Δέκα μέτρα για την έξοδο από την κρίση
Γιόχαν Γκάλτουνγκ, Βιβλιοθήκη, Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2008-10-24
Τι κυνισμός να μιλάμε για «κρίση» σαν φαινόμενο ενός μήνα ή ενός χρόνου ή δύο χρόνων, όταν καθημερινά γύρω στις 125 χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν από πείνα οφειλόμενη στο σύστημα ή από ασθένειες που θα μπορούσαν να είχαν προληφθεί ή θεραπευτεί. Μεγάλο μέρος της ευθύνης ανήκει σε έναν οικονομισμό, ο οποίος αποδίδει μεγαλύτερη σημασία στο σύστημα των συναλλαγών σε σχέση με τις θεμελιώδεις ανάγκες των ανθρώπων. Αυτό ακριβώς είναι ο καπιταλισμός. Κι ωστόσο υπάρχει μια πρόσθετη κρίση εκτός από τη διαρκή κρίση. Με μια συρρίκνωση των τραπεζικών πιστώσεων σε μιαν άρρωστη χρηματοπιστωτική οικονομία, οι συναλλαγές υποφέρουν και υποφέρουν και οι άνθρωποι που τις κάνουν ακόμη περισσότερο από πριν. Πώς είναι δυνατόν;
Ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα που αντλεί πλούτο από τους φτωχούς για να τον δώσει στους πλούσιους με μιαν ελάχιστη ανταπόδοση, εκτός αν υπάρξουν αντίμετρα. Με οικονομικούς όρους: ένα έλλειμμα αγοραστικής δύναμης -με εξαίρεση τον δανεισμό και τις πιστωτικές κάρτες- στα χαμηλά στρώματα και μια υπερβολική συγκέντρωση χρήματος στα υψηλά στρώματα. Σε σημείο που μόνον ένα τμήμα αυτού του χρήματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατανάλωση.
Αλλά η μακροπρόθεσμη επένδυση σε παραγωγικές επιχειρήσεις, σε μια στάσιμη πραγματική οικονομία, είναι περιορισμένη. Γι’ αυτό η «επένδυση» μετατρέπεται σε κερδοσκοπία βραχυπρόθεσμης απόδοσης στη χρηματοπιστωτική οικονομία και η φούσκα μεγαλώνει.
Κάθε πραγματική οικονομία παράγει προϊόντα για την κατανάλωση. Αλλά της χρησιμεύει και μια χρηματοπιστωτική οικονομία, η οποία παράγει προϊόντα, όπως τα δάνεια, για να μπορεί να αγοράζει και να πουλάει. Οι δυο τους οφείλουν να συγχρονίζονται. Αν αυτό δεν συμβαίνει, τότε έχουμε κρίση. Υπάρχει όμως και ένα νέο στοιχείο. Με μια στάσιμη οικονομία και μια υπερβολική χρηματική ρευστότητα, η διαφοροποίηση των χρηματοπιστωτικών προϊόντων ήταν προβλέψιμη. Από δω προέκυψαν τα παράγωγα, τα κερδοσκοπικά αμοιβαία κεφάλαια (hedge funds), τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (futures), τα δικαιώματα προαίρεσης (options) κ.λπ., εκεί όπου πριν είχαμε μετοχές και ομόλογα, δάνεια κι επιτόκια. Ετσι, πριν καταρρεύσει, η Bear and Stearns πληροφόρησε τους πελάτες της ότι ένα από τα χρηματοπιστωτικά προϊόντα της δεν άξιζε σχεδόν τίποτα.
Υπάρχει διέξοδος; Φυσικά, αλλά δεν είναι το σχέδιο διάσωσης με τα 700 δισεκατομμύρια δολάρια που αντλήθηκαν από τους φτωχούς φορολογούμενους και δόθηκαν στις τράπεζες και στους πάμπλουτους. Αυτός είναι ο συνηθισμένος καπιταλισμός και δεν θα λειτουργήσει. Με δεδομένη μια μαζική εκτύπωση νομίσματος, χαρίζουν κακά λεφτά στα κακά λεφτά. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, επιβραβεύουν μια πελώρια ανικανότητα που αγγίζει τον δόλο και την απάτη. Και τρίτον, περιορίζεται ακόμα περισσότερο η αγοραστική δύναμη του μεγαλύτερου μέρους των Αμερικανών, με αποτέλεσμα να απομακρύνεται ακόμα περισσότερο η πραγματική οικονομική ανάπτυξη.
Ας εξετάσουμε, αντιθέτως, αυτά τα δέκα σημεία που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν:
1. Ενας μαζικός κεϊνσιανισμός. Μαζική χρηματοδότηση για τη βελτίωση των υποδομών των ΗΠΑ, που βρίσκονται σε διάλυση, δημιουργώντας εκατομμύρια θέσεις εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής σχολείων και νοσοκομείων. Μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη για τα χαμηλά στρώματα.
2. Μια μαζική αναδιανομή. Αύξηση της φορολόγησης του πλούτου. Προοδευτική φορολογική κλίμακα και φορολόγηση της πολυτελούς κατανάλωσης. Μείωση της φορολογικής πίεσης για το 70% που ανήκει στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα με επιδόματα για την κατοικία και την υγεία.
3. Κυβερνητική παρέμβαση στα στεγαστικά δάνεια που συνάφθηκαν από την αρχή μέχρι και την έκρηξη της φούσκας, ανακουφίζοντας τον οφειλέτη από αυτό το βάρος και βοηθώντας ακόμα και τις τράπεζες.
4. Να σταματήσουν όλες οι κατασχέσεις, να βρεθεί μια δίκαιη λύση για όλους.
5. Να χρηματοδοτηθούν αυτές οι παρεμβάσεις με περικοπή των υπερβολικών δαπανών του Πενταγώνου για την αμερικανική αυτοκρατορία, καθώς και των δαπανών για τις στρατιωτικές βάσεις.
6. Να αφεθούν οι χειρότεροι χρηματοπιστωτικοί θεσμοί και οι χειρότερες τράπεζες να βουλιάξουν, οι πιο άπληστες με τη μικρότερη κάλυψη για τις συναλλαγές τους, καθώς κι εκείνες με τη μεγαλύτερη διαφορά ανάμεσα στους μισθούς και τα φιλοδωρήματα των διευθυντικών στελεχών τους και τους μισθούς των άλλων υπαλλήλων τους.
7. Να κηρυχθεί παράνομο το μεγαλύτερο μέρος των νέων χρηματοπιστωτικών προϊόντων, εκτός αν υπάρχει μια επιβεβαιωμένη εγγύηση ότι ο αγοραστής και ο πωλητής έχουν πλήρη επίγνωση της λειτουργίας τους και των συνεπειών τους.
8. Να ανταμειφθούν οι τράπεζες που διατηρούν ευθείες σχέσεις με τους πελάτες, που ανακοινώνουν σαφώς ότι τα δάνεια θα παραμείνουν επαρκή σε σχέση με τις εγγυήσεις.
9. Να γίνεται δημόσια γνωστό το ακριβές μέγεθος της προσφοράς χρήματος, ώστε να καταστεί περισσότερο διαφανές το οικονομικό σύστημα των ΗΠΑ.
10. Μια σοβαρή υποτίμηση του δολαρίου, για ένα νέο δολάριο που θα μειώνει το βάρος της εξυπηρέτησης του χρέους, έτσι ώστε τα αμερικανικά προϊόντα να γίνουν πιο ανταγωνιστικά και να αποφευχθεί μια μεγάλη άνοδος του πληθωρισμού.
Ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα που αντλεί πλούτο από τους φτωχούς για να τον δώσει στους πλούσιους με μιαν ελάχιστη ανταπόδοση, εκτός αν υπάρξουν αντίμετρα. Με οικονομικούς όρους: ένα έλλειμμα αγοραστικής δύναμης -με εξαίρεση τον δανεισμό και τις πιστωτικές κάρτες- στα χαμηλά στρώματα και μια υπερβολική συγκέντρωση χρήματος στα υψηλά στρώματα. Σε σημείο που μόνον ένα τμήμα αυτού του χρήματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατανάλωση.
Αλλά η μακροπρόθεσμη επένδυση σε παραγωγικές επιχειρήσεις, σε μια στάσιμη πραγματική οικονομία, είναι περιορισμένη. Γι’ αυτό η «επένδυση» μετατρέπεται σε κερδοσκοπία βραχυπρόθεσμης απόδοσης στη χρηματοπιστωτική οικονομία και η φούσκα μεγαλώνει.
Κάθε πραγματική οικονομία παράγει προϊόντα για την κατανάλωση. Αλλά της χρησιμεύει και μια χρηματοπιστωτική οικονομία, η οποία παράγει προϊόντα, όπως τα δάνεια, για να μπορεί να αγοράζει και να πουλάει. Οι δυο τους οφείλουν να συγχρονίζονται. Αν αυτό δεν συμβαίνει, τότε έχουμε κρίση. Υπάρχει όμως και ένα νέο στοιχείο. Με μια στάσιμη οικονομία και μια υπερβολική χρηματική ρευστότητα, η διαφοροποίηση των χρηματοπιστωτικών προϊόντων ήταν προβλέψιμη. Από δω προέκυψαν τα παράγωγα, τα κερδοσκοπικά αμοιβαία κεφάλαια (hedge funds), τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (futures), τα δικαιώματα προαίρεσης (options) κ.λπ., εκεί όπου πριν είχαμε μετοχές και ομόλογα, δάνεια κι επιτόκια. Ετσι, πριν καταρρεύσει, η Bear and Stearns πληροφόρησε τους πελάτες της ότι ένα από τα χρηματοπιστωτικά προϊόντα της δεν άξιζε σχεδόν τίποτα.
Υπάρχει διέξοδος; Φυσικά, αλλά δεν είναι το σχέδιο διάσωσης με τα 700 δισεκατομμύρια δολάρια που αντλήθηκαν από τους φτωχούς φορολογούμενους και δόθηκαν στις τράπεζες και στους πάμπλουτους. Αυτός είναι ο συνηθισμένος καπιταλισμός και δεν θα λειτουργήσει. Με δεδομένη μια μαζική εκτύπωση νομίσματος, χαρίζουν κακά λεφτά στα κακά λεφτά. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, επιβραβεύουν μια πελώρια ανικανότητα που αγγίζει τον δόλο και την απάτη. Και τρίτον, περιορίζεται ακόμα περισσότερο η αγοραστική δύναμη του μεγαλύτερου μέρους των Αμερικανών, με αποτέλεσμα να απομακρύνεται ακόμα περισσότερο η πραγματική οικονομική ανάπτυξη.
Ας εξετάσουμε, αντιθέτως, αυτά τα δέκα σημεία που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν:
1. Ενας μαζικός κεϊνσιανισμός. Μαζική χρηματοδότηση για τη βελτίωση των υποδομών των ΗΠΑ, που βρίσκονται σε διάλυση, δημιουργώντας εκατομμύρια θέσεις εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής σχολείων και νοσοκομείων. Μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη για τα χαμηλά στρώματα.
2. Μια μαζική αναδιανομή. Αύξηση της φορολόγησης του πλούτου. Προοδευτική φορολογική κλίμακα και φορολόγηση της πολυτελούς κατανάλωσης. Μείωση της φορολογικής πίεσης για το 70% που ανήκει στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα με επιδόματα για την κατοικία και την υγεία.
3. Κυβερνητική παρέμβαση στα στεγαστικά δάνεια που συνάφθηκαν από την αρχή μέχρι και την έκρηξη της φούσκας, ανακουφίζοντας τον οφειλέτη από αυτό το βάρος και βοηθώντας ακόμα και τις τράπεζες.
4. Να σταματήσουν όλες οι κατασχέσεις, να βρεθεί μια δίκαιη λύση για όλους.
5. Να χρηματοδοτηθούν αυτές οι παρεμβάσεις με περικοπή των υπερβολικών δαπανών του Πενταγώνου για την αμερικανική αυτοκρατορία, καθώς και των δαπανών για τις στρατιωτικές βάσεις.
6. Να αφεθούν οι χειρότεροι χρηματοπιστωτικοί θεσμοί και οι χειρότερες τράπεζες να βουλιάξουν, οι πιο άπληστες με τη μικρότερη κάλυψη για τις συναλλαγές τους, καθώς κι εκείνες με τη μεγαλύτερη διαφορά ανάμεσα στους μισθούς και τα φιλοδωρήματα των διευθυντικών στελεχών τους και τους μισθούς των άλλων υπαλλήλων τους.
7. Να κηρυχθεί παράνομο το μεγαλύτερο μέρος των νέων χρηματοπιστωτικών προϊόντων, εκτός αν υπάρχει μια επιβεβαιωμένη εγγύηση ότι ο αγοραστής και ο πωλητής έχουν πλήρη επίγνωση της λειτουργίας τους και των συνεπειών τους.
8. Να ανταμειφθούν οι τράπεζες που διατηρούν ευθείες σχέσεις με τους πελάτες, που ανακοινώνουν σαφώς ότι τα δάνεια θα παραμείνουν επαρκή σε σχέση με τις εγγυήσεις.
9. Να γίνεται δημόσια γνωστό το ακριβές μέγεθος της προσφοράς χρήματος, ώστε να καταστεί περισσότερο διαφανές το οικονομικό σύστημα των ΗΠΑ.
10. Μια σοβαρή υποτίμηση του δολαρίου, για ένα νέο δολάριο που θα μειώνει το βάρος της εξυπηρέτησης του χρέους, έτσι ώστε τα αμερικανικά προϊόντα να γίνουν πιο ανταγωνιστικά και να αποφευχθεί μια μεγάλη άνοδος του πληθωρισμού.
