφερειών, επιχειρήσεων και νοικοκυριών της Κίνας, κτύπησε συναγερμός σε όλη την υδρόγειο. «Στιγμή Μίνσκι» είναι το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Ως πρώτη έχει καταγραφεί, το 1998, η κρίση της Ρωσίας (τότε ο Πολ ΜακΚάλεϊ καθιέρωσε τον όρο, τιμώντας τον ριζοσπάστη Αμερικανό οικονομολόγο Χίμαν Μίνσκι). Η δεύτερη, το 2007, όταν ξέσπασε η πρώτη σφοδρή κρίση του πράγματι παγκόσμιου καπιταλισμού.
Ο Μίνσκι τεκμηρίωσε τη θεωρία ότι η σταθερότητα εκτρέφει νομοτελειακά την αποσταθεροποίηση και την κρίση, με μοχλό το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο. Διέκρινε τρεις κατηγορίες δανεισμού των επιχειρήσεων: Τον ασφαλή, που αποπληρώνουν τόκους και κεφάλαιο με τα μελλοντικά κέρδη τους. Τον κερδοσκοπικό, που στηρίζονται στα μελλοντικά κέρδη για να πληρώνουν μόνο τόκους. Και τη δανειοδότηση τύπου Πόντζι (από το όνομα του διάσημου απατεώνα, εφευρέτη των «πυραμίδων»…), που δανείζονται γνωρίζοντας ότι δεν θα μπορέσουν να πληρώσουν ούτε τόκους ούτε κεφάλαιο από τα μελλοντικά κέρδη, αλλά στοιχηματίζουν μόνο στην ανατίμηση (φούσκωμα…) των περιουσιακών στοιχείων τους για να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους.
Αρχικά ο δανεισμός είναι ασφαλής. Oσο η οικονομία πάει καλά και φουντώνουν οι προσδοκίες γίνεται πιο τολμηρός. Οσο η φάση της ανόδου παρατείνεται, τόσο τα κριτήρια χαλαρώνουν. Εφόσον οι τράπεζες δανείζουν εύκολα και άπλετα όλοι σπεύδουν να πάρουν δάνεια – όσο η ορχήστρα παίζει, κανείς δεν θέλει να μείνει έξω από τον χορό. Η φούσκα μεγαλώνει και στο τέλος σπάει. Η ευφορία τελειώνει με δάκρυα. Η αφορμή μπορεί να είναι άσχετη, απρόβλεπτη. Μπορεί να είναι γεωπολιτικού χαρακτήρα. Μπορεί να είναι η αιφνίδια άνοδος ή ο φόβος για μια αιφνίδια άνοδο επιτοκίων – εξ ου το άγχος της κ. Γέλεν, το διεθνές ενδιαφέρον τι θα πράξει ο αντικαταστάτης της στη FED, η αγωνία του κ. Ντράγκι. Μπορεί να είναι μια αιφνίδια διόρθωση στην Κίνα – εξ ου η διεθνής ανησυχία από την προειδοποίηση του Zου Ξιαοτσουάν, στις 18 Οκτωβρίου.
Παράλληλα με την τρέχουσα παγκόσμια ανάκαμψη, ενισχύονται οι φόβοι ότι οδεύουμε στην επόμενη κρίση. Οχι αδικαιολόγητα. Κύρια αιτία, η υπερχρέωση. Οτι, για πρώτη φορά έπειτα από μια σοβαρή κρίση, εκείνην του 2007-2008, η φούσκα του χρέους όχι μόνο δεν μειώνεται αλλά διογκώνεται. Τα στοιχεία είναι τρομακτικά. Το παγκόσμιο χρέος, περίπου 174% του παγκοσμίου ΑΕΠ το 2008, αυξήθηκε στο 212% το 2014 (The 16th Geneva Report on the World Economy) και φέτος εκτιμάται στο 324% του παγκόσμιου ΑΕΠ (Institute of International Finance, Global Debt Monitor, 24.10.2017).
Σύμφωνα με το IIF, το παγκόσμιο χρέος (επιχειρήσεων, κρατών, νοικοκυριών, τραπεζών) ήταν 226 τρισ. δολ., τον Ιούνιο. Από αυτά, 58,95 τρισ. δολ. είναι χρέος νοικοκυριών, 93,49 τρισ. επιχειρήσεων, 88,89 τρισ. κρατών και 83,71 τρισ. δολ. είναι το καθαρό χρέος του χρηματοπιστωτικού τομέα. Μια τεράστια ρευστότητα πλημμυρίζει τις αγορές αλλά, αντί να διοχετεύεται σε νέες παραγωγικές επενδύσεις (ιδιωτικές, δημόσιες υποδομές…), φουσκώνει τις υπάρχουσες αξίες, φουσκώνει τις αγορές μετοχών και ομολόγων – ενισχύει τα κέρδη του πλούτου και διευρύνει τις ανισότητες μέσα και μεταξύ των χωρών. Και η Βασιλεία ΙΙΙ, για τις τράπεζες, αντί να ενισχύεται χαλαρώνει σιγά σιγά και αθόρυβα.
Ηδη, παρά τα χαμηλά επιτόκια, πολλά κράτη δυσκολεύονται να εξυπηρετήσουν το χρέος. Ταυτόχρονα, το ποσοστό επιχειρήσεων που δυσκολεύονται να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους είναι πιο μεγάλο από το 2010. Παράλληλα, ως ποσοστό συρρικνώνονται οι αποδόσεις και ενισχύεται η ροπή προς όλο και πιο επικίνδυνες τοποθετήσεις. Προχθές, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) ανάρτησε έκθεση για τις αγορές παραγώγων – τα, κατά Γ. Μπάφετ, «όπλα μαζικής εξόντωσης». Στις 31.12.2016 η ονομαστική αξία τους ήταν 482 τρισ. δολάρια. Σε έξι μήνες, στις 31.6.2017, είχε αυξηθεί στα 542 τρισ. δολάρια. Επωάζεται η επόμενη κρίση. Μπροστά της, ίσως ωχριά η κρίση που ξέσπασε πριν από 10 χρόνια.
Ο Μίνσκι τεκμηρίωσε τη θεωρία ότι η σταθερότητα εκτρέφει νομοτελειακά την αποσταθεροποίηση και την κρίση, με μοχλό το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο. Διέκρινε τρεις κατηγορίες δανεισμού των επιχειρήσεων: Τον ασφαλή, που αποπληρώνουν τόκους και κεφάλαιο με τα μελλοντικά κέρδη τους. Τον κερδοσκοπικό, που στηρίζονται στα μελλοντικά κέρδη για να πληρώνουν μόνο τόκους. Και τη δανειοδότηση τύπου Πόντζι (από το όνομα του διάσημου απατεώνα, εφευρέτη των «πυραμίδων»…), που δανείζονται γνωρίζοντας ότι δεν θα μπορέσουν να πληρώσουν ούτε τόκους ούτε κεφάλαιο από τα μελλοντικά κέρδη, αλλά στοιχηματίζουν μόνο στην ανατίμηση (φούσκωμα…) των περιουσιακών στοιχείων τους για να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους.
Αρχικά ο δανεισμός είναι ασφαλής. Oσο η οικονομία πάει καλά και φουντώνουν οι προσδοκίες γίνεται πιο τολμηρός. Οσο η φάση της ανόδου παρατείνεται, τόσο τα κριτήρια χαλαρώνουν. Εφόσον οι τράπεζες δανείζουν εύκολα και άπλετα όλοι σπεύδουν να πάρουν δάνεια – όσο η ορχήστρα παίζει, κανείς δεν θέλει να μείνει έξω από τον χορό. Η φούσκα μεγαλώνει και στο τέλος σπάει. Η ευφορία τελειώνει με δάκρυα. Η αφορμή μπορεί να είναι άσχετη, απρόβλεπτη. Μπορεί να είναι γεωπολιτικού χαρακτήρα. Μπορεί να είναι η αιφνίδια άνοδος ή ο φόβος για μια αιφνίδια άνοδο επιτοκίων – εξ ου το άγχος της κ. Γέλεν, το διεθνές ενδιαφέρον τι θα πράξει ο αντικαταστάτης της στη FED, η αγωνία του κ. Ντράγκι. Μπορεί να είναι μια αιφνίδια διόρθωση στην Κίνα – εξ ου η διεθνής ανησυχία από την προειδοποίηση του Zου Ξιαοτσουάν, στις 18 Οκτωβρίου.
Παράλληλα με την τρέχουσα παγκόσμια ανάκαμψη, ενισχύονται οι φόβοι ότι οδεύουμε στην επόμενη κρίση. Οχι αδικαιολόγητα. Κύρια αιτία, η υπερχρέωση. Οτι, για πρώτη φορά έπειτα από μια σοβαρή κρίση, εκείνην του 2007-2008, η φούσκα του χρέους όχι μόνο δεν μειώνεται αλλά διογκώνεται. Τα στοιχεία είναι τρομακτικά. Το παγκόσμιο χρέος, περίπου 174% του παγκοσμίου ΑΕΠ το 2008, αυξήθηκε στο 212% το 2014 (The 16th Geneva Report on the World Economy) και φέτος εκτιμάται στο 324% του παγκόσμιου ΑΕΠ (Institute of International Finance, Global Debt Monitor, 24.10.2017).
Σύμφωνα με το IIF, το παγκόσμιο χρέος (επιχειρήσεων, κρατών, νοικοκυριών, τραπεζών) ήταν 226 τρισ. δολ., τον Ιούνιο. Από αυτά, 58,95 τρισ. δολ. είναι χρέος νοικοκυριών, 93,49 τρισ. επιχειρήσεων, 88,89 τρισ. κρατών και 83,71 τρισ. δολ. είναι το καθαρό χρέος του χρηματοπιστωτικού τομέα. Μια τεράστια ρευστότητα πλημμυρίζει τις αγορές αλλά, αντί να διοχετεύεται σε νέες παραγωγικές επενδύσεις (ιδιωτικές, δημόσιες υποδομές…), φουσκώνει τις υπάρχουσες αξίες, φουσκώνει τις αγορές μετοχών και ομολόγων – ενισχύει τα κέρδη του πλούτου και διευρύνει τις ανισότητες μέσα και μεταξύ των χωρών. Και η Βασιλεία ΙΙΙ, για τις τράπεζες, αντί να ενισχύεται χαλαρώνει σιγά σιγά και αθόρυβα.
Ηδη, παρά τα χαμηλά επιτόκια, πολλά κράτη δυσκολεύονται να εξυπηρετήσουν το χρέος. Ταυτόχρονα, το ποσοστό επιχειρήσεων που δυσκολεύονται να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους είναι πιο μεγάλο από το 2010. Παράλληλα, ως ποσοστό συρρικνώνονται οι αποδόσεις και ενισχύεται η ροπή προς όλο και πιο επικίνδυνες τοποθετήσεις. Προχθές, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) ανάρτησε έκθεση για τις αγορές παραγώγων – τα, κατά Γ. Μπάφετ, «όπλα μαζικής εξόντωσης». Στις 31.12.2016 η ονομαστική αξία τους ήταν 482 τρισ. δολάρια. Σε έξι μήνες, στις 31.6.2017, είχε αυξηθεί στα 542 τρισ. δολάρια. Επωάζεται η επόμενη κρίση. Μπροστά της, ίσως ωχριά η κρίση που ξέσπασε πριν από 10 χρόνια.
