Η Ισλανδία, η κρίση, η αντίδραση και η μη κατανάλωση

Κάθε χρόνο, όταν η Βασιλική Ακαδημία της Σουηδίας μοιράζει τα Νόμπελ, απονέμονται και τα σατιρικά “Νόμπελ Ig”, τα Αντινόμπελ που έχει θεσμοθετήσει από το 1991 το πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ για τις χειρότερες επιδόσεις στην επιστήμη, την οικονομία και τη λογοτεχνία.

Πέρσι το Αντινόμπελ Οικονομίας -«περήφανοι» κάτοχοι του είναι μεταξύ άλλων η Lloydʼs του Λονδίνου το 1992 ή η αμερικανική Enron το 2002- πήγε στους μάνατζερ των τριών ιδιωτικών τραπεζών της Ισλανδίας Kaupthing, Glitnir και Landsbanki και στον διοικητή της κεντρικής τράπεζας της χώρας, «επειδή έδειξαν πως σε χρόνο μηδέν μια λιλιπούτεια τράπεζα μπορεί να μεταμορφωθεί σε κολοσσό και να εξαφανιστεί και πάλι, παρασύροντας στα ύψη και μετά στα τάρταρα την οικονομία μιας χώρας».

Οι τράπεζες αυτές -μιας χώρας που μετρά μετά βίας 320.000 κατοίκους- μέσα σε τέσσερα χρόνια επεκτάθηκαν με τους τρελούς ρυθμούς των Βίκινγκς προ χιλιετίας. Στήσανε on line λογαριασμούς με ευφάνταστα ονόματα του τύπου Icesave (αποταμίευση στον πάγο) και με ανταγωνιστικά επιτόκια και μάζεψαν τα χρήματα εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων από τη Βρετανία, την Ολλανδία, τη Γερμανία κι άλλες χώρες, που ήθελαν μια σίγουρη αποταμίευση με μεγαλύτερη απόδοση από την σχεδόν μηδενική που πρόσφεραν οι δικές τους τράπεζες. Οι Ισλανδοί τραπεζίτες έσπευσαν να επενδύσουν τα δισεκατομμύρια των αποταμιευτών σε «τοξικά» ομόλογα, με δραματικές συνέπειες: Οταν το Σεπτέμβριο του 2008 χρεοκόπησε η Lehman Brothers, οι επενδύσεις των ισλανδικών τραπεζών έγιναν καπνός και τα χρέη τους στους πελάτες τους ξεπέρασαν πέντε φορές το ισλανδικό ΑΕΠ.

Η κυβέρνηση του Ρέικιαβικ αναγκάστηκε να τις κρατικοποιήσει μία-μία, οι κυβερνήσεις των χωρών των καταθετών αναγκάστηκαν να τους αποζημιώσουν και στη συνέχεια διαπραγματεύτηκαν την αποπληρωμή του χρέους. Τώρα οι Ισλανδοί πολίτες καλούνται να πληρώσουν.

Ακολούθησε πανικός. Πρωτόγνωρες για την ήρεμη αυτή χώρα διαδηλώσεις. Απολύσεις των μάνατζερ. Πτώση της κυβέρνησης. Αφόρητες πιέσεις από τις χώρες, οι πολίτες των οποίων έχασαν τα λεφτά τους στην Ισλανδία, να αποζημιωθούν οι ξένοι αποταμιευτές. Υπέρογκος δανεισμός από το ΔΝΤ, την Ε.Ε. και τις «αδερφές» σκανδιναβικές χώρες. Τριπλάσια ανεργία και σφιγμένα ζωνάρια στη μέχρι τότε πιο ακριβή χώρα του κόσμου.

Της μόδας η απλότητα

Κι όμως, ένα χρόνο μετά το κραχ τα σημάδια της κρίσης στη χώρα της φωτιάς και του πάγου είναι εντυπωσιακά λίγα. Σε χρόνο ρεκόρ οι Ισλανδοί έμαθαν να ζουν με την κρίση, να καταναλώνουν λιγότερο και παρόλα αυτά να δηλώνουν ευχαριστημένοι. Σχεδόν τίποτε στο νησί των παγωμένων ηφαιστείων δεν σκορπά τη δυσάρεστη μυρωδιά της κρίσης και της ανασφάλειας, ίσως επειδή οι απόγονοι των Βίκινγκς ξέρουν να παλεύουν -και να προσαρμόζονται- σε αντίξοα περιβάλλοντα.

Η παραλίγο χρεωκοπία οδήγησε μεν στην άγρια υποτίμηση της ισλανδικής κορώνας και διπλασίασε τις τιμές των εισαγόμενων προϊόντων, όμως οι Ισλανδοί στράφηκαν γρήγορα σε εισαγωγές από τις χώρες εκείνες που βίωσαν ανάλογες υποτιμήσεις. Για παράδειγμα άφησαν κατά μέρος τις ελβετικές σοκολάτες και προτίμησαν τις -φθηνές λόγω πεσμένου ζλότι- πολωνικές. Πούλησαν ή έκλεισαν στα γκαράζ τους τα τερατώδη και ενεργοβόρα, πολυτελή 4X4 και είτε θυμήθηκαν τα παλιά τους τζιπ είτε το γύρισαν στην ποδηλασία -ακολουθώντας και τη μόδα με την οικολογία.

Επίσης έκαναν της μόδας την... απλότητα. Αίφνης κάθε ισλανδικό περιοδικό που σέβεται τον αναγνώστη του πλασάρει αρχαίες συνταγές για φυτικά καλλυντικά ή βαφές από την τσάμπα πρώτη ύλη των βρύων που πρασινίζουν τα απέραντα λιβάδια από λάβα. Μια τέτοια βαφή στοιχίζει ελάχιστα, έχει πλάκα να τη φτιάξει κανείς και θεωρείται απόλυτα σικ.

Την ίδια στιγμή δεν άφησαν την κρίση να κάνει γκρίζα την πρωτεύουσα. Καθώς πλασάρουν το Ρέικιαβικ ως πολύφερνο προορισμό για Σαββατοκύριακο, όπου μπορεί κανείς να ξενυχτήσει σε κλαμπ και να κάνει ψώνια, δεν θέλησαν να τρομάξουν με εικόνες εγκατάλειψης τους τουρίστες, που πλήθυναν επωφελούμενοι από την αναπάντεχα συμφέρουσα ισοτιμία της κορώνας.

Οι μαγαζάτορες που δεν τα έβγαζαν πια πέρα στον κεντρικό εμπορικό δρόμο της πόλης δεν έβαλαν λουκέτο. Διέθεσαν προσωρινά τα μαγαζιά τους σε καλλιτέχνες να τα κάνουν γκαλερί, για να μη χάσκουν άδεια και φρενάρουν τον καταναλωτικό οίστρο των τουριστών.

Οι Ισλανδοί έμαθαν να είναι ευχαριστημένοι από τη ζωή τους και με λιγότερα. Στην αρχή της εβδομάδας, στη λίστα που δημοσιοποίησε ο ΟΗΕ για τις χώρες που οι κάτοικοί της δηλώνουν ότι αξίζει να ζει κανείς, πρώτη φιγουράρει η πλούσια από το πετρέλαιο Νορβηγία και τρίτη η Ισλανδία. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι στην τελευταία έκθεση του ΟΟΣΑ επισημαίνεται ότι η οικονομία της χώρας και το τραπεζικό της σύστημα παραμένουν σε μαύρο χάλι, ότι οι φόροι θα συνεχίσουν να αυξάνονται και οι δημόσιες δαπάνες να συρρικνώνονται.

Αυτή η προοπτική δεν πτοεί τους απογόνους των Βίκινγκς. Στο τελευταίο τεύχος της «Παγκόσμιας βάσης δεδομένων για την ευτυχία», που επεξεργάζεται το πανεπιστήμιο του Εράσμου στο Ρότερνταμ, οι Ισλανδοί κατατάχθηκαν πρώτοι, μπροστά και από τους αιωνίους ευχαριστημένους Δανούς, που είναι και το πρότυπο του νέου μας πρωθυπουργού.